Znaczenia scen tańca na marginesach iluminowanych kodeksów europejskich od XIII do XV wieku

artykuł recenzowany

Zofia Załęska

zofia.zaleska@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3744-054X

Abstrakt

Artykuł został poświęcony przedstawieniom scen tańca pojawiającym się na marginesach średniowiecznych manuskryptów religijnych (takich jak psałterz, godzinki, brewiarz), powstałych w kręgu łacińskiego średniowiecza między połową XIII a XV w. Tekst jest oparty na kilku wybranych przykładach iluminacji, które przeanalizowane zostały przez pryzmat różnych kontekstów znaczeniowych tańca (m.in. wg podziału wywodzącego się z tradycji biblijnej na taniec „grzeszny” i „niebiański”). Autorka skupia się na funkcji marginaliów i ich relacjach z tekstem, na marginesie którego zostały namalowane. Wskazuje, że sceny są równorzędne wobec tekstu rękopisu i stanowią ważny element narracji. Odznaczają się walorami dydaktycznymi i moralizatorskimi, oferując czytelnikowi wzór do naśladowania bądź przestrogę. Iluminacje wzbogacają konteksty znaczeniowe rękopisu i sugerują sposoby odczytania tekstu.

Instytucje finansujące

Fundacja z Brzezia Lanckorońskich

Słowa kluczowe:

sceny tańca, rękopisy średniowieczne, modlitewnik, marginalia

Alexander, Jonathan J. G. “Dancing in the Streets.” The Journal of the Walters Art Gallery 54 (1996): 147–162.
  Google Scholar

Alexander, Jonathan J. G. “Iconography and Ideology: Uncovering Social Meanings in Western Medieval Christian Art.” Studies in Iconography 15 (1993): 1–44.
  Google Scholar

Arcangeli, Alessandro. “Dance under Trial: The Moral Debate 1200–1600.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 12, nr 2 (1994): 127–155. https://doi.org/10.2307/1290992
DOI: https://doi.org/10.2307/1290992   Google Scholar

Bachtin, Michaił. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. Tłumaczenie Anna i Andrzej Goreniowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975.
  Google Scholar

Backman, Eugène Louis. Religious Dances in the Christian Church and in Popular Medicine. Tłumaczenie Ernest Classen. London: George Allen & Unwin Ltd., 1952.
  Google Scholar

Bell, Robert Charles. Board and Table Games from Many Civilizations, t. 1. New York: Courier Corporation, 1979.
  Google Scholar

Camille, Michael. Gothic Art. Visions and Revelations of the Medieval World. London: Calmann and King Ltd., 1996.
  Google Scholar

Camille, Michael. Images on the Edge. The Margins of Medieval Art. London: Reaktion Books Limited, 1992.
  Google Scholar

Camille, Michael. Mirror in Parchment. The Luttrell Psalter and the Making of Medieval England. London: Reaktion Books Limited, 1998.
  Google Scholar

Carter, Françoise Syson. “Celestial Dance: A Search for Perfection.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 5, nr 2 (1987): 3–17. https://doi.org/10.2307/1290620
DOI: https://doi.org/10.2307/1290620   Google Scholar

Caviness, Madeline H. “Patron or Matron? A Capetian Bride and a Vade Mecum for Her Marriage Bed.” Speculum 68, nr 2 (1993): 333–362. https://doi.org/10.2307/2864556
DOI: https://doi.org/10.2307/2864556   Google Scholar

Chesterton, Gilbert Keith. St. Francis of Assisi. London-Toronto: Hodder and Stoughton Ltd., 1923.
  Google Scholar

Cockerell, Sydney C. The Gorleston Psalter. London: Chiswick Press, 1907.
  Google Scholar

Cruse, Mark. Illuminating the ‘Roman d’Alexandre.’ Oxford, Bodleian Library, MS Bodley 264: The Manuscript as Monument. Cambridge: Boydell & Brewer Ltd., 2001.
  Google Scholar

Damian, Peter. The Book of Gomorrah and St. Peter Damian’s Struggle Against Ecclesiastical Corruption. Tłumaczenie Matthew Cullinan Hoffman. New Braunfels: Ite ad Thomam Books and Media, 2015.
  Google Scholar

Dennison, Lynda. “An Illuminator of the Queen Mary Psalter Group: The Ancient 6 Master.” Antiquaries Journal 66 (1986): 287–314.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0003581500028092   Google Scholar

Dickason, Kathryn. Ringleaders of Redemption: How Medieval Dance Became Sacred. New York: Oxford University Press, 2021.
DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197527276.001.0001   Google Scholar

Drzewiecka, Anna. “O dwóch 'żonglerach Matki Boskiej.' Warianty pewnego motywu w literaturze francuskiej XIII wieku.” W Prace Komisji Neofilologicznej PAU 6 (2007): 83–96.
  Google Scholar

Duhamel-Amado, Claude, i Geneviève Brunel-Lobrichon. Życie codzienne w czasach trubadurów. Tłumaczenie Anna Loba. Poznań: Wydawnictwo Moderski i S-ka, 2000.
  Google Scholar

Guriewicz, Aron J. Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy: exempla XIII wieku. Tłumaczenie Zdzisław Dobrzyniecki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Wydawnictwo Bellona, 1997.
  Google Scholar

Harthan, John. An Introduction to Illuminated Manuscripts. London: HM’s Stationary Office, 1983.
  Google Scholar

Huizinga, Johan. Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Tłumaczenie Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Warszawa: Czytelnik, 1985.
  Google Scholar

Janson, Horst W. Apes and Ape Lore in the Middle Ages and Renaissance. London: The Warburg Institute, University of London, 1952.
  Google Scholar

Le Jongleur de Notre-Dame. Tłumaczenie i komentarz Paul Bretel. Paris: Champion, 2003.
  Google Scholar

Kocur, Mirosław. Drugie narodziny teatru. Performanse mnichów anglosaskich. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
  Google Scholar

Konarska-Zimnicka, Sylwia. “Udział duchowieństwa w tańcach w świetle średniowiecznego ustawodawsta synodalnego.” Liturgia Sacra 18, nr 1 (2012): 85–100.
  Google Scholar

Lecoy de la Marche, Albert. La Chaire française au Moyen Âge, spécialement au XIIIe siècle, d'après les manuscrits contemporains. Paris: Didier et Cie Libraires-Éditeurs, 1868.
  Google Scholar

Millar, Eric G. English Illuminated Manuscripts of the XIVth and XVth Century. Paris–Brussels: G. Van Oest, 1928.
  Google Scholar

Millar, Eric G. The Luttrell Psalter. London: British Museum, 1932.
  Google Scholar

Millar, Eric G. The Rutland Psalter: A Manuscript in the Library of Belvoir Castle. Oxford: Roxburghe Club, 1937.
  Google Scholar

Moore Hunt, Elizabeth. Illuminating the Borders of Northern French and Flemish Manuscripts, 1270–1310. New York–London: Routledge, 2007.
  Google Scholar

Morgan, Nigel. “The Artists of the Rutland Psalter.” British Library Journal 13, nr 2 (1987): 159–185.
  Google Scholar

Mullally, Robert. “Cançon de Carole.” Acta Musicologia 58 (1986): 225–231.
DOI: https://doi.org/10.2307/932815   Google Scholar

Mullally, Robert. The Carole. A Study of Medieval Dance. London–New York: Ashgate, 2016.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315086996   Google Scholar

Neville, Jennifer. “Dance Performance in the Late Middle Ages: a Contested Space.” W Visualizing Medieval Performance. Perspectives, Histories, Contexts, redakcja Elina Gertsman, 295–310. Burlington: Ashgate, 2008.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315084190-18   Google Scholar

O’Conor, Charles. Bibliotheca Ms. Stowensis: A Descriptive Catalogue of the Manuscripts in the Stowe Library, t. 2. Buckingham: J. Seeley, 1819.
  Google Scholar

Oesterley, William Oscar Emil. Sacred Dance. A Study in Comparative Folklore. New York: Dance Horizons Inc., 1973.
  Google Scholar

Oliver, Judith H., Gothic Manuscript Illumination in the Diocese of Liège (c. 1250 – c. 1330). Leuven: Uitgeverij Peeters, 1988.
  Google Scholar

Pächt, Otto. “A Giottesque Episode in English Illumination.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 6 (1943): 51–70.
DOI: https://doi.org/10.2307/750422   Google Scholar

Pächt, Otto. Book Illumination in the Middle Ages. An Introduction. London: Harvey Miller Publishers, Oxford University Press, 1986.
  Google Scholar

Peterson Royce, Anna. Antropologia tańca. Tłumaczenie Jacek Łumiński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Muzyki i Tańca, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323516521   Google Scholar

Petterson, Einar. “Amans Amanti Medicus: Die Ikonologie des Motivs Der ärztliche Besuch.” W Holländische Genremalerei des 17. Jahrhunderts: Symposium Berlin 1984, redakcja Henning Bock and Thomas W. Gaehtgens, 193–224. Berlin: Mann, 1987.
  Google Scholar

Pietrini, Sandra. “The Parody of Musical Instruments in Medieval Iconography.” Revista de poética medieval 31 (2017): 87–107.
DOI: https://doi.org/10.37536/RPM.2017.31.0.58895   Google Scholar

Randall, Lilian M. C. “Exempla as a Source for Gothic Marginal Illuminations.” The Art Bulletin 39, nr 2 (1957): 97–107.
DOI: https://doi.org/10.1080/00043079.1957.11408369   Google Scholar

Rickert, Margaret. Painting in Britain: The Middle Ages. London: Penguin, 1964.
  Google Scholar

Rust, Frances. Dance in Society. An Analysis of the Relationship between the Social Dance and Society in England from the Middle Ages to the Present Day. New York-London: Routledge, 1969.
  Google Scholar

Sachs, Curt. Historia instrumentów muzycznych. Tłumaczenie Stanisław Olędzki. Kraków: PWN, 1989.
  Google Scholar

Sandler, Lucy Freeman. Gothic Manuscripts 1285–1385. London: Oxford University Press, 1986.
  Google Scholar

Sandler, Lucy Freeman. “Reflections on the Construction of Hybrids in English Gothic Marginal Illustration.” W Art. The Ape of Nature. Studies in Honor of H. W. Janson, redakcja Moshe Barasch et al., 51–66. New York: Harry N. Abrams Inc., 1981.
  Google Scholar

Sandler, Lucy Freeman. “The Study of Marginal Imagery: Past, Present, and Future.” Studies in Iconography 18 (1997), s. 1–49.
  Google Scholar

Sandler, Lucy Freeman. “The Word in the Text and the Image in the Margin: The Case of the Luttrell Psalter.” The Journal of the Walters Art Gallery 51 (1996): 87–99.
  Google Scholar

Schapiro, Meyer. Words and Pictures. On the Literal and the Symbolic in the Illustration of a Text. Berlin: Walter de Gruyter, Berlin 1983.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110849813   Google Scholar

Schmitt, Jean-Claude. Gest w średniowiecznej Europie. Tłumaczenie Hanna Zaremska. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2006.
  Google Scholar

Schrader, Jack L. “A Medieval Bestiary.” The Metropolitan Museum of Art Bulletin 44, nr 1 (1986): 3–56.
DOI: https://doi.org/10.2307/3258965   Google Scholar

Scott-Stokes, Charity. Women’s Books of Hours in Medieval England. Selected Texts Translated from Latin, Anglo-Norman French and Middle English with Introduction and Interpretative Essay. Cambridge: D.S. Brewer, 2006.
  Google Scholar

Seebass, Tilman. “Iconography and Dance Research.” Yearbook for Traditional Music 23 (1991): 33–51. https://doi.org/10.2307/768395
DOI: https://doi.org/10.2307/768395   Google Scholar

Smith, Kathryn A. “History, Typology and Homily: the Joseph Cycle in the Queen Mary Psalter.” Gesta 32 (1993): 147–159. https://doi.org/10.2307/767172
DOI: https://doi.org/10.2307/767172   Google Scholar

Smith, Kathryn A. “Margin.” Studies in Iconography 33 (2012): 29–44.
  Google Scholar

Stanton, Anne Rudloff. “Isabelle of France and her Manuscripts.” W Capetian Women, redakcja Kathleen Nolan, 225–252. New York: Palgrave Macmillan, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-137-09835-1_11   Google Scholar

Stanton, Anne Rudloff. The Queen Mary Psalter: A Study of Affect and Audience. Philadelphia: American Philosophical Society, 2001.
DOI: https://doi.org/10.2307/3655114   Google Scholar

Sterling, Charles. La peinture médiévale à Paris, 1300–1500, t. 1. Paris: Bibliothèque des Arts, 1987.
  Google Scholar

Stevens, John. Words and Music in Middle Ages: Song, Narrative, Dance and Drama, 1050–1250. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
  Google Scholar

Stolberg, Michael. Die Harnschau. Eine Kultur- und Alltagsgeschichte. Köln–Weimar: Böhlau-Verlag, 2009.
  Google Scholar

de Winter, Patrick M. “Une réalisation exceptionnelle d'enlumineurs français et anglais vers 1300: le bréviaire de Renaud de Bar, évêque de Metz.” W La Lorraine: études archéologiques: actes du 103e Congrès national des sociétés savantes. Section d’archéologie et d’histoire de l’art, Nancy-Metz, 1978, 27–62. Paris: Bibliothèque nationale, 1980.
  Google Scholar

Załęska, Zofia. “The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages, Jan M. Ziolkowski.” Acta Ethnographica Hungarica 64, nr 1 (2019): 253–257.
  Google Scholar

Ziolkowski, Jan M. Talking Animals: Medieval Latin Beast Poetry, 750–1150, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1993.
DOI: https://doi.org/10.9783/9781512809350   Google Scholar

Ziolkowski, Jan M. The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages. Cambridge: Open Book Publishers, 2018.
DOI: https://doi.org/10.11647/OBP.0132   Google Scholar

von Zglinicki, Friedrich. Die Uroskopie in der bildenden Kunst. Eine kunst- und medizinhistorische Untersuchung über die Harnschau. Darmstadt: E. Giebeler, 1982.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-09-30

Cited By / Share

Załęska, Z. (2022). Znaczenia scen tańca na marginesach iluminowanych kodeksów europejskich od XIII do XV wieku. Biuletyn Historii Sztuki, 84(3), 487–518. https://doi.org/10.36744/bhs.1232

Autorzy

Zofia Załęska 
zofia.zaleska@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW Polska
https://orcid.org/0000-0002-3744-054X

Statystyki

Abstract views: 285
PDF downloads: 247


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję  CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.