Środkowoeuropejskie źródła architektury i dekoracji kościoła oraz klasztoru Dominikanów w Sandomierzu – nowe hipotezy badawcze

artykuł recenzowany

Justyna Kamińska

justyna.kaminska@doctoral.uj.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-6832-3346

Abstrakt

Artykuł prezentuje nowe hipotezy dotyczące możliwych związków warsztatowych między kościołem i klasztorem Dominikanów w Sandomierzu a realizacjami powstałymi na przełomie XII i XIII w. na terenie Europy Środkowej, zwłaszcza Starej Marchii (dzisiaj Jerichower Land w Saksonii Anhalt). W tekście podjęto polemikę z powtarzaną w literaturze przedmiotu opinią, że warsztat budowlany odpowiedzialny za wzniesienie kościoła pw. św. Jakuba pochodził z terenów Lombardii. Ponadto przeanalizowano krytycznie teorie Zofii Gołubiew, która w monografii poświęconej temu kościołowi szukała genezy rozwiązań zastosowanych w Sandomierzu na terenach Niemiec, Austrii i Szwajcarii. W tekście zwrócono także uwagę na XIII-wieczne elementy założenia, które wykazują podobieństwo do realizacji lokalnych, z terenów Małopolski i Śląska. Analizując ceramiczne dekoracje korpusu nawowego i wschodniego skrzydła klasztoru, wskazano na tradycję wytwarzania ceramicznych reliefowych płytek posadzkowych, powszechną pod koniec XII i w XIII w. na terenie Europy Środkowej, w tym m.in. w klasztorze Dominikanów w Krakowie, gdzie produkcję pierwszych płytek tego rodzaju datuje się na początek lat 40. XIII w.


Słowa kluczowe:

Sandomierz, kościół dominikański pw. św. Jakuba, romańska architektura ceglana, architektura mendykancka, Stara Marchia, kościół i klasztor Dominikanów w Sandomierzu

Białoskórska, Krystyna. „Problem relacji polsko-włoskich w XIII w. – zagadnienie mecenatu biskupa Iwona Odrowąża i małopolskich opactw cysterskich”.‌‌ Sprawozdania z Posiedzeń Komisji PAN, nr 10 (1963): 249–257.
  Google Scholar

Biermann, Felix, i Christofer Herrmann. „The Origin and Rise of Brick Technology and Use in Medieval Pomerania, Pomerelia and Lower Silesia”. W: Fresh Approaches to Brick Production and Use in the Middle Ages. Proceedings of the Session «Utilization of Brick in the Medieval Period – Production, Construction, Destruction», Held at the European Association of Archaeologists (EAA) Meeting, 29 August to 1 September 2012 in Helsinki, Finland, redakcja Tanja Ratilainen, Rivo Bernotas, Christofer Herrmann, 51–61. Oxford: BAR Publishing, 2014.
  Google Scholar

Bojęś-Białasik, Anna, i Dariusz Niemiec. „Medieval Ceramics Techniques in Architecture of Cracow’s Dominicans”. W: Cihla a stavební keramika ve středověku a novověku v městské architektuře střední Evropy / Bricks and Building Ceramics in Medieval and Modern Urban Architecture of Central Europe, redakcja Zdeněk Měřínský, 38–51. Brno: Archaia Brno, 2015.
  Google Scholar

Doroz-Turek, Małgorzata. „Badania architektoniczne dzwonnicy kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Sandomierzu”. Architectus 56, nr 4 (2018): 13–30.
  Google Scholar

Fleková, Klára. „Zum Stand der Kenntnisse mittelalterlicher keramischer Fliesen in den böhmischen Ländern”. Praehistorica 31, nr 2 (2014): 729–742.
  Google Scholar

Florek, Marek. „Kościół św. Jakuba i dawny klasztor dominikanów w Sandomierzu: wyniki badań archeologiczno-architektonicznych”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 42, nr 1 (1994): 3–25.
  Google Scholar

Florek, Marek. „Wyniki badań archeologicznych prowadzonych przy kościele św. Jakuba i dawnym klasztorze dominikańskim w Sandomierzu za lata 1990–1992”. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1991–1992, nr 14 (1993): 111–138.
  Google Scholar

Florek, Marek, i Agnieszka Stempin. „Badania archeologiczne na Wzgórzu Staromiejskim w Sandomierzu w roku 2015”. Zeszyty Sandomierskie 21, nr 40 (2015): 55–59.
  Google Scholar

Frodl-Kraft, Eva. „«Das Flechtwerk» der frühen Zisterzienserfenster – Versuch einer Ableitung”. Wiener Jahrbuch für Kunstgeschichte 20, nr 24 (1965): 7–20.
DOI: https://doi.org/10.7788/wjk-1965-jg02   Google Scholar

Frycz, Jerzy. „Architektura i sztuka Inowrocławia”. W: Dzieje Inowrocławia, t. 2: Od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych, redakcja Marian Biskup, 417–510. Poznań–Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1982.
  Google Scholar

Furmankiewiczówna, Kazimiera. „Rzeźba romańska ‌w Polsce”. Prace Komisji Historji Sztuki, nr 4 (1930): LII–LIII.
  Google Scholar

‌Gałuszka, Tomasz. „Fragment «zaginionej kroniki dominikańskiej» w zbiorach Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Petersburgu”. Studia Źródłoznawcze 59 (2021): 11–24.
DOI: https://doi.org/10.12775/SZ.2021.01   Google Scholar

‌Gałuszka, Tomasz. „Przybycie św. Jacka Odrowąża do Krakowa w 1222 roku w świetle nowo odkrytego źródła”. Roczniki Historyczne 88 (2011): 55–76.
DOI: https://doi.org/10.12775/RH.2022.02   Google Scholar

Goll, Jürg. „Backsteinbau im zentralen Alpenraum”. W: Technik des Backsteinbaus im Europa des Mittelalters, redakcja Johannes Cramer, Dorothée Sack, 62–76. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2005.
  Google Scholar

Gołubiew, Zofia. „Kościół dominikański pw. św. Jakuba w Sandomierzu w XIII stuleciu i jego dekoracja architektoniczna”. W: Studia nad historią dominikanów w Polsce, 1222–1972, t. 2, redakcja Jerzy Kłoczowski, 9–196. Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Diecezji Dominikanów, 1975.
  Google Scholar

‌Grzybkowski, Andrzej. „Early Mendicant Architecture in Central-Eastern Europe. The Present State of Research”. Arte Medievale 1 (1983): 135–156.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515432   Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. „Piccola Polonia”. W: Enciclopedia dell’arte medievale, t. 9, redakcja Angiola Maria Romanini, 616–619. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, 1998.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Wczesnogotycki kościół i klasztor dominikański w Sieradzu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
  Google Scholar

Herrmann, Christofer. „Frühe Backsteinkirchen der Zisterzienser zwischen Italien und der Ostsee”. W: Die maritime Stadt – Hafenstädte an der Ostsee vom Mittelalter bis in die Gegenwart / Miasto nad morzem – miasta portowe nad Bałtykiem od średniowiecza do współczesności. Beiträge der 21. Tagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker und Denkmalpfleger in Gdańsk 18–21 September 2013 / Materiały 21 Konferencji Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwatorów Zabytków w Gdańsku 18–21 września 2013, redakcja Tomasz Torbus, Katarzyna Wojtczak, 39–56. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2017.
  Google Scholar

Holst, Jens Christian. „Stein oder nicht Stein. Backstein und Naturstein im südlichen Ostseeraum während des Mittelalters”. W: Technik des Backsteinbaus im Europa des Mittelalters, redakcja Johannes Cramer, Dorothée Sack, 9–22. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2005.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz. „Gołębie i smoki. Z badań nad oprawą rzeźbiarską kościoła św. Jakuba w Sandomierzu”. Zeszyty Sandomierskie 27, nr 49 (2020): 8–20.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz. „Okna nawy północnej kościoła św. Jakuba w Sandomierzu”. W: Super fundamenta. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Szczęsnemu Skibińskiemu, redakcja Tomasz Ratajczak et al., 129–148. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2022.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz, i Aleksandr Musin. „Organizacja i finansowanie restauracji kościoła św. Jakuba w Sandomierzu w latach 1905–1914”. Zeszyty Sandomierskie 27, nr 51 (2021): 36–55.
  Google Scholar

Kadłuczka, Andrzej, i Klaudia Stala. „Dominikanie i ich własność w przestrzeni wczesnomiejskiego Sandomierza”. W: Dominikański klasztor św. Jakuba w Sandomierzu. Archeologia i architektura, historia i współczesność, redakcja Andrzej Gołembnik, Marcin Lisak, 21–36. Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.
  Google Scholar

Kadłuczka, Andrzej, i Klaudia Stala. „Kościół św. Jakuba i najstarsze założenie klasztorne – synteza przekształceń zespołu”. W: Dominikański klasztor św. Jakuba w Sandomierzu. Archeologia i architektura, historia i współczesność, redakcja Andrzej Gołembnik, Marcin Lisak, 131–172. Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.
  Google Scholar

Kamińska, Justyna. „Extra et infra muros – formy architektoniczne i funkcjonowanie dwóch konwentów dominikańskich w średniowiecznym Sandomierzu”. Zeszyty Sandomierskie 27, nr 50 (2021): 40–47.
  Google Scholar

Kamińska, Justyna. „Kościół dominikański w Poznaniu – uwagi na temat pierwotnego układu przestrzennego i dekoracji architektonicznej”. Modus. Prace z Historii Sztuki 20 (2020): 5–44.
  Google Scholar

Kamińska, Justyna. „Kto fundował XIII-wieczny zespół klasztorny dominikanów w Sandomierzu?”. Biuletyn Historii Sztuki 82, nr 2 (2020): 175–207.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.640   Google Scholar

Kamińska, Justyna. „W stronę nowoczesnej praktyki konserwatorskiej u progu odzyskania niepodległości – renowacja kościoła św. Jakuba w Sandomierzu w latach 1907–1909”. W: Niepodległość i nowoczesność. Studia z historii sztuki, redakcja Lech Karwowski, Dariusz Kacprzak, Szymon Piotr Kubiak, 73–88. Szczecin– Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Fundacja Kultura Miejsca, 2019.
  Google Scholar

‌Kamińska, Justyna. „Zespół średniowiecznych płytek posadzkowych z kościoła i klasztoru dominikanów w Krakowie. Próba charakterystyki”. Rocznik Krakowski 88 (2022): 229–252.
  Google Scholar

Kaufmann, Damian. Die romanischen Backsteindorfkirchen in der Altmark und im Jerichower Land. Studien zur Kleinkirchenarchitektur an der Mittelelbe und im südlichen Ostseeraum. Kiel: Ludwig Verlag, 2010.
  Google Scholar

Kutzner, Marian. „Wielkopolska, Kujawy, Ziemie Łęczycka i Sieradzko-Wieluńska”. W: Architektura gotycka w Polsce, t. 1, redakcja Teresa Mroczko, 155–170. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
  Google Scholar

Landgraf, Eleonore. Ornamentierte Bodenfliesen des Mittelalters in Süd­ und Westdeutschland 1150–1550, t. 1: Textband. Stuttgart: Kommissionsverlag, K. Theiss, 1993.
  Google Scholar

Landgraf, Eleonore. Ornamentierte Bodenfliesen des Mittelalters in Süd­ und Westdeutschland 1150–1550, t. 2: Musterkatalog. Stuttgart: Kommissionsverlag, K. Theiss, 1993.
  Google Scholar

Lehouck, Alexander. „The Very Beginning of Brick Architecture North of the Alps. The Case of the Low Countries in the Question of the Cistercian Origin”. W: L’industrie cistercienne (XIIe – XXIe siècle). Actes de colloque de Clairvaux-­Troyes­-Fontenay, 1er– 5 septembre 2015, redakcja Arnaud Baudin et al., 41–56. Paris: Editions Somogy, 2019.
  Google Scholar

Łuszczkiewicz, Władysław. „Kościół św. Jakuba w Sandomierzu – zabytek budownictwa ceglanego XIII wieku”. Sprawozdania Komisyi do badania Historyi Sztuki w Polsce 2, z. 2 (1881): 27–52.
  Google Scholar

Naumann, Rolf. Romanische Backsteinkirchen im Jerichower Land. Perleberg: [Eigenverlag], 1993.
  Google Scholar

Niemiec, Dariusz. „Ornamentowane posadzki w kościołach romańskich na ziemiach polskich”. W: Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), redakcja Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, 191–254. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2016.
  Google Scholar

Niemiec, Dariusz. „Piece do wypału ceramiki budowlanej i wapna w XIII-wiecznym klasztorze dominikanów w Krakowie”. Archeologia Historica Polona 25 (2017): 7–35.
DOI: https://doi.org/10.12775/AHP.2017.001   Google Scholar

Norton, Christopher. Carreaux de Pavement du Moyen ‌Age et de la Renaissance. Collections du musée Carnavalet. Paris: Paris-Musées, 1992.
  Google Scholar

‌Pajor, Piotr. O budowaniu królestwa. Książęce i królewskie fundacje architektoniczne w Małopolsce jako środek reprezentacji władzy 1243–1370. Kraków: Vistulana, 2020.
  Google Scholar

Parenti, Roberto. „Cambamenti tecnologici nei laterizi decorati delle architetture medievali italiane”. W: La Céramique Médiévale en Méditerranée. Actes du VIe congrès de l’AIECM2. Aix­en­Provence (13–18 novembre 1995), redakcja Gabrielle Démians D’Archimbaud, 688–689. Aix-en-Provence: Narration Éditions, 1997.
  Google Scholar

Perlich, Barbara. „Backstein in Nordostdeutschland. Verbreitung und Technik”. W: Technik des Backsteinbaus im Europa des Mittelalters, redakcja Johannes Cramer, Dorothée Sack, 89–98. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2005.
  Google Scholar

Perlich, Barbara. Mittelalterlicher Backsteinbau in Europa. Zur Frage nach der Herkunft der Backsteintechnik. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2007.
  Google Scholar

Quirini-Popławski, Rafał. Rzeźba przedromańska i romańska w Polsce wobec sztuki włoskiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.
  Google Scholar

Radwański, Kazimierz. „Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii”. Materiały Archeologiczne 9 (1968): 5–68.
  Google Scholar

Ramm, Peter. Kloster Jerichow. Halle: Janos Stekovics, 2001.
  Google Scholar

Schenkluhn, Wolfgang. Architektur der Bettelorden. Die Baukunst der Dominikaner und Franziskaner in Europa. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2000.
  Google Scholar

Schmitt, Reinhard. „Jerichow und Havelberg in der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts”. W: Backsteinarchitektur in Mitteleuropa, redakcja Ernst Badstübner, Uwe Albrecht, 142–197. Berlin: Lukas Verlag, 2001.
  Google Scholar

Schnyder, Rudolf. Die Baukeramik und der mittelalterliche Backsteinbau des Zisterzienserklosters St. Urban. Bern: Benteli Verlag, 1958.
  Google Scholar

Schumann, Dirk. „Backstein im märkischen Dorfkirchenbau des 12. und 13. Jahrhunderts”. W: Dorfkirchen. Beiträge zu Architektur, Ausstattung und Denkmalpflege, redakcja Bernd Janowski, Dirk Schumann, 88–120. Berlin: Lukas Verlag, 2004.
  Google Scholar

Schumann, Dirk. „Zur Havelberger Bauskulptur und den Bautätigkeiten des späten 12. bis frühen 14. Jahrhunderts”. W: Der Havelberger Dombau und seine Ausstrahlung, redakcja Leonhard Helten, 108–127. Berlin: Lukas Verlag, 2012.
  Google Scholar

Szydłowski, Tadeusz. Pomniki architektury epoki piastowskiej w województwach krakowskim i kieleckim. Kraków: Gebethner i Wolff, 1928.
  Google Scholar

Szyma, Marcin. Kościół i klasztor dominikanów w Krakowie. Architektura zespołu klasztornego do lat dwudziestych XIV wieku. Kraków: Universitas, 2004.
  Google Scholar

‌Świechowski, Zygmunt. Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1963.
  Google Scholar

Świechowski, Zygmunt. „Die Bedeutung Italiens für die romanische Architektur und Bauplastik in Polen”. Acta Historiae Artium 10 (1964): 1–56.
  Google Scholar

Świechowski, Zygmunt. Katalog architektury romańskiej w Polsce. Warszawa: DiG, 2009.
  Google Scholar

Świechowski, Zygmunt. „Wczesne budownictwo ceglane w Polsce”. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 1 (1961): 83–124.
  Google Scholar

‌Świechowski, Zygmunt. „Znaczenie Włoch dla polskiej architektury i rzeźby romańskiej”. Rocznik Historii Sztuki 5 (1965): 47–92.‌
  Google Scholar

Wagner-Rieger, Renate. Mittelalterliche Architektur in Österreich. St. Pölten: Verlag Niederösterreichisches Pressehaus, 1988.
  Google Scholar

Walicki, Michał. „Dekoracja architektury i jej wystrój artystyczny”. W: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1, redakcja Michał Walicki, 195–245. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  Google Scholar

Walicki, Michał, i Juliusz Starzyński. Rzeźba architektoniczna w Polsce wieków średnich. Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, 1931.
  Google Scholar

Wojciechowski, Jarosław. „Kościół św. Jakóba w Sandomierzu”. Przegląd Techniczny 48, nr 16 (1910): 207–210.
  Google Scholar

Wolf, Sophie. „Estimation of the Production Parameters of Very Large Medieval Bricks from St. Urban, Switzerland”. Archaeometry 44, nr 1 (2002): 37–65.
DOI: https://doi.org/10.1111/1475-4754.00042   Google Scholar

Zachwatowicz, Jan. „Architektura”. W: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1, redakcja Michał Walicki, 217–282. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-06-28

Cited By / Share

Kamińska, J. (2024). Środkowoeuropejskie źródła architektury i dekoracji kościoła oraz klasztoru Dominikanów w Sandomierzu – nowe hipotezy badawcze. Biuletyn Historii Sztuki, 86(2), 5–30. https://doi.org/10.36744/bhs.1547

Autorzy

Justyna Kamińska 
justyna.kaminska@doctoral.uj.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-6832-3346

Justyna Kamińska - absolwentka historii sztuki (UAM, 2013), filologii włoskiej (UAM, 2016) oraz Arts and Heritage (Maastricht University, 2014). Doktorantka w Instytucie Historii Sztuki UJ, gdzie pod kierunkiem prof. Marka Walczaka przygotowuje rozprawę doktorską poświęconą średniowiecznej architekturze kościoła i klasztoru Dominikanów w Sandomierzu. Jej zainteresowania badawcze obejmują architekturę ceglaną XII i XIII w., średniowieczną architekturę mendykancką oraz doktryny konserwatorskie przełomu XIX i XX w.



Statystyki

Abstract views: 281
PDF downloads: 177


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.