Znaczenia scen tańca na marginesach iluminowanych kodeksów europejskich od XIII do XV wieku
Zofia Załęska
zofia.zaleska@uw.edu.plWarszawa, Instytut Historii Sztuki UW (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3744-054X
Abstrakt
Artykuł został poświęcony przedstawieniom scen tańca pojawiającym się na marginesach średniowiecznych manuskryptów religijnych (takich jak psałterz, godzinki, brewiarz), powstałych w kręgu łacińskiego średniowiecza między połową XIII a XV w. Tekst jest oparty na kilku wybranych przykładach iluminacji, które przeanalizowane zostały przez pryzmat różnych kontekstów znaczeniowych tańca (m.in. wg podziału wywodzącego się z tradycji biblijnej na taniec „grzeszny” i „niebiański”). Autorka skupia się na funkcji marginaliów i ich relacjach z tekstem, na marginesie którego zostały namalowane. Wskazuje, że sceny są równorzędne wobec tekstu rękopisu i stanowią ważny element narracji. Odznaczają się walorami dydaktycznymi i moralizatorskimi, oferując czytelnikowi wzór do naśladowania bądź przestrogę. Iluminacje wzbogacają konteksty znaczeniowe rękopisu i sugerują sposoby odczytania tekstu.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
sceny tańca, rękopisy średniowieczne, modlitewnik, marginaliaBibliografia
Alexander, Jonathan J. G. “Dancing in the Streets.” The Journal of the Walters Art Gallery 54 (1996): 147–162.
Google Scholar
Alexander, Jonathan J. G. “Iconography and Ideology: Uncovering Social Meanings in Western Medieval Christian Art.” Studies in Iconography 15 (1993): 1–44.
Google Scholar
Arcangeli, Alessandro. “Dance under Trial: The Moral Debate 1200–1600.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 12, nr 2 (1994): 127–155. https://doi.org/10.2307/1290992
DOI: https://doi.org/10.2307/1290992
Google Scholar
Bachtin, Michaił. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. Tłumaczenie Anna i Andrzej Goreniowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975.
Google Scholar
Backman, Eugène Louis. Religious Dances in the Christian Church and in Popular Medicine. Tłumaczenie Ernest Classen. London: George Allen & Unwin Ltd., 1952.
Google Scholar
Bell, Robert Charles. Board and Table Games from Many Civilizations, t. 1. New York: Courier Corporation, 1979.
Google Scholar
Camille, Michael. Gothic Art. Visions and Revelations of the Medieval World. London: Calmann and King Ltd., 1996.
Google Scholar
Camille, Michael. Images on the Edge. The Margins of Medieval Art. London: Reaktion Books Limited, 1992.
Google Scholar
Camille, Michael. Mirror in Parchment. The Luttrell Psalter and the Making of Medieval England. London: Reaktion Books Limited, 1998.
Google Scholar
Carter, Françoise Syson. “Celestial Dance: A Search for Perfection.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 5, nr 2 (1987): 3–17. https://doi.org/10.2307/1290620
DOI: https://doi.org/10.2307/1290620
Google Scholar
Caviness, Madeline H. “Patron or Matron? A Capetian Bride and a Vade Mecum for Her Marriage Bed.” Speculum 68, nr 2 (1993): 333–362. https://doi.org/10.2307/2864556
DOI: https://doi.org/10.2307/2864556
Google Scholar
Chesterton, Gilbert Keith. St. Francis of Assisi. London-Toronto: Hodder and Stoughton Ltd., 1923.
Google Scholar
Cockerell, Sydney C. The Gorleston Psalter. London: Chiswick Press, 1907.
Google Scholar
Cruse, Mark. Illuminating the ‘Roman d’Alexandre.’ Oxford, Bodleian Library, MS Bodley 264: The Manuscript as Monument. Cambridge: Boydell & Brewer Ltd., 2001.
Google Scholar
Damian, Peter. The Book of Gomorrah and St. Peter Damian’s Struggle Against Ecclesiastical Corruption. Tłumaczenie Matthew Cullinan Hoffman. New Braunfels: Ite ad Thomam Books and Media, 2015.
Google Scholar
Dennison, Lynda. “An Illuminator of the Queen Mary Psalter Group: The Ancient 6 Master.” Antiquaries Journal 66 (1986): 287–314.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0003581500028092
Google Scholar
Dickason, Kathryn. Ringleaders of Redemption: How Medieval Dance Became Sacred. New York: Oxford University Press, 2021.
DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197527276.001.0001
Google Scholar
Drzewiecka, Anna. “O dwóch 'żonglerach Matki Boskiej.' Warianty pewnego motywu w literaturze francuskiej XIII wieku.” W Prace Komisji Neofilologicznej PAU 6 (2007): 83–96.
Google Scholar
Duhamel-Amado, Claude, i Geneviève Brunel-Lobrichon. Życie codzienne w czasach trubadurów. Tłumaczenie Anna Loba. Poznań: Wydawnictwo Moderski i S-ka, 2000.
Google Scholar
Guriewicz, Aron J. Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy: exempla XIII wieku. Tłumaczenie Zdzisław Dobrzyniecki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Wydawnictwo Bellona, 1997.
Google Scholar
Harthan, John. An Introduction to Illuminated Manuscripts. London: HM’s Stationary Office, 1983.
Google Scholar
Huizinga, Johan. Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Tłumaczenie Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Warszawa: Czytelnik, 1985.
Google Scholar
Janson, Horst W. Apes and Ape Lore in the Middle Ages and Renaissance. London: The Warburg Institute, University of London, 1952.
Google Scholar
Le Jongleur de Notre-Dame. Tłumaczenie i komentarz Paul Bretel. Paris: Champion, 2003.
Google Scholar
Kocur, Mirosław. Drugie narodziny teatru. Performanse mnichów anglosaskich. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
Google Scholar
Konarska-Zimnicka, Sylwia. “Udział duchowieństwa w tańcach w świetle średniowiecznego ustawodawsta synodalnego.” Liturgia Sacra 18, nr 1 (2012): 85–100.
Google Scholar
Lecoy de la Marche, Albert. La Chaire française au Moyen Âge, spécialement au XIIIe siècle, d'après les manuscrits contemporains. Paris: Didier et Cie Libraires-Éditeurs, 1868.
Google Scholar
Millar, Eric G. English Illuminated Manuscripts of the XIVth and XVth Century. Paris–Brussels: G. Van Oest, 1928.
Google Scholar
Millar, Eric G. The Luttrell Psalter. London: British Museum, 1932.
Google Scholar
Millar, Eric G. The Rutland Psalter: A Manuscript in the Library of Belvoir Castle. Oxford: Roxburghe Club, 1937.
Google Scholar
Moore Hunt, Elizabeth. Illuminating the Borders of Northern French and Flemish Manuscripts, 1270–1310. New York–London: Routledge, 2007.
Google Scholar
Morgan, Nigel. “The Artists of the Rutland Psalter.” British Library Journal 13, nr 2 (1987): 159–185.
Google Scholar
Mullally, Robert. “Cançon de Carole.” Acta Musicologia 58 (1986): 225–231.
DOI: https://doi.org/10.2307/932815
Google Scholar
Mullally, Robert. The Carole. A Study of Medieval Dance. London–New York: Ashgate, 2016.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315086996
Google Scholar
Neville, Jennifer. “Dance Performance in the Late Middle Ages: a Contested Space.” W Visualizing Medieval Performance. Perspectives, Histories, Contexts, redakcja Elina Gertsman, 295–310. Burlington: Ashgate, 2008.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315084190-18
Google Scholar
O’Conor, Charles. Bibliotheca Ms. Stowensis: A Descriptive Catalogue of the Manuscripts in the Stowe Library, t. 2. Buckingham: J. Seeley, 1819.
Google Scholar
Oesterley, William Oscar Emil. Sacred Dance. A Study in Comparative Folklore. New York: Dance Horizons Inc., 1973.
Google Scholar
Oliver, Judith H., Gothic Manuscript Illumination in the Diocese of Liège (c. 1250 – c. 1330). Leuven: Uitgeverij Peeters, 1988.
Google Scholar
Pächt, Otto. “A Giottesque Episode in English Illumination.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 6 (1943): 51–70.
DOI: https://doi.org/10.2307/750422
Google Scholar
Pächt, Otto. Book Illumination in the Middle Ages. An Introduction. London: Harvey Miller Publishers, Oxford University Press, 1986.
Google Scholar
Peterson Royce, Anna. Antropologia tańca. Tłumaczenie Jacek Łumiński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Muzyki i Tańca, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323516521
Google Scholar
Petterson, Einar. “Amans Amanti Medicus: Die Ikonologie des Motivs Der ärztliche Besuch.” W Holländische Genremalerei des 17. Jahrhunderts: Symposium Berlin 1984, redakcja Henning Bock and Thomas W. Gaehtgens, 193–224. Berlin: Mann, 1987.
Google Scholar
Pietrini, Sandra. “The Parody of Musical Instruments in Medieval Iconography.” Revista de poética medieval 31 (2017): 87–107.
DOI: https://doi.org/10.37536/RPM.2017.31.0.58895
Google Scholar
Randall, Lilian M. C. “Exempla as a Source for Gothic Marginal Illuminations.” The Art Bulletin 39, nr 2 (1957): 97–107.
DOI: https://doi.org/10.1080/00043079.1957.11408369
Google Scholar
Rickert, Margaret. Painting in Britain: The Middle Ages. London: Penguin, 1964.
Google Scholar
Rust, Frances. Dance in Society. An Analysis of the Relationship between the Social Dance and Society in England from the Middle Ages to the Present Day. New York-London: Routledge, 1969.
Google Scholar
Sachs, Curt. Historia instrumentów muzycznych. Tłumaczenie Stanisław Olędzki. Kraków: PWN, 1989.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. Gothic Manuscripts 1285–1385. London: Oxford University Press, 1986.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. “Reflections on the Construction of Hybrids in English Gothic Marginal Illustration.” W Art. The Ape of Nature. Studies in Honor of H. W. Janson, redakcja Moshe Barasch et al., 51–66. New York: Harry N. Abrams Inc., 1981.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. “The Study of Marginal Imagery: Past, Present, and Future.” Studies in Iconography 18 (1997), s. 1–49.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. “The Word in the Text and the Image in the Margin: The Case of the Luttrell Psalter.” The Journal of the Walters Art Gallery 51 (1996): 87–99.
Google Scholar
Schapiro, Meyer. Words and Pictures. On the Literal and the Symbolic in the Illustration of a Text. Berlin: Walter de Gruyter, Berlin 1983.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110849813
Google Scholar
Schmitt, Jean-Claude. Gest w średniowiecznej Europie. Tłumaczenie Hanna Zaremska. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2006.
Google Scholar
Schrader, Jack L. “A Medieval Bestiary.” The Metropolitan Museum of Art Bulletin 44, nr 1 (1986): 3–56.
DOI: https://doi.org/10.2307/3258965
Google Scholar
Scott-Stokes, Charity. Women’s Books of Hours in Medieval England. Selected Texts Translated from Latin, Anglo-Norman French and Middle English with Introduction and Interpretative Essay. Cambridge: D.S. Brewer, 2006.
Google Scholar
Seebass, Tilman. “Iconography and Dance Research.” Yearbook for Traditional Music 23 (1991): 33–51. https://doi.org/10.2307/768395
DOI: https://doi.org/10.2307/768395
Google Scholar
Smith, Kathryn A. “History, Typology and Homily: the Joseph Cycle in the Queen Mary Psalter.” Gesta 32 (1993): 147–159. https://doi.org/10.2307/767172
DOI: https://doi.org/10.2307/767172
Google Scholar
Smith, Kathryn A. “Margin.” Studies in Iconography 33 (2012): 29–44.
Google Scholar
Stanton, Anne Rudloff. “Isabelle of France and her Manuscripts.” W Capetian Women, redakcja Kathleen Nolan, 225–252. New York: Palgrave Macmillan, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-137-09835-1_11
Google Scholar
Stanton, Anne Rudloff. The Queen Mary Psalter: A Study of Affect and Audience. Philadelphia: American Philosophical Society, 2001.
DOI: https://doi.org/10.2307/3655114
Google Scholar
Sterling, Charles. La peinture médiévale à Paris, 1300–1500, t. 1. Paris: Bibliothèque des Arts, 1987.
Google Scholar
Stevens, John. Words and Music in Middle Ages: Song, Narrative, Dance and Drama, 1050–1250. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
Google Scholar
Stolberg, Michael. Die Harnschau. Eine Kultur- und Alltagsgeschichte. Köln–Weimar: Böhlau-Verlag, 2009.
Google Scholar
de Winter, Patrick M. “Une réalisation exceptionnelle d'enlumineurs français et anglais vers 1300: le bréviaire de Renaud de Bar, évêque de Metz.” W La Lorraine: études archéologiques: actes du 103e Congrès national des sociétés savantes. Section d’archéologie et d’histoire de l’art, Nancy-Metz, 1978, 27–62. Paris: Bibliothèque nationale, 1980.
Google Scholar
Załęska, Zofia. “The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages, Jan M. Ziolkowski.” Acta Ethnographica Hungarica 64, nr 1 (2019): 253–257.
Google Scholar
Ziolkowski, Jan M. Talking Animals: Medieval Latin Beast Poetry, 750–1150, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1993.
DOI: https://doi.org/10.9783/9781512809350
Google Scholar
Ziolkowski, Jan M. The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages. Cambridge: Open Book Publishers, 2018.
DOI: https://doi.org/10.11647/OBP.0132
Google Scholar
von Zglinicki, Friedrich. Die Uroskopie in der bildenden Kunst. Eine kunst- und medizinhistorische Untersuchung über die Harnschau. Darmstadt: E. Giebeler, 1982.
Google Scholar
Autorzy
Zofia Załęskazofia.zaleska@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW Polska
https://orcid.org/0000-0002-3744-054X
Statystyki
Abstract views: 285PDF downloads: 247
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.