Środkowoeuropejskie źródła architektury i dekoracji kościoła oraz klasztoru Dominikanów w Sandomierzu – nowe hipotezy badawcze

artykuł recenzowany

Justyna Kamińska

justyna.kaminska@doctoral.uj.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-6832-3346

Abstrakt

Artykuł prezentuje nowe hipotezy dotyczące możliwych związków warsztatowych między kościołem i klasztorem Dominikanów w Sandomierzu a realizacjami powstałymi na przełomie XII i XIII w. na terenie Europy Środkowej, zwłaszcza Starej Marchii (dzisiaj Jerichower Land w Saksonii Anhalt). W tekście podjęto polemikę z powtarzaną w literaturze przedmiotu opinią, że warsztat budowlany odpowiedzialny za wzniesienie kościoła pw. św. Jakuba pochodził z terenów Lombardii. Ponadto przeanalizowano krytycznie teorie Zofii Gołubiew, która w monografii poświęconej temu kościołowi szukała genezy rozwiązań zastosowanych w Sandomierzu na terenach Niemiec, Austrii i Szwajcarii. W tekście zwrócono także uwagę na XIII-wieczne elementy założenia, które wykazują podobieństwo do realizacji lokalnych, z terenów Małopolski i Śląska. Analizując ceramiczne dekoracje korpusu nawowego i wschodniego skrzydła klasztoru, wskazano na tradycję wytwarzania ceramicznych reliefowych płytek posadzkowych, powszechną pod koniec XII i w XIII w. na terenie Europy Środkowej, w tym m.in. w klasztorze Dominikanów w Krakowie, gdzie produkcję pierwszych płytek tego rodzaju datuje się na początek lat 40. XIII w.


Słowa kluczowe:

Sandomierz, kościół dominikański pw. św. Jakuba, romańska architektura ceglana, architektura mendykancka, Stara Marchia, kościół i klasztor Dominikanów w Sandomierzu

Białoskórska, Krystyna. „Problem relacji polsko-włoskich w XIII w. – zagadnienie mecenatu biskupa Iwona Odrowąża i małopolskich opactw cysterskich”.‌‌ Sprawozdania z Posiedzeń Komisji PAN, nr 10 (1963): 249–257.
  Google Scholar

Biermann, Felix, i Christofer Herrmann. „The Origin and Rise of Brick Technology and Use in Medieval Pomerania, Pomerelia and Lower Silesia”. W: Fresh Approaches to Brick Production and Use in the Middle Ages. Proceedings of the Session «Utilization of Brick in the Medieval Period – Production, Construction, Destruction», Held at the European Association of Archaeologists (EAA) Meeting, 29 August to 1 September 2012 in Helsinki, Finland, redakcja Tanja Ratilainen, Rivo Bernotas, Christofer Herrmann, 51–61. Oxford: BAR Publishing, 2014.
  Google Scholar

Bojęś-Białasik, Anna, i Dariusz Niemiec. „Medieval Ceramics Techniques in Architecture of Cracow’s Dominicans”. W: Cihla a stavební keramika ve středověku a novověku v městské architektuře střední Evropy / Bricks and Building Ceramics in Medieval and Modern Urban Architecture of Central Europe, redakcja Zdeněk Měřínský, 38–51. Brno: Archaia Brno, 2015.
  Google Scholar

Doroz-Turek, Małgorzata. „Badania architektoniczne dzwonnicy kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Sandomierzu”. Architectus 56, nr 4 (2018): 13–30.
  Google Scholar

Fleková, Klára. „Zum Stand der Kenntnisse mittelalterlicher keramischer Fliesen in den böhmischen Ländern”. Praehistorica 31, nr 2 (2014): 729–742.
  Google Scholar

Florek, Marek. „Kościół św. Jakuba i dawny klasztor dominikanów w Sandomierzu: wyniki badań archeologiczno-architektonicznych”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 42, nr 1 (1994): 3–25.
  Google Scholar

Florek, Marek. „Wyniki badań archeologicznych prowadzonych przy kościele św. Jakuba i dawnym klasztorze dominikańskim w Sandomierzu za lata 1990–1992”. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1991–1992, nr 14 (1993): 111–138.
  Google Scholar

Florek, Marek, i Agnieszka Stempin. „Badania archeologiczne na Wzgórzu Staromiejskim w Sandomierzu w roku 2015”. Zeszyty Sandomierskie 21, nr 40 (2015): 55–59.
  Google Scholar

Frodl-Kraft, Eva. „«Das Flechtwerk» der frühen Zisterzienserfenster – Versuch einer Ableitung”. Wiener Jahrbuch für Kunstgeschichte 20, nr 24 (1965): 7–20.
DOI: https://doi.org/10.7788/wjk-1965-jg02   Google Scholar

Frycz, Jerzy. „Architektura i sztuka Inowrocławia”. W: Dzieje Inowrocławia, t. 2: Od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych, redakcja Marian Biskup, 417–510. Poznań–Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1982.
  Google Scholar

Furmankiewiczówna, Kazimiera. „Rzeźba romańska ‌w Polsce”. Prace Komisji Historji Sztuki, nr 4 (1930): LII–LIII.
  Google Scholar

‌Gałuszka, Tomasz. „Fragment «zaginionej kroniki dominikańskiej» w zbiorach Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Petersburgu”. Studia Źródłoznawcze 59 (2021): 11–24.
DOI: https://doi.org/10.12775/SZ.2021.01   Google Scholar

‌Gałuszka, Tomasz. „Przybycie św. Jacka Odrowąża do Krakowa w 1222 roku w świetle nowo odkrytego źródła”. Roczniki Historyczne 88 (2011): 55–76.
DOI: https://doi.org/10.12775/RH.2022.02   Google Scholar

Goll, Jürg. „Backsteinbau im zentralen Alpenraum”. W: Technik des Backsteinbaus im Europa des Mittelalters, redakcja Johannes Cramer, Dorothée Sack, 62–76. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2005.
  Google Scholar

Gołubiew, Zofia. „Kościół dominikański pw. św. Jakuba w Sandomierzu w XIII stuleciu i jego dekoracja architektoniczna”. W: Studia nad historią dominikanów w Polsce, 1222–1972, t. 2, redakcja Jerzy Kłoczowski, 9–196. Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Diecezji Dominikanów, 1975.
  Google Scholar

‌Grzybkowski, Andrzej. „Early Mendicant Architecture in Central-Eastern Europe. The Present State of Research”. Arte Medievale 1 (1983): 135–156.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515432   Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. „Piccola Polonia”. W: Enciclopedia dell’arte medievale, t. 9, redakcja Angiola Maria Romanini, 616–619. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, 1998.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Wczesnogotycki kościół i klasztor dominikański w Sieradzu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
  Google Scholar

Herrmann, Christofer. „Frühe Backsteinkirchen der Zisterzienser zwischen Italien und der Ostsee”. W: Die maritime Stadt – Hafenstädte an der Ostsee vom Mittelalter bis in die Gegenwart / Miasto nad morzem – miasta portowe nad Bałtykiem od średniowiecza do współczesności. Beiträge der 21. Tagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker und Denkmalpfleger in Gdańsk 18–21 September 2013 / Materiały 21 Konferencji Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwatorów Zabytków w Gdańsku 18–21 września 2013, redakcja Tomasz Torbus, Katarzyna Wojtczak, 39–56. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2017.
  Google Scholar

Holst, Jens Christian. „Stein oder nicht Stein. Backstein und Naturstein im südlichen Ostseeraum während des Mittelalters”. W: Technik des Backsteinbaus im Europa des Mittelalters, redakcja Johannes Cramer, Dorothée Sack, 9–22. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2005.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz. „Gołębie i smoki. Z badań nad oprawą rzeźbiarską kościoła św. Jakuba w Sandomierzu”. Zeszyty Sandomierskie 27, nr 49 (2020): 8–20.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz. „Okna nawy północnej kościoła św. Jakuba w Sandomierzu”. W: Super fundamenta. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Szczęsnemu Skibińskiemu, redakcja Tomasz Ratajczak et al., 129–148. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2022.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz, i Aleksandr Musin. „Organizacja i finansowanie restauracji kościoła św. Jakuba w Sandomierzu w latach 1905–1914”. Zeszyty Sandomierskie 27, nr 51 (2021): 36–55.
  Google Scholar

Kadłuczka, Andrzej, i Klaudia Stala. „Dominikanie i ich własność w przestrzeni wczesnomiejskiego Sandomierza”. W: Dominikański klasztor św. Jakuba w Sandomierzu. Archeologia i architektura, historia i współczesność, redakcja Andrzej Gołembnik, Marcin Lisak, 21–36. Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.
  Google Scholar

Kadłuczka, Andrzej, i Klaudia Stala. „Kościół św. Jakuba i najstarsze założenie klasztorne – synteza przekształceń zespołu”. W: Dominikański klasztor św. Jakuba w Sandomierzu. Archeologia i architektura, historia i współczesność, redakcja Andrzej Gołembnik, Marcin Lisak, 131–172. Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.
  Google Scholar

Kamińska, Justyna. „Extra et infra muros – formy architektoniczne i funkcjonowanie dwóch konwentów dominikańskich w średniowiecznym Sandomierzu”. Zeszyty Sandomierskie 27, nr 50 (2021): 40–47.
  Google Scholar

Kamińska, Justyna. „Kościół dominikański w Poznaniu – uwagi na temat pierwotnego układu przestrzennego i dekoracji architektonicznej”. Modus. Prace z Historii Sztuki 20 (2020): 5–44.
  Google Scholar

Kamińska, Justyna. „Kto fundował XIII-wieczny zespół klasztorny dominikanów w Sandomierzu?”. Biuletyn Historii Sztuki 82, nr 2 (2020): 175–207.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.640   Google Scholar

Kamińska, Justyna. „W stronę nowoczesnej praktyki konserwatorskiej u progu odzyskania niepodległości – renowacja kościoła św. Jakuba w Sandomierzu w latach 1907–1909”. W: Niepodległość i nowoczesność. Studia z historii sztuki, redakcja Lech Karwowski, Dariusz Kacprzak, Szymon Piotr Kubiak, 73–88. Szczecin– Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Fundacja Kultura Miejsca, 2019.
  Google Scholar

‌Kamińska, Justyna. „Zespół średniowiecznych płytek posadzkowych z kościoła i klasztoru dominikanów w Krakowie. Próba charakterystyki”. Rocznik Krakowski 88 (2022): 229–252.
  Google Scholar

Kaufmann, Damian. Die romanischen Backsteindorfkirchen in der Altmark und im Jerichower Land. Studien zur Kleinkirchenarchitektur an der Mittelelbe und im südlichen Ostseeraum. Kiel: Ludwig Verlag, 2010.
  Google Scholar

Kutzner, Marian. „Wielkopolska, Kujawy, Ziemie Łęczycka i Sieradzko-Wieluńska”. W: Architektura gotycka w Polsce, t. 1, redakcja Teresa Mroczko, 155–170. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
  Google Scholar

Landgraf, Eleonore. Ornamentierte Bodenfliesen des Mittelalters in Süd­ und Westdeutschland 1150–1550, t. 1: Textband. Stuttgart: Kommissionsverlag, K. Theiss, 1993.
  Google Scholar

Landgraf, Eleonore. Ornamentierte Bodenfliesen des Mittelalters in Süd­ und Westdeutschland 1150–1550, t. 2: Musterkatalog. Stuttgart: Kommissionsverlag, K. Theiss, 1993.
  Google Scholar

Lehouck, Alexander. „The Very Beginning of Brick Architecture North of the Alps. The Case of the Low Countries in the Question of the Cistercian Origin”. W: L’industrie cistercienne (XIIe – XXIe siècle). Actes de colloque de Clairvaux-­Troyes­-Fontenay, 1er– 5 septembre 2015, redakcja Arnaud Baudin et al., 41–56. Paris: Editions Somogy, 2019.
  Google Scholar

Łuszczkiewicz, Władysław. „Kościół św. Jakuba w Sandomierzu – zabytek budownictwa ceglanego XIII wieku”. Sprawozdania Komisyi do badania Historyi Sztuki w Polsce 2, z. 2 (1881): 27–52.
  Google Scholar

Naumann, Rolf. Romanische Backsteinkirchen im Jerichower Land. Perleberg: [Eigenverlag], 1993.
  Google Scholar

Niemiec, Dariusz. „Ornamentowane posadzki w kościołach romańskich na ziemiach polskich”. W: Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), redakcja Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, 191–254. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2016.
  Google Scholar

Niemiec, Dariusz. „Piece do wypału ceramiki budowlanej i wapna w XIII-wiecznym klasztorze dominikanów w Krakowie”. Archeologia Historica Polona 25 (2017): 7–35.
DOI: https://doi.org/10.12775/AHP.2017.001   Google Scholar

Norton, Christopher. Carreaux de Pavement du Moyen ‌Age et de la Renaissance. Collections du musée Carnavalet. Paris: Paris-Musées, 1992.
  Google Scholar

‌Pajor, Piotr. O budowaniu królestwa. Książęce i królewskie fundacje architektoniczne w Małopolsce jako środek reprezentacji władzy 1243–1370. Kraków: Vistulana, 2020.
  Google Scholar

Parenti, Roberto. „Cambamenti tecnologici nei laterizi decorati delle architetture medievali italiane”. W: La Céramique Médiévale en Méditerranée. Actes du VIe congrès de l’AIECM2. Aix­en­Provence (13–18 novembre 1995), redakcja Gabrielle Démians D’Archimbaud, 688–689. Aix-en-Provence: Narration Éditions, 1997.
  Google Scholar

Perlich, Barbara. „Backstein in Nordostdeutschland. Verbreitung und Technik”. W: Technik des Backsteinbaus im Europa des Mittelalters, redakcja Johannes Cramer, Dorothée Sack, 89–98. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2005.
  Google Scholar

Perlich, Barbara. Mittelalterlicher Backsteinbau in Europa. Zur Frage nach der Herkunft der Backsteintechnik. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2007.
  Google Scholar

Quirini-Popławski, Rafał. Rzeźba przedromańska i romańska w Polsce wobec sztuki włoskiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.
  Google Scholar

Radwański, Kazimierz. „Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii”. Materiały Archeologiczne 9 (1968): 5–68.
  Google Scholar

Ramm, Peter. Kloster Jerichow. Halle: Janos Stekovics, 2001.
  Google Scholar

Schenkluhn, Wolfgang. Architektur der Bettelorden. Die Baukunst der Dominikaner und Franziskaner in Europa. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2000.
  Google Scholar

Schmitt, Reinhard. „Jerichow und Havelberg in der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts”. W: Backsteinarchitektur in Mitteleuropa, redakcja Ernst Badstübner, Uwe Albrecht, 142–197. Berlin: Lukas Verlag, 2001.
  Google Scholar

Schnyder, Rudolf. Die Baukeramik und der mittelalterliche Backsteinbau des Zisterzienserklosters St. Urban. Bern: Benteli Verlag, 1958.
  Google Scholar

Schumann, Dirk. „Backstein im märkischen Dorfkirchenbau des 12. und 13. Jahrhunderts”. W: Dorfkirchen. Beiträge zu Architektur, Ausstattung und Denkmalpflege, redakcja Bernd Janowski, Dirk Schumann, 88–120. Berlin: Lukas Verlag, 2004.
  Google Scholar

Schumann, Dirk. „Zur Havelberger Bauskulptur und den Bautätigkeiten des späten 12. bis frühen 14. Jahrhunderts”. W: Der Havelberger Dombau und seine Ausstrahlung, redakcja Leonhard Helten, 108–127. Berlin: Lukas Verlag, 2012.
  Google Scholar

Szydłowski, Tadeusz. Pomniki architektury epoki piastowskiej w województwach krakowskim i kieleckim. Kraków: Gebethner i Wolff, 1928.
  Google Scholar

Szyma, Marcin. Kościół i klasztor dominikanów w Krakowie. Architektura zespołu klasztornego do lat dwudziestych XIV wieku. Kraków: Universitas, 2004.
  Google Scholar

‌Świechowski, Zygmunt. Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1963.
  Google Scholar

Świechowski, Zygmunt. „Die Bedeutung Italiens für die romanische Architektur und Bauplastik in Polen”. Acta Historiae Artium 10 (1964): 1–56.
  Google Scholar

Świechowski, Zygmunt. Katalog architektury romańskiej w Polsce. Warszawa: DiG, 2009.
  Google Scholar

Świechowski, Zygmunt. „Wczesne budownictwo ceglane w Polsce”. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 1 (1961): 83–124.
  Google Scholar

‌Świechowski, Zygmunt. „Znaczenie Włoch dla polskiej architektury i rzeźby romańskiej”. Rocznik Historii Sztuki 5 (1965): 47–92.‌
  Google Scholar

Wagner-Rieger, Renate. Mittelalterliche Architektur in Österreich. St. Pölten: Verlag Niederösterreichisches Pressehaus, 1988.
  Google Scholar

Walicki, Michał. „Dekoracja architektury i jej wystrój artystyczny”. W: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1, redakcja Michał Walicki, 195–245. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  Google Scholar

Walicki, Michał, i Juliusz Starzyński. Rzeźba architektoniczna w Polsce wieków średnich. Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, 1931.
  Google Scholar

Wojciechowski, Jarosław. „Kościół św. Jakóba w Sandomierzu”. Przegląd Techniczny 48, nr 16 (1910): 207–210.
  Google Scholar

Wolf, Sophie. „Estimation of the Production Parameters of Very Large Medieval Bricks from St. Urban, Switzerland”. Archaeometry 44, nr 1 (2002): 37–65.
DOI: https://doi.org/10.1111/1475-4754.00042   Google Scholar

Zachwatowicz, Jan. „Architektura”. W: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1, redakcja Michał Walicki, 217–282. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-06-28

Cited By / Share

Kamińska, J. (2024). Środkowoeuropejskie źródła architektury i dekoracji kościoła oraz klasztoru Dominikanów w Sandomierzu – nowe hipotezy badawcze. Biuletyn Historii Sztuki, 86(2), 5–30. https://doi.org/10.36744/bhs.1547

Autorzy

Justyna Kamińska 
justyna.kaminska@doctoral.uj.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-6832-3346

Justyna Kamińska - absolwentka historii sztuki (UAM, 2013), filologii włoskiej (UAM, 2016) oraz Arts and Heritage (Maastricht University, 2014). Doktorantka w Instytucie Historii Sztuki UJ, gdzie pod kierunkiem prof. Marka Walczaka przygotowuje rozprawę doktorską poświęconą średniowiecznej architekturze kościoła i klasztoru Dominikanów w Sandomierzu. Jej zainteresowania badawcze obejmują architekturę ceglaną XII i XIII w., średniowieczną architekturę mendykancką oraz doktryny konserwatorskie przełomu XIX i XX w.



Statystyki

Abstract views: 370
PDF downloads: 231


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.