Malarskie „zdjęcie kraju” jako pejzaż polityczny? Wycieczki w poszukiwaniu rodzimości w niemieckojęzycznych krajach epoki oświecenia

Andrzej Pieńkos

a.j.pienkos@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-0630-3008

Abstrakt

Badania nad obrazowaniem krajobrazu w wieku oświecenia rozwinęły się dynamicznie od lat 70. XX w. Główną uwagę poświęca się jednak uznanym za przełomowe dla malarstwa nowoczesnego studiom plenerowym wykonywanym we Włoszech przez przybyszów zza Alp pod koniec XVIII w. i ok. 1800, w dalszej kolejności obrazowaniu Alp i dokumentacjom podróży odkrywczych. Znacznie słabiej natomiast znamy i rozumiemy fenomen odkrywania własnego kraju, ziemi rodzimej. Autor przywołuje przykłady tej tendencji m.in. z Francji, Skandynawii i Polski, skupiając jednak swą uwagę na krajach niemieckojęzycznych. Konkretne przykłady obrazowania rodzimości służą refleksji nad pojęciem „pejzażu politycznego”. Postawione zostają pytania o istotne motywacje najwcześniejszych odwzorowań wizualnych kraju bądź państwa: niektóre inicjatywy wychodziły wprost od władców, w większości wypadków jednak przyczyniał się do nich splot różnych inspiracji – politycznych, literackich, artystycznych oraz merkantylnych. Łatwo rozpoznawalnym czynnikiem, obecnym w większości analizowanych zjawisk z wieku XVIII, jest naśladowanie wzorów holenderskich z XVII w.


Słowa kluczowe:

malarstwo pejzażowe, naród, odkrycia geograficzne, oświecenie, studia plenerowe, propaganda wizualna, sztuka polityczna

Adrian Zingg. Wegbereiter der Romantik, redakcja Petra Kuhlmann-Hodick. Dresden-Zurich: Sandstein Verlag, 2012.
  Google Scholar

Ahlund, Mikael. Landskapets roster. Studier i Elias Martins bildvärld. Stockholm: Atlantis, 2011.
  Google Scholar

Before Photography. Painting and the Invention of Photography, redakcja Peter Galassi. New York: Museum of Modern Art, 1981.
  Google Scholar

Brown, David Blayney, red. Oil Sketches from Nature. Turner and his contemporaries. London: Tate Gallery, 1991.
  Google Scholar

Börsch-Supan, Helmut. “Die künstlerische Entdeckung der Landschaften Europas in der Epoche der Aufklärung und der Romantik.” W Wasser, Wolken, Licht und Steine. Die Entdeckung der Landschaft in der europäischen Malerei um 1800, kat. wyst., Mittelrhein-Museum Koblenz, redakcja Klaus Weschenfelder, Urs Roeber. Heidelberg: Edition Braus, 2002.
  Google Scholar

Börsch-Supan, Helmut. “Rysunki Chodowieckiego z jego podróży do Gdańska. Prawda i zmyślenie.” W Gdańszczanin w Berlinie. Daniel Chodowiecki i kultura 2. połowy XVIII wieku w Europie Północnej, redakcja Edmund Kizik, Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański, 26–61. Gdańsk: Dom Uphagena, 2002.
  Google Scholar

Caspar Wolf and the Aesthetic Conquest of Nature. Ostfildern: Hatje Cantz, 2014.
  Google Scholar

Fröhlich, Anke. Christoph Nathe 1753–1806. Bautzen: Lusatia, 2008.
  Google Scholar

Fröhlich, Anke. “... er folgte seine eigenem Genius...: dem Landschaftsmaler Jacob Wilhelm Mechau (1745–1808) zum 200. Todestag.” Dresdner Kunstblätter 52, nr 2 (2008): 81–91.
  Google Scholar

Fröhlich, Anke. Landschaftsmalerei in Sachsen in der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts. Landschaftsmaler, -zeichner und -radierer in Dresden, Leipzig, Meissen und Görlitz von 1720 bis 1800. Weimar: VDG, 2002.
  Google Scholar

Guldin, Rainer. Politische Landschaften: zum Verhältnis von Raum und nationaler Identität. Bielefeld: transcript Verlag, 2014.
DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839428184   Google Scholar

Johann Georg Wille (1715–1808) et son milieu. Un réseau européen de l’art au XVIIIe siècle. Actes du colloque Paris 19 et 20 janvier 2007, redakcja Élisabeth Décultot. Paris: Ecole du Louvre, 2009.
  Google Scholar

John Webber 1751–1793. Landschaftsmaler und Südseefahrer/ Pacific voyager and landscape artist, redakcja William Hauptman. Bern: Kunstmusem, 1996.
  Google Scholar

Krautz, Alfred. Die abentheuerliche Reise des Malers Heinrich Theodor Wehle von der Spree bis zum Kaukasus. Bautzen: Domowina-Verlag, 1992.
  Google Scholar

Marx, Harald. Die schönsten Ansichten aus Sachsen. Johann Alexander Thiele (1685–1752) zum 250. Todestag. Dresden: Staatliche Kunstsammlungen, 2002.
  Google Scholar

Müller-Hofstede, Annedore. Der Landschaftsmaler Pascha Johann Friedrich Weitsch. Braunschweig: Waisenhaus-Buchdruckerei und Verlag, 1973.
  Google Scholar

Painting from Nature: The Tradition of Open-Air Oil Sketching from the 17th to the 19th Centuries, redakcja Philip Conisbee, Lawrence Gowing. London: Royal Academy, 1980.
  Google Scholar

Paysage politique. Le regard de l’artiste, redakcja Isabelle Trivisani-Moreau. Rennes: Presses Universitaires, 2011.
  Google Scholar

Pfeifer-Helke, Tobias. Natur und Abbild. Johann Ludwig Aberli und die Schweizer Landschaftsvedute. Basel: Schwabe Verlag, 2011.
  Google Scholar

Pieńkos, Andrzej. “From Fragonard to Goethe. The Fortune critique of Ruisdael in the European Enlightenment.” W The Visual Culture of Holland in the Seventeenth and Eighteenth Centuries and its European Reception, redakcja Jacek Jaźwierski, Paul Taylor, 145–167. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015.
  Google Scholar

Pieńkos, Andrzej. “Oświeceniowe ‘laboratorium natury.’ W poszukiwaniu mediów poznania.” Rocznik Historii Sztuki 39 (2014): 97–108.
  Google Scholar

Pieńkos, Andrzej. Rewolucja plenerowa XVIII wieku? Relacje z narodzin pejzażu nowoczesnego. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2021.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323554172   Google Scholar

Pieńkos, Andrzej. “The ‘native land’ journey of Claude-Joseph Vernet and the contexts of discovering one’s own country in painting during the 18th century.” Ikonotheka 23 (2011): 7–22.
  Google Scholar

Poulsen, Ellen. Tegninger af Jens Juel. København: Statens Museum for Kunst, 1975.
  Google Scholar

Rumelin, Christian. “Entre paradigme et modèle: l’estampe de paysage au XVIIIe siècle.” W Enchantement du paysage au temps de Jean-Jacques Rousseau, redakcja Christian Rumelin, 58–78. Köln: Wienand Verlag, 2012.
  Google Scholar

Schulze Altcappenberg, Hein-Thomas. “Le Voltaire de l’art.” Johann Georg Wille (1715–1808) und seine Schule in Paris. Studien zur Künstler- und Kunstgeschichte der Aufklärung. Münster: Lit Verlag, 1987.
  Google Scholar

Walter, François. Les figures paysagères de la nation. Territoire et paysage en Europe (16–20e siècle). Paris: Ed. Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, 2004.
  Google Scholar

Warnke, Martin. Politische Landschaft. Zur Kunstgeschichte der Natur. München-Wien: Carl Hanser Verlag, 1992.
  Google Scholar

Weisheit-Possel, Sabine. Adrian Zingg (1734–1816). Landschaftsgraphik zwischen Aufklärung und Romantik. Münster: Lit Verlag, 2010.
  Google Scholar

Wichmann, Siegfrid. Meister, Schüler, Themen. Münchner Landschaftsmalerei im 19. Jahrhundert. München: Schuler, 1981.
  Google Scholar

William Hodges 1744–1797. The Art of Exploration, redakcja Geoff Quilley, John Bonehill. London: National Maritime Museum Greenwich; New Haven: Yale Center for British Art, 2004.
  Google Scholar

Zmoelnig, Brigitte. “Jakob Matthias Schmutzer (1733–1811) – Die Landschaftszeichnungen aus dem Kupferstichkabinett der Akademie der bildenden Künste in Wien.” Praca dyplomowa, Uniwersytet Wiedeński, 2008, http://othes.univie.ac.at/726/1/05-29-2008_9806364.pdf.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-03-30

Cited By / Share

Pieńkos, A. (2022). Malarskie „zdjęcie kraju” jako pejzaż polityczny? Wycieczki w poszukiwaniu rodzimości w niemieckojęzycznych krajach epoki oświecenia. Biuletyn Historii Sztuki, 84(1), 107–131. https://doi.org/10.36744/bhs.1348

Autorzy

Andrzej Pieńkos 
a.j.pienkos@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW Polska
https://orcid.org/0000-0002-0630-3008

Statystyki

Abstract views: 301
PDF downloads: 212


Inne teksty tego samego autora