Kilka uwag na temat datowania, autorstwa i historii obrazu Zaśnięcie Matki Boskiej w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
Adam Spodaryk
adam.spodaryk@gmail.comKraków, Instytut Historii Sztuki i Kultury, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie; Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, Muzeum Narodowe w Krakowie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4179-9990
Abstrakt
Obraz Zaśnięcie Matki Boskiej, pochodzący z kolegiaty św. Michała na Wawelu, obecnie w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie (nr inw. MNK XII-341), był wielokrotnie omawiany w literaturze przedmiotu, ale przyjęte w nauce poglądy na temat jego datowania i autorstwa powielają ustalenia z 1956 r. W artykule podjęto próbę ponownego rozpatrzenia tych kwestii na podstawie lepiej obecnie rozpoznanych źródeł pisanych, wyników badań konserwatorskich oraz fotografii w podczerwieni. Autor dowodzi, że omawiany obraz powstał ok. roku 1522 i jest dziełem Michała Lancza z Kitzingen. Ponadto w tekście omówiono dzieje obrazu i historię jego konserwacji.
Słowa kluczowe:
Izabela z Flemmingów Czartoryska, Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, Dom Gotycki w Puławach, Puławy, Kraków, Michał Lancz von Kitzingen, Mistrz Jerzy, kościół św. Michała na Wawelu, katedra krakowska, Wawel, Sylwester OżarowskiBibliografia
Adamowicz, Jarosław. Mistrz Rodziny Marii. Dzieła malarstwa tablicowego jednego z krakowskich warsztatów cechowych przełomu XV i XVI wieku. Kraków: Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, 2018.
Google Scholar
Arnold, Klaus. „Der Maler Michael Lancz von Kitzingen (um 1470–1523) und Frankens Beziehungen zur Kunst in Polen”. Altfränkische Bilder. Neue Folge 16 (2021): 2–6.
Google Scholar
Arnold, Klaus. „Von Kitzingen nach Krakau. Der königliche polnische Hofmaler Michael Lancz (um 1470–1523)”. Jahrbuch für den Landkreis Kitzingen (2021): 25–41.
Google Scholar
Die Aufzeichnung des Dominikaners Martin Gruneweg (1562–ca. 1618) über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen. Redakcja Almut Bues. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2008.
Google Scholar
Chełmecka, Paulina. „Obrazy ze scenami legend o św. Mikołaju w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Kwestia proweniencji i wykonawcy”. Folia Historica Cracoviensia 23, z. 2 (2017): 121–156.
DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.2236
Google Scholar
Chmielewska, Małgorzata. „Konserwacja i badania technologiczne obrazu Św. Katarzyna Aleksandryjska Hansa Süssa von Kulmbach z Muzeum Narodowego w Krakowie – Muzeum Książąt Czartoryskich”. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo 52 (2021): 213–246.
DOI: https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2021.007
Google Scholar
Chmielewska, Małgorzata, i Anna Grochowska-Angelus. „Komunikat o pracach badawczych i konserwatorskich przeprowadzonych w latach 1998–2000 w Pracowni Konserwacji Malarstwa Muzeum Książąt Czartoryskich”. Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa 2 (2004): 133–143.
Google Scholar
Dec, Dorota [DD]. „Fragmenty ołtarza Zwiastowania z kolegiaty Św. Michała na Wawelu”. W: Wawel 1000–2000. Wystawa jubileuszowa, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa, redakcja Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki, 77–78. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, Zarząd Bazyliki Metropolitalnej na Wawelu, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, 2000.
Google Scholar
Dec, Dorota [DD]. „Zaśnięcie Matki Boskiej”. W: Wawel 1000–2000. Wystawa jubileuszowa, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa, redakcja Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki, 81–82. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, Zarząd Bazyliki Metropolitalnej na Wawelu, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, 2000.
Google Scholar
Dobrzeniecki, Tadeusz. „Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej”. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie 13, t. 1 (1969): 11–149.
Google Scholar
Drecka, Wanda. Kulmbach. Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka”, 1957.
Google Scholar
Dwa oblicza smoka. Katalog wystawy, t. 1: Noty, t. 2: Eseje. Redakcja Maria Podlodowska-Reklewska, Marcin Starzyński. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, 2015.
Google Scholar
Der frühe Dürer. Begleitband zur Ausstellung im Germanischen Nationalmuseum Nürnberg. Redakcja Daniel Hess, Thomas Eser. Nürnberg: Germanisches Nationalmuseum, 2012.
Google Scholar
Gadomski, Jerzy. Gotyckie malarstwo tablicowe małopolski 1500–1540. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
Google Scholar
Goetel-Kopff, Maria. „Lancz (Lantcz, Lens lub Lencz) Michał z Kitzingen (zm. 1523)”. W: Polski słownik biograficzny, t. 16, 458–459. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
Google Scholar
Goetel-Kopff, Maria. „Mecenat kulturalny Jana Konarskiego (1447–1525)”. Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie 8 (1964): 7–200.
Google Scholar
Goetel-Kopff, Maria. „Michał Lancz z Kitzingen a krakowska grafika książkowa”. Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie 4 (1956): 36–58.
Google Scholar
Goetel-Kopff, Maria. „Die Tätigkeit des Michael Lancz in Krakau”. Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst 15 (1964): 99–112.
Google Scholar
Goetel-Kopff, Maria. „Tryptyk wawelski Michała Lancza z Kitzingen”. Studia Renesansowe 2 (1957): 91–133.
Google Scholar
Gumowski, Marian. „Lenz (Lencz) Michael”. W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 23, 64. Leipzig: Wilhelm Engelmann, 1929.
Google Scholar
Hess, Daniel, i Oliver Mack. „Dürer beim Malen. Das Frühwerk bis 1505”. W: Der frühe Dürer. Begleitband zur Ausstellung im Germanischen Nationalmuseum Nürnberg, redakcja Daniel Hess, Thomas Eser, 171–193. Nürnberg: Germanisches Nationalmuseum, 2012.
Google Scholar
Heydenreich, Gunnar. Lucas Cranach the Elder. Painting Materials, Techniques and Workshop Practice. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2007.
Google Scholar
Kalinowski, Lech. „Treści artystyczne i ideowe kaplicy Zygmuntowskiej”. Studia do dziejów Wawelu 2 (1960): 1–129.
Google Scholar
Katalog Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fotografie dzieł sztuki polskiej wykonane przed rokiem 1900. Redakcja Wojciech Walanus. Kraków: iMEDIUS agencja reklamowa, 2019.
Google Scholar
Kłosińska, Janina. „Obraz Zaśnięcia Matki Boskiej w kościele św. Michała na Wawelu”. Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie 4 (1956): 14–35.
Google Scholar
Komornicki, Stefan S. Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Kraków: Drukarnia Narodowa w Krakowie, 1929.
Google Scholar
Kompass Ostmitteleuropa. Kritische Beiträge zur Kulturgeschichte. Redakcja Jiří Fajt, Markus Hörsch, t. 2: Künstler der Jagiellonen¬Ära in Mitteleuropa. Opracowanie Maritta Iseler et al. Ostfildern: Jan Thorbecke Verlag, 2013.
Google Scholar
Koziara, Natalia, i Mateusz Chramiec. „Opisanie muzeum”. W: Muzeum Książąt Czartoryskich, redakcja Katarzyna Płonka-Bałus, Natalia Koziara, 47–232. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2019.
Google Scholar
Kruk, Mirosław P. „Recepcja dzieł Hansa Suessa z Kulmbachu w drugiej połowie XIX wieku”. W: Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa, redakcja Mirosław P. Kruk, Aleksandra Hola, Marek Walczak, 209–226. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2018.
Google Scholar
Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1507–1572. Libri iuris civilis Cracoviensis 1507–1572. Redakcja Aniela Kiełbicka, Zbigniew Wojas. Kraków: „Secesja”, 1993.
Google Scholar
Kuczman, Kazimierz, i Katarzyna Stangrett. „Skrzydła ołtarza w krakowskim kościele Św. Krzyża a obraz «Zwiastowanie» malarza Jerzego w Muzeum Narodowym w Krakowie”. Folia Historiae Artium 10 (1974): 107–116.
Google Scholar
Łodyńska-Kosińska, Maria. „Lancz (Lantcz) Michael (Michel) von Kytczingen”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze. Rzeźbiarze. Graficy, t. 4, 432. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986.
Google Scholar
Łomnicka-Żakowska, Ewa. „Początki portretu polskiego. Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, miniaturowym i ściennym wieku XV i w pierwszych dziesięcioleciach wieku XVI”. Studia Źródłoznawcze 14 (1969): 13–33.
Google Scholar
Łopatkiewicz, Piotr. Malarstwo w Krośnie w pierwszej połowie XVI wieku. Krosno: Muzeum Rzemiosła w Krośnie, 2007.
Google Scholar
Maniura, Robert. Pilgrimage to Images in the Fifteenth Century. The Origins of the Cult of Our Lady of Częstochowa. Woodbridge: Boydell Press, 2004.
Google Scholar
Messling, Guido. „Cranach’s Beginnings. Known Facts and Assumptions”. W: Cranach. The Early Years in Vienna, redakcja Guido Messling, Kerstin Richter, 13–24. München: Hirmer Verlag, 2022.
Google Scholar
Michalczyk, Zbigniew. W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa. Redakcja Mirosław P. Kruk, Aleksandra Hola, Marek Walczak. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2018.
Google Scholar
Mrozowski, Przemysław. Portret w Polsce w XVI wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2021.
Google Scholar
Nalewajek, Agnieszka. „Ożarowscy herbu Rawicz – kariera na dworze Jagiellonów”. Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 4 (2012): 29–50.
Google Scholar
Niesiołowska-Rothertowa, Zofia. „Abramowicz Bronisław”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze. Rzeźbiarze. Graficy, t. 1, 2. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
Google Scholar
Nowalińska, Małgorzata. O sztuce kopiowania. Studia inspirowane powtarzalnością przedstawień Hodegetrii Krakowskich 1400–1500. Kraków: Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, 2019.
Google Scholar
Nykiel, Józef. „Technologia malarstwa tablicowego Małopolski (1480–ok. 1510)”. Ochrona Zabytków 45, nr 3 (1992): 201–224.
Google Scholar
Olszewski, Andrzej M. Pierwowzory graficzne późnogotyckiej sztuki małopolskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Ornamenta Ecclesiae. Sztuka sakralna Diecezji kieleckiej. Redakcja Krzysztof Myśliński. Kielce: Muzeum Narodowe w Kielcach, 2000.
Google Scholar
Ostrowski, Jan K. Portret w dawnej Polsce. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2019.
Google Scholar
Pezda, Janusz. „Przeszłość przyszłości. Historia zbiorów rodzinnych opowiedziana przez Władysława Czartoryskiego”. Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie 58 (2013): 105–131.
Google Scholar
Radwańska, Zofia. „Monografia obrazu Zaśnięcie Matki Bożej Michała Lancza z Kitzingen z kościoła pod wezwaniem świętego Wojciecha w Kielcach”. Rozprawa magisterska, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2011.
Google Scholar
Semkowicz-Novljaković, Katarzyna. „Okiem konserwatora. O obrazie mistrza Jerzego z kolegiaty św. Michała na Wawelu”. Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie 11 (2018): 31–49.
Google Scholar
Sikora, Franciszek. „Ożarowski Sylwester”. W: Polski słownik biograficzny, t. 24, 679–680. Wrocław– Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979.
Google Scholar
Sitek, Masza. „Prace Hansa Süssa von Kulmbach (zm. 1522) dla zleceniodawców w Polsce”. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Jagielloński, 2021.
Google Scholar
Sitek, Masza. „Uczeń Dürera w Polsce” – między źródłem a interpretacją”. W: Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa, redakcja Mirosław P. Kruk, Aleksandra Hola, Marek Walczak, 39–82. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2018.
Google Scholar
Spieralski, Zdzisław. „Jarocki Stanisław”. W: Polski słownik biograficzny, t. 10, 634. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962–1964.
Google Scholar
Spodaryk, Adam. „Izabela z Flemmingów Czartoryska i eksploracja «ruin» kościoła św. Michała na Wawelu w świetle źródeł pisanych”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 123 (2023): 431–472.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.13734
Google Scholar
Spodaryk, Adam. „Obraz Zaśnięcie Matki Boskiej autorstwa naśladowcy Michaela Lancza z Kitzingen w Muzeum Czartoryskich w Krakowie”. W: Imagines pictae. Studia nad malarstwem gotyckim w Polsce, redakcja Wojciech Walanus, Marek Walczak, 101–117. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 2016.
Google Scholar
Spodaryk, Adam. „Zaginiony ołtarz Michała Lancza z Kitzingen z kaplicy Nawrócenia św. Pawła w kościele Mariackim w Krakowie”. W: „Jako serce pośrodku ciała…” Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, redakcja Marek Walczak, Agata Wolska, 261–269, 584–586. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 2020–2021.
Google Scholar
Sztuka w Krakowie w latach 1350–1550. Wystawa urządzona na sześćsetletnią rocznicę założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie 1964. Redakcja Adam Bochnak. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 1964.
Google Scholar
Wawel 1000–2000. Wystawa jubileuszowa, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa. Redakcja Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki; t. 2: Skarby Archidiecezji Krakowskiej. Redakcja Józef Andrzej Nowobilski; t. 3: Ilustracje. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, Zarząd Bazyliki Metropolitalnej na Wawelu, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, 2000.
Google Scholar
Wyszyńska, Anna. „Zygmunt I Stary i XVI-wieczna moda europejska”. W: Patronat artystyczny Jagiellonów, redakcja Marek Walczak, Piotr Węcowski, 81–91. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 2015.
Google Scholar
Żygulski jun., Zdzisław. „Pamiątki wawelskie w zbiorach puławskich”. Studia do Dziejów Wawelu 2 (1961): 377–413.
Google Scholar
Autorzy
Adam Spodarykadam.spodaryk@gmail.com
Kraków, Instytut Historii Sztuki i Kultury, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie; Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, Muzeum Narodowe w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0003-4179-9990
Adam Spodaryk – absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (2015). Obronił doktorat na Wydziale Historycznym UJ (2020). Adiunkt w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie – oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie (od 2021) i asystent w Instytucie Historii Sztuki i Kultury na Uniwersytecie Papieskim im. Jana Pawła II w Krakowie (od 2021). Zajmuje się malarstwem wieku XV i XVI w Małopolsce oraz dziejami zbiorów Czartoryskich.
Statystyki
Abstract views: 413PDF downloads: 239
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.