Franz (Franciscus Hieronimus) Thomasberger – morawski rzeźbiarz na Śląsku i w Wielkopolsce w pierwszej połowie XVIII wieku

artykuł recenzowany

Bartłomiej Łyczak

blyczak@gmail.com
Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1128-1376

Abstrakt

W 1934 r. Alfred Brosig opublikował treść kontraktu na wykonanie figur na fasadę kościoła św. Franciszka Serafickiego w Poznaniu zawartego w 1729 r. we Wschowie między bernardynami a „Franciszkiem Domusbergier, snycerzem i kamieniarzem”. Ten zaginiony obecnie dokument był dotąd jedynym świadectwem działalności tego twórcy. Kwerendy źródłowe w polskich i czeskich archiwach pozwoliły ustalić, że Franz (Franciscus Hieronimus) Thomasberger urodził się w Brnie w 1696 r., a jego ojcem był rzeźbiarz Matthias Thomasberger. W 1721 r. osiadł w Nysie, gdzie ożenił się, uzyskał obywatelstwo i tytuł mistrzowski. Pracował tam m.in. nad dekoracją niezachowanej fontanny w ogrodzie rezydencji biskupów wrocławskich. Pod koniec lat 20. Thomasberger przeniósł się do leżącej w Rzeczypospolitej Wschowy: w 1729 r. został obywatelem miasta, a dwa lata później członkiem cechu murarzy i kamieniarzy, zmarł w 1744 r. Na podstawie analizy stylistyczno-porównawczej można mu przypisać kilka figur na terenie Wschowy, głównie w kościele Bernardynów, oraz rzeźbę św. Jana Nepomucena w Kościanie, zapewne pochodzącą z tamtejszej świątyni bernardyńskiej.


Słowa kluczowe:

cechy rzemieślnicze, Poznań, rzeźba, sztuka nowożytna, Wschowa, bernardyni, Nysa

Błaszczyk, Iwona. „Pomnik św. Jana Nepomucena na Starym Rynku”. Kronika Miasta Poznania 71, nr 2 (2003): 192–200.
  Google Scholar

Brosig, Alfred. Materiały do historii sztuki wielkopolskiej. Poznań: s.n., 1934.
  Google Scholar

Chmarzyński, Gwido, Mieczysław Gładysz, i Stanisław Golachowski. „Region opolski”. W: Górny Śląsk, t. 2, 154–361. Poznań: Instytut Zachodni, 1959.
  Google Scholar

Chrzanowski, Tadeusz, i Marian Kornecki. Sztuka Śląska Opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
  Google Scholar

Corpus Inscriptionum Poloniae, t. 10: Inskrypcje województwa lubuskiego, z. 2: Powiat wschowski. Opracowanie Adam Górski, Paweł Karp. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
  Google Scholar

Dittrich, Hermann. „Alt Neisser Kunstgewerbe”. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums Vereins 27 (1923): 3–8.
  Google Scholar

Dobrzycka, Anna. „Rzeźba do końca XIX w.”. W: Dziesięć wieków Poznania, t. 3: Sztuki plastyczne, 93–132. Poznań–Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka”, 1956.
  Google Scholar

„Domusbergier (Domusbieger) Franciszek”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 2, 86. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
  Google Scholar

Fryc, Chryzostom, Alojzy Pańczak, i Lesław Szymborski. Wczoraj i dziś franciszkanów we Wschowie. Wschowa: Klasztor Braci Mniejszych Franciszkanów, 2000.
  Google Scholar

Grudziński, Kajetan. „Kościan”. W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, redakcja Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 146–149. Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Bernardynów „Calvarianum”, 1985.
  Google Scholar

Hálová-Jahodová, Cecilie. Brno. Stavební a umělecký vývoj města. Praha: Pražské Nakladatelství V. Poláčka, 1947.
  Google Scholar

Irgang, Winfried. Freudenthal als Herrschaft der Deutschen Ordens 1621–1725. Bonn–Bad Godesberg: Verlag Wissenschaftliches Archiv, 1971.
  Google Scholar

Kalinowski, Konstanty. Rzeźba barokowa na Śląsku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
  Google Scholar

Kantak, Kamil. Bernardyni polscy, t. 2: 1573–1795–1932. Lwów: nakładem Prowincji Polskiej OO. Bernardynów, 1933.
  Google Scholar

Kantak, Kamil. „Kronika Bernardynów poznańskich”. Kronika Miasta Poznania 3, nr 10 (1925): 203–215.
  Google Scholar

Kantak, Kamil. „Kronika bernardynów toruńskich”. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 32 (1925): 103–134.
  Google Scholar

Kantak, Kamil. „Sylwetki Bernardynów poznańskich – Jan Kapistran Szysiecki”. Kronika Miasta Poznania 8, nr 1 (1930): 68–87.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie, z. 10: Dawny powiat kościański. Opracowanie Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 7: Miasto Poznań. Redakcja Eugeniusz Linette, Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski, cz. 1: Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią. Redakcja Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1983.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 7: Miasto Poznań, redakcja Eugeniusz Linette, Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski, cz. 2. 1: Śródmieście. Kościoły i klasztory, redakcja Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1998.
  Google Scholar

Kębłowski, Janusz. Nysa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
  Google Scholar

Kohte, Julius. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 3: Die Landkreise des Regierungsbezierks Posen, cz. 3: Fraustadt, Lissa, Rawitsch und Gostyn. Berlin: Julius Springer, 1896.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-47578-8_1   Google Scholar

Kohte, Julius. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 1: Uebersicht der Kunstgeschichte der Provinz Posen. Berlin: Julius Springer, 1898.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-24751-8_1   Google Scholar

Kostowski, Jakub. „Dorazil Anton”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 29, 34–35. München–Leipzig: K. G. Saur, 2001.
  Google Scholar

Kowalski, Stanisław. „Zabytki miasta i powiatu”. W: Wschowa. Miasto i powiat, 55–72. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Kultury, 1973.
  Google Scholar

Krause, Walter. Grundriss eines Lexikons bildender Künstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfängen bis zur Mitte des 19. Jahrhunderts. Oppeln: Verlag Der Oberschlesier, 1933.
  Google Scholar

Kroniki Bernardynów poznańskich. Opracowanie Salezy Bogumił Tomczak, Jacek Wiesiołowski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2002.
  Google Scholar

Kubistalowa, Irena, i Barbara Zabawa. „Wschowa, «civitas secundi ordinis». Mecenat artystyczny mieszczaństwa od XVI do XVIII w.”. W: Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, redakcja Jan Harasimowicz, 397–410. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
  Google Scholar

Kusztelski, Andrzej. „Historia budowy i wyposażenia kościoła bernardyńskiego. Z prac nad katalogiem zabytków Poznania”. Kronika Miasta Poznania 62, nr 3–4 (1994): 404–426.
  Google Scholar

Leisching, Julius. „Die St. Lucasbruderschaft der Maler und Bildhauer von Brünn (Fortsetzung)”. Mittheilungen des Mährischen Gewerbe-Museums 17, nr 6 (1899): 43–47.
  Google Scholar

Leszczyński, Józef. „Zarys dziejów miasta do roku 1740”. W: Miasto Nysa. Szkice monograficzne, redakcja Janusz Kroszel, Stefan Popiołek, 17–61. Wrocław: Instytut Śląski w Opolu, 1970.
  Google Scholar

Linette, Eugeniusz. „Kontrakty dominikanów ze snycerzami poznańskimi (Krzysztofem Redellem z 1621 i Fr. Antonim Brumbacherem z 1714 roku”. Biuletyn Historii Sztuki 28, nr 3–4 (1966): 388–392.
  Google Scholar

Linette, Eugeniusz. „Życie artystyczne – sztuka baroku”. W: Dzieje Poznania do roku 1793, t. 1, cz. 2, redakcja Jerzy Topolski, 701–774. Warszawa– Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
  Google Scholar

Lutz, Gerhard. „Fürstbischof Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg und seine Residenz Neisse”. W: Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego, redakcja Ryszard Hołownia, Mateusz Kapustka, 195–204. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2008.
  Google Scholar

Łukomski, Stanisław. Koźmin Wielki i Nowy. Monografia historyczna. Poznań: nakł. aut., 1914.
  Google Scholar

Łyczak, Bartłomiej. Toruński cech rzeźbiarski i snycerka na obszarze jego oddziaływania w latach 1695–1793. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2018.
  Google Scholar

Łyczak, Bartłomiej. „W kwestii pochodzenia wrocławskiego rzeźbiarza Franza Josepha Mangoldta”. Roczniki Sztuki Śląskiej 28–29 (2019–2020): 105–108.
  Google Scholar

Małkus, Marta. „Rozdaję szczodrze to co mam… Pomnik nagrobny Mikołaja Nieżychowskiego u wschowskich bernardynów”. W: Rycerze – szlachta – ziemianie. Szlachetnie urodzeni na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim, redakcja Paweł Klint, Marta Małkus, Kamila Szymańska, 289–303. Wschowa–Leszno: Muzeum Okręgowe, Muzeum Ziemi Wschowskiej: Stowarzyszenie Czas A.R.T., 2014.
  Google Scholar

Migasiewicz, Paweł. „La (petite) gloire du statuaire. Quelques remarques sur la condition sociale des sculpteurs dans la Pologne moderne”. W: Polska i Europa w dobie nowożytnej. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, redakcja Tadeusz Bernatowicz et al., 579–584. Warszawa: Zamek Królewski, 2009.
  Google Scholar

Nowak, Adolf. Kirchliche Kunst-Denkmale aus Olmütz. Olmütz: Kaiser Franz Josef-Gewerbe-Museum, 1892.
  Google Scholar

Nowakowski, Andrzej. Wschowa i ziemia wschowska w dawnej Polsce (do roku 1793). Białystok: „Temida 2”, 1994.
  Google Scholar

Patzak, Bernhard. „Der ehemalige fürstbischöfliche Lustgarten zu Neisse. Ein Beitrag zur schlesischen Kultur- und Kunstgeschichte”. Oberschlesische Heimat. Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsvereins 12, nr 2 (1916): 71–75.
  Google Scholar

Patzak, Bernhard. Die Jesuitenbauten in Breslau und ihre Architekten. Ein Beitrag zur Geschichte des Barockstiles in Deutschland. Strassburg: J. H. Ed. Heitz (Heitz & Mündel), 1918.
  Google Scholar

Plebański, Rafał. „XVIII-wieczna rzeźba kamienna w Wielkopolsce”. Ochrona Zabytków 52, nr 3 (1999): 280–295.
  Google Scholar

Pötzl-Malikova, Maria. „Zur Typenbildung bei Giovanni Giuliani. Die Bedeutung der Statuetten Duquesnoys in der Liechtensteinischen Kunstkammer für sein Werk”. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. F. Řada uměnovědná 42-44, F37–39 (1993–1995): 13–34.
  Google Scholar

Röder, Julius. „Berger Augustin”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 48. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
  Google Scholar

Röder, Julius. „Hertzog Hans Ludwig”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 74. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
  Google Scholar

Röder, Julius. „Thomasberger Augustin Johann”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 136–137. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
  Google Scholar

Rohrschneider, Christine. „Domusbergier (Domusbieger) Franciszek”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 28, 474. München–Leipzig: K. G. Saur, 2001.
  Google Scholar

„Schlein, Karl Josef ”. W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 30, redakcja Hans Vollmer, 102. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1936.
  Google Scholar

Sito, Jakub. „Rzeźba figuralna”. W: Sztuka polska, t. 5: Późny barok, rokoko, klasycyzm (XVIII wiek), 353–421. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2016.
  Google Scholar

Sprungala, Martin. Kronika Wschowy. Sława: Towarzystwo Przyjaciół Sławy, 2016.
  Google Scholar

Šrámek, Jan. „Maletínské a mladějovské pískovce na Čestném sloupu Nejsvětější Trojice v Olomouci”. Zprávy o geologických výzkumech 37 (2004): 158–161.
  Google Scholar

Stehlík, Miloš. „Mistr lomnického sloupu – materiálový příspěvek k baroknímu sochařství na Moravě”. Památková péče na Moravě. Monumentorum Moraviae tutela 11 (2006): 43–50.
  Google Scholar

Stehlík, Miloš. „Moravské sochařství první poloviny 18. Století”. W: Michał Klahr starszy i jego środowisko kulturowe, redakcja Jan Wrabec, 115– 121. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski – Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych, 1995.
  Google Scholar

Teatr i mistyka. Rzeźba barokowa pomiędzy Zachodem a Wschodem. Redakcja Konstanty Kalinowski. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1993.
  Google Scholar

„Thomasberger, Augustin Joh.” W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 33, redakcja Hans Vollmer, 68–69. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1939.
  Google Scholar

„Thomasberger, Mathias”. W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 33, redakcja Hans Vollmer, 69. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1939.
  Google Scholar

Tiede, Jürgen. „Berger, Augustin”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Volken, t. 9, 342. München–Leipzig: K. G. Saur, 1994.
  Google Scholar

Toman, Prokop. „Thomasberger, Augustin”. W: Nový slovník československých výtvarných umělců, t. 2, 588. Ostrava: Výtvarné Centrum Chagall, 1993.
  Google Scholar

Toman, Prokop. „Thomasberger, Matěj”. W: Nový slovník československých výtvarných umělců, t. 2, 588. Ostrava: Výtvarné Centrum Chagall, 1993.
  Google Scholar

Tomczak, Salezy Bogumił. „Jan Kapistran Szysiecki, zasłużony bernardyn poznański z przełomu XVII i XVIII stulecia”. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 9 (2014): 127–152. https://doi.org/10.14746/e.2014.9.6.
DOI: https://doi.org/10.14746/e.2014.9.6   Google Scholar

Tomczak, Salezy Bogumił. „Kościół św. Franciszka z Asyżu i klasztor Franciszkanów w Poznaniu w latach 1947–1957”. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 13 (2018): 73–105. https://doi.org/10.14746/e.2018.13.4.
DOI: https://doi.org/10.14746/e.2018.13.4   Google Scholar

Urban, Wincenty. „Kościół pod wezwaniem św. Jakuba w Nysie”. Nasza Przeszłość 26 (1971): 109–133.
  Google Scholar

Völkel, Richard. „Die persönliche Zusammensetzung des Neisser Kollegiatkapitels während seiner Residenz in der Altstadt Neisse 1477–1650 an der Kollegiatkirche zu SS Johannes Ev. und Nikolaus”. Bericht der WissenschaftlichenGesellschaft Philomathie in Neisse 42 (1938): 1–239.
  Google Scholar

Vorálková, Lucie. „Morový sloup v Lomnici u Tišnova”. Praca licencjacka, Masarykova Univerzita, Brno, 2014.
  Google Scholar

Wardzyński, Michał. „Marmury dolnośląskie. Zarys dziejów wydobycia i artystycznego wykorzystania w kamieniarstwie i rzeźbie w epoce nowożytnej na Śląsku i w Rzeczypospolitej”. W: Rzeźba barokowa na Dolnym Śląsku w 2. połowie XVII wieku, redakcja Artur Kolbiarz, 109–138. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2020.
  Google Scholar

Wardzyński, Michał. „Prace rzeźbiarsko-kamieniarskie Wacława Beranka dla konwentów paulinów prowincji polskiej. Jasna Góra – Pińczów – Beszowa – Skałka”. W: Veritati serviens. Księga Pamiątkowa Ojcu Profesorowi Januszowi Zbudniewkowi zp, redakcja Jan Dzięgielewski et al., 493–527. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2009.
  Google Scholar

Wardzyński, Michał. „Zespoł rokokowych ołtarzy kolegiaty opolskiej – nieznane dzieło Wenzla Johanna Bohma. Przyczynek do twórczości rzeźbiarza na drodze z Lipnika nad Bečvou do Poznania”. W: Sztuka dawnego Opola, redakcja Bogusław Czechowicz, Joanna Filipczyk, Andrzej Kozieł, 115–129. Opole: Muzeum Śląska Opolskiego, 2018.
  Google Scholar

Witecki, Jacek. „Zawieszki do wilkomow i obesłania cechowe”. W: Zabytki cechów śląskich, redakcja Małgorzata Korżel-Kraśna, 293–351. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2002.
  Google Scholar

Wojciechowski, Jan Zbigniew. Zabytki Wschowy i okolic. Wschowa: Agencja Janexim, 1997.
  Google Scholar

Zlat, Mieczysław. Brzeg. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-07-26

Cited By / Share

Łyczak, B. (2023). Franz (Franciscus Hieronimus) Thomasberger – morawski rzeźbiarz na Śląsku i w Wielkopolsce w pierwszej połowie XVIII wieku. Biuletyn Historii Sztuki, 85(2), 87–108. https://doi.org/10.36744/bhs.1455

Autorzy

Bartłomiej Łyczak 
blyczak@gmail.com
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-1128-1376

Bartłomiej Łyczak jest historykiem sztuki i historykiem, pracownikiem Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Jego badania koncentrują się na sztuce i kulturze epoki nowożytnej, zwłaszcza rzeźbie i rzemiośle artystycznym w Prusach Królewskich oraz funkcjonowaniu cechów rzemieślniczych. Autor licznych publikacji, w tym książek Georg Vick – toruński złotnik pierwszej połowy XVIII wieku (2017) i Toruński cech rzeźbiarski i snycerka na obszarze jego oddziaływania w latach 1695–1793 (2018).



Statystyki

Abstract views: 267
PDF downloads: 189


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.