Franz (Franciscus Hieronimus) Thomasberger – morawski rzeźbiarz na Śląsku i w Wielkopolsce w pierwszej połowie XVIII wieku
Bartłomiej Łyczak
blyczak@gmail.comUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1128-1376
Abstrakt
W 1934 r. Alfred Brosig opublikował treść kontraktu na wykonanie figur na fasadę kościoła św. Franciszka Serafickiego w Poznaniu zawartego w 1729 r. we Wschowie między bernardynami a „Franciszkiem Domusbergier, snycerzem i kamieniarzem”. Ten zaginiony obecnie dokument był dotąd jedynym świadectwem działalności tego twórcy. Kwerendy źródłowe w polskich i czeskich archiwach pozwoliły ustalić, że Franz (Franciscus Hieronimus) Thomasberger urodził się w Brnie w 1696 r., a jego ojcem był rzeźbiarz Matthias Thomasberger. W 1721 r. osiadł w Nysie, gdzie ożenił się, uzyskał obywatelstwo i tytuł mistrzowski. Pracował tam m.in. nad dekoracją niezachowanej fontanny w ogrodzie rezydencji biskupów wrocławskich. Pod koniec lat 20. Thomasberger przeniósł się do leżącej w Rzeczypospolitej Wschowy: w 1729 r. został obywatelem miasta, a dwa lata później członkiem cechu murarzy i kamieniarzy, zmarł w 1744 r. Na podstawie analizy stylistyczno-porównawczej można mu przypisać kilka figur na terenie Wschowy, głównie w kościele Bernardynów, oraz rzeźbę św. Jana Nepomucena w Kościanie, zapewne pochodzącą z tamtejszej świątyni bernardyńskiej.
Słowa kluczowe:
cechy rzemieślnicze, Poznań, rzeźba, sztuka nowożytna, Wschowa, bernardyni, NysaBibliografia
Błaszczyk, Iwona. „Pomnik św. Jana Nepomucena na Starym Rynku”. Kronika Miasta Poznania 71, nr 2 (2003): 192–200.
Google Scholar
Brosig, Alfred. Materiały do historii sztuki wielkopolskiej. Poznań: s.n., 1934.
Google Scholar
Chmarzyński, Gwido, Mieczysław Gładysz, i Stanisław Golachowski. „Region opolski”. W: Górny Śląsk, t. 2, 154–361. Poznań: Instytut Zachodni, 1959.
Google Scholar
Chrzanowski, Tadeusz, i Marian Kornecki. Sztuka Śląska Opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
Google Scholar
Corpus Inscriptionum Poloniae, t. 10: Inskrypcje województwa lubuskiego, z. 2: Powiat wschowski. Opracowanie Adam Górski, Paweł Karp. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
Google Scholar
Dittrich, Hermann. „Alt Neisser Kunstgewerbe”. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums Vereins 27 (1923): 3–8.
Google Scholar
Dobrzycka, Anna. „Rzeźba do końca XIX w.”. W: Dziesięć wieków Poznania, t. 3: Sztuki plastyczne, 93–132. Poznań–Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka”, 1956.
Google Scholar
„Domusbergier (Domusbieger) Franciszek”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 2, 86. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Fryc, Chryzostom, Alojzy Pańczak, i Lesław Szymborski. Wczoraj i dziś franciszkanów we Wschowie. Wschowa: Klasztor Braci Mniejszych Franciszkanów, 2000.
Google Scholar
Grudziński, Kajetan. „Kościan”. W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, redakcja Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 146–149. Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Bernardynów „Calvarianum”, 1985.
Google Scholar
Hálová-Jahodová, Cecilie. Brno. Stavební a umělecký vývoj města. Praha: Pražské Nakladatelství V. Poláčka, 1947.
Google Scholar
Irgang, Winfried. Freudenthal als Herrschaft der Deutschen Ordens 1621–1725. Bonn–Bad Godesberg: Verlag Wissenschaftliches Archiv, 1971.
Google Scholar
Kalinowski, Konstanty. Rzeźba barokowa na Śląsku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
Google Scholar
Kantak, Kamil. Bernardyni polscy, t. 2: 1573–1795–1932. Lwów: nakładem Prowincji Polskiej OO. Bernardynów, 1933.
Google Scholar
Kantak, Kamil. „Kronika Bernardynów poznańskich”. Kronika Miasta Poznania 3, nr 10 (1925): 203–215.
Google Scholar
Kantak, Kamil. „Kronika bernardynów toruńskich”. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 32 (1925): 103–134.
Google Scholar
Kantak, Kamil. „Sylwetki Bernardynów poznańskich – Jan Kapistran Szysiecki”. Kronika Miasta Poznania 8, nr 1 (1930): 68–87.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie, z. 10: Dawny powiat kościański. Opracowanie Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 7: Miasto Poznań. Redakcja Eugeniusz Linette, Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski, cz. 1: Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią. Redakcja Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1983.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 7: Miasto Poznań, redakcja Eugeniusz Linette, Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski, cz. 2. 1: Śródmieście. Kościoły i klasztory, redakcja Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1998.
Google Scholar
Kębłowski, Janusz. Nysa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
Google Scholar
Kohte, Julius. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 3: Die Landkreise des Regierungsbezierks Posen, cz. 3: Fraustadt, Lissa, Rawitsch und Gostyn. Berlin: Julius Springer, 1896.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-47578-8_1
Google Scholar
Kohte, Julius. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 1: Uebersicht der Kunstgeschichte der Provinz Posen. Berlin: Julius Springer, 1898.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-24751-8_1
Google Scholar
Kostowski, Jakub. „Dorazil Anton”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 29, 34–35. München–Leipzig: K. G. Saur, 2001.
Google Scholar
Kowalski, Stanisław. „Zabytki miasta i powiatu”. W: Wschowa. Miasto i powiat, 55–72. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Kultury, 1973.
Google Scholar
Krause, Walter. Grundriss eines Lexikons bildender Künstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfängen bis zur Mitte des 19. Jahrhunderts. Oppeln: Verlag Der Oberschlesier, 1933.
Google Scholar
Kroniki Bernardynów poznańskich. Opracowanie Salezy Bogumił Tomczak, Jacek Wiesiołowski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2002.
Google Scholar
Kubistalowa, Irena, i Barbara Zabawa. „Wschowa, «civitas secundi ordinis». Mecenat artystyczny mieszczaństwa od XVI do XVIII w.”. W: Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, redakcja Jan Harasimowicz, 397–410. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
Google Scholar
Kusztelski, Andrzej. „Historia budowy i wyposażenia kościoła bernardyńskiego. Z prac nad katalogiem zabytków Poznania”. Kronika Miasta Poznania 62, nr 3–4 (1994): 404–426.
Google Scholar
Leisching, Julius. „Die St. Lucasbruderschaft der Maler und Bildhauer von Brünn (Fortsetzung)”. Mittheilungen des Mährischen Gewerbe-Museums 17, nr 6 (1899): 43–47.
Google Scholar
Leszczyński, Józef. „Zarys dziejów miasta do roku 1740”. W: Miasto Nysa. Szkice monograficzne, redakcja Janusz Kroszel, Stefan Popiołek, 17–61. Wrocław: Instytut Śląski w Opolu, 1970.
Google Scholar
Linette, Eugeniusz. „Kontrakty dominikanów ze snycerzami poznańskimi (Krzysztofem Redellem z 1621 i Fr. Antonim Brumbacherem z 1714 roku”. Biuletyn Historii Sztuki 28, nr 3–4 (1966): 388–392.
Google Scholar
Linette, Eugeniusz. „Życie artystyczne – sztuka baroku”. W: Dzieje Poznania do roku 1793, t. 1, cz. 2, redakcja Jerzy Topolski, 701–774. Warszawa– Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
Google Scholar
Lutz, Gerhard. „Fürstbischof Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg und seine Residenz Neisse”. W: Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego, redakcja Ryszard Hołownia, Mateusz Kapustka, 195–204. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2008.
Google Scholar
Łukomski, Stanisław. Koźmin Wielki i Nowy. Monografia historyczna. Poznań: nakł. aut., 1914.
Google Scholar
Łyczak, Bartłomiej. Toruński cech rzeźbiarski i snycerka na obszarze jego oddziaływania w latach 1695–1793. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2018.
Google Scholar
Łyczak, Bartłomiej. „W kwestii pochodzenia wrocławskiego rzeźbiarza Franza Josepha Mangoldta”. Roczniki Sztuki Śląskiej 28–29 (2019–2020): 105–108.
Google Scholar
Małkus, Marta. „Rozdaję szczodrze to co mam… Pomnik nagrobny Mikołaja Nieżychowskiego u wschowskich bernardynów”. W: Rycerze – szlachta – ziemianie. Szlachetnie urodzeni na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim, redakcja Paweł Klint, Marta Małkus, Kamila Szymańska, 289–303. Wschowa–Leszno: Muzeum Okręgowe, Muzeum Ziemi Wschowskiej: Stowarzyszenie Czas A.R.T., 2014.
Google Scholar
Migasiewicz, Paweł. „La (petite) gloire du statuaire. Quelques remarques sur la condition sociale des sculpteurs dans la Pologne moderne”. W: Polska i Europa w dobie nowożytnej. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, redakcja Tadeusz Bernatowicz et al., 579–584. Warszawa: Zamek Królewski, 2009.
Google Scholar
Nowak, Adolf. Kirchliche Kunst-Denkmale aus Olmütz. Olmütz: Kaiser Franz Josef-Gewerbe-Museum, 1892.
Google Scholar
Nowakowski, Andrzej. Wschowa i ziemia wschowska w dawnej Polsce (do roku 1793). Białystok: „Temida 2”, 1994.
Google Scholar
Patzak, Bernhard. „Der ehemalige fürstbischöfliche Lustgarten zu Neisse. Ein Beitrag zur schlesischen Kultur- und Kunstgeschichte”. Oberschlesische Heimat. Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsvereins 12, nr 2 (1916): 71–75.
Google Scholar
Patzak, Bernhard. Die Jesuitenbauten in Breslau und ihre Architekten. Ein Beitrag zur Geschichte des Barockstiles in Deutschland. Strassburg: J. H. Ed. Heitz (Heitz & Mündel), 1918.
Google Scholar
Plebański, Rafał. „XVIII-wieczna rzeźba kamienna w Wielkopolsce”. Ochrona Zabytków 52, nr 3 (1999): 280–295.
Google Scholar
Pötzl-Malikova, Maria. „Zur Typenbildung bei Giovanni Giuliani. Die Bedeutung der Statuetten Duquesnoys in der Liechtensteinischen Kunstkammer für sein Werk”. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. F. Řada uměnovědná 42-44, F37–39 (1993–1995): 13–34.
Google Scholar
Röder, Julius. „Berger Augustin”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 48. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
Google Scholar
Röder, Julius. „Hertzog Hans Ludwig”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 74. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
Google Scholar
Röder, Julius. „Thomasberger Augustin Johann”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 136–137. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
Google Scholar
Rohrschneider, Christine. „Domusbergier (Domusbieger) Franciszek”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 28, 474. München–Leipzig: K. G. Saur, 2001.
Google Scholar
„Schlein, Karl Josef ”. W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 30, redakcja Hans Vollmer, 102. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1936.
Google Scholar
Sito, Jakub. „Rzeźba figuralna”. W: Sztuka polska, t. 5: Późny barok, rokoko, klasycyzm (XVIII wiek), 353–421. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2016.
Google Scholar
Sprungala, Martin. Kronika Wschowy. Sława: Towarzystwo Przyjaciół Sławy, 2016.
Google Scholar
Šrámek, Jan. „Maletínské a mladějovské pískovce na Čestném sloupu Nejsvětější Trojice v Olomouci”. Zprávy o geologických výzkumech 37 (2004): 158–161.
Google Scholar
Stehlík, Miloš. „Mistr lomnického sloupu – materiálový příspěvek k baroknímu sochařství na Moravě”. Památková péče na Moravě. Monumentorum Moraviae tutela 11 (2006): 43–50.
Google Scholar
Stehlík, Miloš. „Moravské sochařství první poloviny 18. Století”. W: Michał Klahr starszy i jego środowisko kulturowe, redakcja Jan Wrabec, 115– 121. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski – Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych, 1995.
Google Scholar
Teatr i mistyka. Rzeźba barokowa pomiędzy Zachodem a Wschodem. Redakcja Konstanty Kalinowski. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1993.
Google Scholar
„Thomasberger, Augustin Joh.” W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 33, redakcja Hans Vollmer, 68–69. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1939.
Google Scholar
„Thomasberger, Mathias”. W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 33, redakcja Hans Vollmer, 69. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1939.
Google Scholar
Tiede, Jürgen. „Berger, Augustin”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Volken, t. 9, 342. München–Leipzig: K. G. Saur, 1994.
Google Scholar
Toman, Prokop. „Thomasberger, Augustin”. W: Nový slovník československých výtvarných umělců, t. 2, 588. Ostrava: Výtvarné Centrum Chagall, 1993.
Google Scholar
Toman, Prokop. „Thomasberger, Matěj”. W: Nový slovník československých výtvarných umělců, t. 2, 588. Ostrava: Výtvarné Centrum Chagall, 1993.
Google Scholar
Tomczak, Salezy Bogumił. „Jan Kapistran Szysiecki, zasłużony bernardyn poznański z przełomu XVII i XVIII stulecia”. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 9 (2014): 127–152. https://doi.org/10.14746/e.2014.9.6.
DOI: https://doi.org/10.14746/e.2014.9.6
Google Scholar
Tomczak, Salezy Bogumił. „Kościół św. Franciszka z Asyżu i klasztor Franciszkanów w Poznaniu w latach 1947–1957”. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 13 (2018): 73–105. https://doi.org/10.14746/e.2018.13.4.
DOI: https://doi.org/10.14746/e.2018.13.4
Google Scholar
Urban, Wincenty. „Kościół pod wezwaniem św. Jakuba w Nysie”. Nasza Przeszłość 26 (1971): 109–133.
Google Scholar
Völkel, Richard. „Die persönliche Zusammensetzung des Neisser Kollegiatkapitels während seiner Residenz in der Altstadt Neisse 1477–1650 an der Kollegiatkirche zu SS Johannes Ev. und Nikolaus”. Bericht der WissenschaftlichenGesellschaft Philomathie in Neisse 42 (1938): 1–239.
Google Scholar
Vorálková, Lucie. „Morový sloup v Lomnici u Tišnova”. Praca licencjacka, Masarykova Univerzita, Brno, 2014.
Google Scholar
Wardzyński, Michał. „Marmury dolnośląskie. Zarys dziejów wydobycia i artystycznego wykorzystania w kamieniarstwie i rzeźbie w epoce nowożytnej na Śląsku i w Rzeczypospolitej”. W: Rzeźba barokowa na Dolnym Śląsku w 2. połowie XVII wieku, redakcja Artur Kolbiarz, 109–138. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2020.
Google Scholar
Wardzyński, Michał. „Prace rzeźbiarsko-kamieniarskie Wacława Beranka dla konwentów paulinów prowincji polskiej. Jasna Góra – Pińczów – Beszowa – Skałka”. W: Veritati serviens. Księga Pamiątkowa Ojcu Profesorowi Januszowi Zbudniewkowi zp, redakcja Jan Dzięgielewski et al., 493–527. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2009.
Google Scholar
Wardzyński, Michał. „Zespoł rokokowych ołtarzy kolegiaty opolskiej – nieznane dzieło Wenzla Johanna Bohma. Przyczynek do twórczości rzeźbiarza na drodze z Lipnika nad Bečvou do Poznania”. W: Sztuka dawnego Opola, redakcja Bogusław Czechowicz, Joanna Filipczyk, Andrzej Kozieł, 115–129. Opole: Muzeum Śląska Opolskiego, 2018.
Google Scholar
Witecki, Jacek. „Zawieszki do wilkomow i obesłania cechowe”. W: Zabytki cechów śląskich, redakcja Małgorzata Korżel-Kraśna, 293–351. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2002.
Google Scholar
Wojciechowski, Jan Zbigniew. Zabytki Wschowy i okolic. Wschowa: Agencja Janexim, 1997.
Google Scholar
Zlat, Mieczysław. Brzeg. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979.
Google Scholar
Autorzy
Bartłomiej Łyczakblyczak@gmail.com
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-1128-1376
Bartłomiej Łyczak jest historykiem sztuki i historykiem, pracownikiem Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Jego badania koncentrują się na sztuce i kulturze epoki nowożytnej, zwłaszcza rzeźbie i rzemiośle artystycznym w Prusach Królewskich oraz funkcjonowaniu cechów rzemieślniczych. Autor licznych publikacji, w tym książek Georg Vick – toruński złotnik pierwszej połowy XVIII wieku (2017) i Toruński cech rzeźbiarski i snycerka na obszarze jego oddziaływania w latach 1695–1793 (2018).
Statystyki
Abstract views: 277PDF downloads: 196
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
