Malarskie „zdjęcie kraju” jako pejzaż polityczny? Wycieczki w poszukiwaniu rodzimości w niemieckojęzycznych krajach epoki oświecenia
Andrzej Pieńkos
a.j.pienkos@uw.edu.plWarszawa, Instytut Historii Sztuki UW (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-0630-3008
Abstrakt
Badania nad obrazowaniem krajobrazu w wieku oświecenia rozwinęły się dynamicznie od lat 70. XX w. Główną uwagę poświęca się jednak uznanym za przełomowe dla malarstwa nowoczesnego studiom plenerowym wykonywanym we Włoszech przez przybyszów zza Alp pod koniec XVIII w. i ok. 1800, w dalszej kolejności obrazowaniu Alp i dokumentacjom podróży odkrywczych. Znacznie słabiej natomiast znamy i rozumiemy fenomen odkrywania własnego kraju, ziemi rodzimej. Autor przywołuje przykłady tej tendencji m.in. z Francji, Skandynawii i Polski, skupiając jednak swą uwagę na krajach niemieckojęzycznych. Konkretne przykłady obrazowania rodzimości służą refleksji nad pojęciem „pejzażu politycznego”. Postawione zostają pytania o istotne motywacje najwcześniejszych odwzorowań wizualnych kraju bądź państwa: niektóre inicjatywy wychodziły wprost od władców, w większości wypadków jednak przyczyniał się do nich splot różnych inspiracji – politycznych, literackich, artystycznych oraz merkantylnych. Łatwo rozpoznawalnym czynnikiem, obecnym w większości analizowanych zjawisk z wieku XVIII, jest naśladowanie wzorów holenderskich z XVII w.
Słowa kluczowe:
malarstwo pejzażowe, naród, odkrycia geograficzne, oświecenie, studia plenerowe, propaganda wizualna, sztuka politycznaBibliografia
Adrian Zingg. Wegbereiter der Romantik, redakcja Petra Kuhlmann-Hodick. Dresden-Zurich: Sandstein Verlag, 2012.
Google Scholar
Ahlund, Mikael. Landskapets roster. Studier i Elias Martins bildvärld. Stockholm: Atlantis, 2011.
Google Scholar
Before Photography. Painting and the Invention of Photography, redakcja Peter Galassi. New York: Museum of Modern Art, 1981.
Google Scholar
Brown, David Blayney, red. Oil Sketches from Nature. Turner and his contemporaries. London: Tate Gallery, 1991.
Google Scholar
Börsch-Supan, Helmut. “Die künstlerische Entdeckung der Landschaften Europas in der Epoche der Aufklärung und der Romantik.” W Wasser, Wolken, Licht und Steine. Die Entdeckung der Landschaft in der europäischen Malerei um 1800, kat. wyst., Mittelrhein-Museum Koblenz, redakcja Klaus Weschenfelder, Urs Roeber. Heidelberg: Edition Braus, 2002.
Google Scholar
Börsch-Supan, Helmut. “Rysunki Chodowieckiego z jego podróży do Gdańska. Prawda i zmyślenie.” W Gdańszczanin w Berlinie. Daniel Chodowiecki i kultura 2. połowy XVIII wieku w Europie Północnej, redakcja Edmund Kizik, Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański, 26–61. Gdańsk: Dom Uphagena, 2002.
Google Scholar
Caspar Wolf and the Aesthetic Conquest of Nature. Ostfildern: Hatje Cantz, 2014.
Google Scholar
Fröhlich, Anke. Christoph Nathe 1753–1806. Bautzen: Lusatia, 2008.
Google Scholar
Fröhlich, Anke. “... er folgte seine eigenem Genius...: dem Landschaftsmaler Jacob Wilhelm Mechau (1745–1808) zum 200. Todestag.” Dresdner Kunstblätter 52, nr 2 (2008): 81–91.
Google Scholar
Fröhlich, Anke. Landschaftsmalerei in Sachsen in der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts. Landschaftsmaler, -zeichner und -radierer in Dresden, Leipzig, Meissen und Görlitz von 1720 bis 1800. Weimar: VDG, 2002.
Google Scholar
Guldin, Rainer. Politische Landschaften: zum Verhältnis von Raum und nationaler Identität. Bielefeld: transcript Verlag, 2014.
DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839428184
Google Scholar
Johann Georg Wille (1715–1808) et son milieu. Un réseau européen de l’art au XVIIIe siècle. Actes du colloque Paris 19 et 20 janvier 2007, redakcja Élisabeth Décultot. Paris: Ecole du Louvre, 2009.
Google Scholar
John Webber 1751–1793. Landschaftsmaler und Südseefahrer/ Pacific voyager and landscape artist, redakcja William Hauptman. Bern: Kunstmusem, 1996.
Google Scholar
Krautz, Alfred. Die abentheuerliche Reise des Malers Heinrich Theodor Wehle von der Spree bis zum Kaukasus. Bautzen: Domowina-Verlag, 1992.
Google Scholar
Marx, Harald. Die schönsten Ansichten aus Sachsen. Johann Alexander Thiele (1685–1752) zum 250. Todestag. Dresden: Staatliche Kunstsammlungen, 2002.
Google Scholar
Müller-Hofstede, Annedore. Der Landschaftsmaler Pascha Johann Friedrich Weitsch. Braunschweig: Waisenhaus-Buchdruckerei und Verlag, 1973.
Google Scholar
Painting from Nature: The Tradition of Open-Air Oil Sketching from the 17th to the 19th Centuries, redakcja Philip Conisbee, Lawrence Gowing. London: Royal Academy, 1980.
Google Scholar
Paysage politique. Le regard de l’artiste, redakcja Isabelle Trivisani-Moreau. Rennes: Presses Universitaires, 2011.
Google Scholar
Pfeifer-Helke, Tobias. Natur und Abbild. Johann Ludwig Aberli und die Schweizer Landschaftsvedute. Basel: Schwabe Verlag, 2011.
Google Scholar
Pieńkos, Andrzej. “From Fragonard to Goethe. The Fortune critique of Ruisdael in the European Enlightenment.” W The Visual Culture of Holland in the Seventeenth and Eighteenth Centuries and its European Reception, redakcja Jacek Jaźwierski, Paul Taylor, 145–167. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015.
Google Scholar
Pieńkos, Andrzej. “Oświeceniowe ‘laboratorium natury.’ W poszukiwaniu mediów poznania.” Rocznik Historii Sztuki 39 (2014): 97–108.
Google Scholar
Pieńkos, Andrzej. Rewolucja plenerowa XVIII wieku? Relacje z narodzin pejzażu nowoczesnego. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2021.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323554172
Google Scholar
Pieńkos, Andrzej. “The ‘native land’ journey of Claude-Joseph Vernet and the contexts of discovering one’s own country in painting during the 18th century.” Ikonotheka 23 (2011): 7–22.
Google Scholar
Poulsen, Ellen. Tegninger af Jens Juel. København: Statens Museum for Kunst, 1975.
Google Scholar
Rumelin, Christian. “Entre paradigme et modèle: l’estampe de paysage au XVIIIe siècle.” W Enchantement du paysage au temps de Jean-Jacques Rousseau, redakcja Christian Rumelin, 58–78. Köln: Wienand Verlag, 2012.
Google Scholar
Schulze Altcappenberg, Hein-Thomas. “Le Voltaire de l’art.” Johann Georg Wille (1715–1808) und seine Schule in Paris. Studien zur Künstler- und Kunstgeschichte der Aufklärung. Münster: Lit Verlag, 1987.
Google Scholar
Walter, François. Les figures paysagères de la nation. Territoire et paysage en Europe (16–20e siècle). Paris: Ed. Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, 2004.
Google Scholar
Warnke, Martin. Politische Landschaft. Zur Kunstgeschichte der Natur. München-Wien: Carl Hanser Verlag, 1992.
Google Scholar
Weisheit-Possel, Sabine. Adrian Zingg (1734–1816). Landschaftsgraphik zwischen Aufklärung und Romantik. Münster: Lit Verlag, 2010.
Google Scholar
Wichmann, Siegfrid. Meister, Schüler, Themen. Münchner Landschaftsmalerei im 19. Jahrhundert. München: Schuler, 1981.
Google Scholar
William Hodges 1744–1797. The Art of Exploration, redakcja Geoff Quilley, John Bonehill. London: National Maritime Museum Greenwich; New Haven: Yale Center for British Art, 2004.
Google Scholar
Zmoelnig, Brigitte. “Jakob Matthias Schmutzer (1733–1811) – Die Landschaftszeichnungen aus dem Kupferstichkabinett der Akademie der bildenden Künste in Wien.” Praca dyplomowa, Uniwersytet Wiedeński, 2008, http://othes.univie.ac.at/726/1/05-29-2008_9806364.pdf.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej Pieńkosa.j.pienkos@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW Polska
https://orcid.org/0000-0002-0630-3008
Statystyki
Abstract views: 301PDF downloads: 212
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Pieńkos, Jolanta Chrzanowska-Pieńkos, Katarzyna Nowakowska-Sito, Jakub Sito, Anetta Palonka-Cohin (1960-2023) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 3 (2023)