Znaczenia scen tańca na marginesach iluminowanych kodeksów europejskich od XIII do XV wieku
Zofia Załęska
zofia.zaleska@uw.edu.plWarszawa, Instytut Historii Sztuki UW (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3744-054X
Abstrakt
Artykuł został poświęcony przedstawieniom scen tańca pojawiającym się na marginesach średniowiecznych manuskryptów religijnych (takich jak psałterz, godzinki, brewiarz), powstałych w kręgu łacińskiego średniowiecza między połową XIII a XV w. Tekst jest oparty na kilku wybranych przykładach iluminacji, które przeanalizowane zostały przez pryzmat różnych kontekstów znaczeniowych tańca (m.in. wg podziału wywodzącego się z tradycji biblijnej na taniec „grzeszny” i „niebiański”). Autorka skupia się na funkcji marginaliów i ich relacjach z tekstem, na marginesie którego zostały namalowane. Wskazuje, że sceny są równorzędne wobec tekstu rękopisu i stanowią ważny element narracji. Odznaczają się walorami dydaktycznymi i moralizatorskimi, oferując czytelnikowi wzór do naśladowania bądź przestrogę. Iluminacje wzbogacają konteksty znaczeniowe rękopisu i sugerują sposoby odczytania tekstu.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
sceny tańca, rękopisy średniowieczne, modlitewnik, marginaliaBibliografia
Alexander, Jonathan J. G. “Dancing in the Streets.” The Journal of the Walters Art Gallery 54 (1996): 147–162.
Google Scholar
Alexander, Jonathan J. G. “Iconography and Ideology: Uncovering Social Meanings in Western Medieval Christian Art.” Studies in Iconography 15 (1993): 1–44.
Google Scholar
Arcangeli, Alessandro. “Dance under Trial: The Moral Debate 1200–1600.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 12, nr 2 (1994): 127–155. https://doi.org/10.2307/1290992
DOI: https://doi.org/10.2307/1290992
Google Scholar
Bachtin, Michaił. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. Tłumaczenie Anna i Andrzej Goreniowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975.
Google Scholar
Backman, Eugène Louis. Religious Dances in the Christian Church and in Popular Medicine. Tłumaczenie Ernest Classen. London: George Allen & Unwin Ltd., 1952.
Google Scholar
Bell, Robert Charles. Board and Table Games from Many Civilizations, t. 1. New York: Courier Corporation, 1979.
Google Scholar
Camille, Michael. Gothic Art. Visions and Revelations of the Medieval World. London: Calmann and King Ltd., 1996.
Google Scholar
Camille, Michael. Images on the Edge. The Margins of Medieval Art. London: Reaktion Books Limited, 1992.
Google Scholar
Camille, Michael. Mirror in Parchment. The Luttrell Psalter and the Making of Medieval England. London: Reaktion Books Limited, 1998.
Google Scholar
Carter, Françoise Syson. “Celestial Dance: A Search for Perfection.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 5, nr 2 (1987): 3–17. https://doi.org/10.2307/1290620
DOI: https://doi.org/10.2307/1290620
Google Scholar
Caviness, Madeline H. “Patron or Matron? A Capetian Bride and a Vade Mecum for Her Marriage Bed.” Speculum 68, nr 2 (1993): 333–362. https://doi.org/10.2307/2864556
DOI: https://doi.org/10.2307/2864556
Google Scholar
Chesterton, Gilbert Keith. St. Francis of Assisi. London-Toronto: Hodder and Stoughton Ltd., 1923.
Google Scholar
Cockerell, Sydney C. The Gorleston Psalter. London: Chiswick Press, 1907.
Google Scholar
Cruse, Mark. Illuminating the ‘Roman d’Alexandre.’ Oxford, Bodleian Library, MS Bodley 264: The Manuscript as Monument. Cambridge: Boydell & Brewer Ltd., 2001.
Google Scholar
Damian, Peter. The Book of Gomorrah and St. Peter Damian’s Struggle Against Ecclesiastical Corruption. Tłumaczenie Matthew Cullinan Hoffman. New Braunfels: Ite ad Thomam Books and Media, 2015.
Google Scholar
Dennison, Lynda. “An Illuminator of the Queen Mary Psalter Group: The Ancient 6 Master.” Antiquaries Journal 66 (1986): 287–314.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0003581500028092
Google Scholar
Dickason, Kathryn. Ringleaders of Redemption: How Medieval Dance Became Sacred. New York: Oxford University Press, 2021.
DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197527276.001.0001
Google Scholar
Drzewiecka, Anna. “O dwóch 'żonglerach Matki Boskiej.' Warianty pewnego motywu w literaturze francuskiej XIII wieku.” W Prace Komisji Neofilologicznej PAU 6 (2007): 83–96.
Google Scholar
Duhamel-Amado, Claude, i Geneviève Brunel-Lobrichon. Życie codzienne w czasach trubadurów. Tłumaczenie Anna Loba. Poznań: Wydawnictwo Moderski i S-ka, 2000.
Google Scholar
Guriewicz, Aron J. Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy: exempla XIII wieku. Tłumaczenie Zdzisław Dobrzyniecki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Wydawnictwo Bellona, 1997.
Google Scholar
Harthan, John. An Introduction to Illuminated Manuscripts. London: HM’s Stationary Office, 1983.
Google Scholar
Huizinga, Johan. Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Tłumaczenie Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Warszawa: Czytelnik, 1985.
Google Scholar
Janson, Horst W. Apes and Ape Lore in the Middle Ages and Renaissance. London: The Warburg Institute, University of London, 1952.
Google Scholar
Le Jongleur de Notre-Dame. Tłumaczenie i komentarz Paul Bretel. Paris: Champion, 2003.
Google Scholar
Kocur, Mirosław. Drugie narodziny teatru. Performanse mnichów anglosaskich. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
Google Scholar
Konarska-Zimnicka, Sylwia. “Udział duchowieństwa w tańcach w świetle średniowiecznego ustawodawsta synodalnego.” Liturgia Sacra 18, nr 1 (2012): 85–100.
Google Scholar
Lecoy de la Marche, Albert. La Chaire française au Moyen Âge, spécialement au XIIIe siècle, d'après les manuscrits contemporains. Paris: Didier et Cie Libraires-Éditeurs, 1868.
Google Scholar
Millar, Eric G. English Illuminated Manuscripts of the XIVth and XVth Century. Paris–Brussels: G. Van Oest, 1928.
Google Scholar
Millar, Eric G. The Luttrell Psalter. London: British Museum, 1932.
Google Scholar
Millar, Eric G. The Rutland Psalter: A Manuscript in the Library of Belvoir Castle. Oxford: Roxburghe Club, 1937.
Google Scholar
Moore Hunt, Elizabeth. Illuminating the Borders of Northern French and Flemish Manuscripts, 1270–1310. New York–London: Routledge, 2007.
Google Scholar
Morgan, Nigel. “The Artists of the Rutland Psalter.” British Library Journal 13, nr 2 (1987): 159–185.
Google Scholar
Mullally, Robert. “Cançon de Carole.” Acta Musicologia 58 (1986): 225–231.
DOI: https://doi.org/10.2307/932815
Google Scholar
Mullally, Robert. The Carole. A Study of Medieval Dance. London–New York: Ashgate, 2016.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315086996
Google Scholar
Neville, Jennifer. “Dance Performance in the Late Middle Ages: a Contested Space.” W Visualizing Medieval Performance. Perspectives, Histories, Contexts, redakcja Elina Gertsman, 295–310. Burlington: Ashgate, 2008.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315084190-18
Google Scholar
O’Conor, Charles. Bibliotheca Ms. Stowensis: A Descriptive Catalogue of the Manuscripts in the Stowe Library, t. 2. Buckingham: J. Seeley, 1819.
Google Scholar
Oesterley, William Oscar Emil. Sacred Dance. A Study in Comparative Folklore. New York: Dance Horizons Inc., 1973.
Google Scholar
Oliver, Judith H., Gothic Manuscript Illumination in the Diocese of Liège (c. 1250 – c. 1330). Leuven: Uitgeverij Peeters, 1988.
Google Scholar
Pächt, Otto. “A Giottesque Episode in English Illumination.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 6 (1943): 51–70.
DOI: https://doi.org/10.2307/750422
Google Scholar
Pächt, Otto. Book Illumination in the Middle Ages. An Introduction. London: Harvey Miller Publishers, Oxford University Press, 1986.
Google Scholar
Peterson Royce, Anna. Antropologia tańca. Tłumaczenie Jacek Łumiński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Muzyki i Tańca, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323516521
Google Scholar
Petterson, Einar. “Amans Amanti Medicus: Die Ikonologie des Motivs Der ärztliche Besuch.” W Holländische Genremalerei des 17. Jahrhunderts: Symposium Berlin 1984, redakcja Henning Bock and Thomas W. Gaehtgens, 193–224. Berlin: Mann, 1987.
Google Scholar
Pietrini, Sandra. “The Parody of Musical Instruments in Medieval Iconography.” Revista de poética medieval 31 (2017): 87–107.
DOI: https://doi.org/10.37536/RPM.2017.31.0.58895
Google Scholar
Randall, Lilian M. C. “Exempla as a Source for Gothic Marginal Illuminations.” The Art Bulletin 39, nr 2 (1957): 97–107.
DOI: https://doi.org/10.1080/00043079.1957.11408369
Google Scholar
Rickert, Margaret. Painting in Britain: The Middle Ages. London: Penguin, 1964.
Google Scholar
Rust, Frances. Dance in Society. An Analysis of the Relationship between the Social Dance and Society in England from the Middle Ages to the Present Day. New York-London: Routledge, 1969.
Google Scholar
Sachs, Curt. Historia instrumentów muzycznych. Tłumaczenie Stanisław Olędzki. Kraków: PWN, 1989.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. Gothic Manuscripts 1285–1385. London: Oxford University Press, 1986.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. “Reflections on the Construction of Hybrids in English Gothic Marginal Illustration.” W Art. The Ape of Nature. Studies in Honor of H. W. Janson, redakcja Moshe Barasch et al., 51–66. New York: Harry N. Abrams Inc., 1981.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. “The Study of Marginal Imagery: Past, Present, and Future.” Studies in Iconography 18 (1997), s. 1–49.
Google Scholar
Sandler, Lucy Freeman. “The Word in the Text and the Image in the Margin: The Case of the Luttrell Psalter.” The Journal of the Walters Art Gallery 51 (1996): 87–99.
Google Scholar
Schapiro, Meyer. Words and Pictures. On the Literal and the Symbolic in the Illustration of a Text. Berlin: Walter de Gruyter, Berlin 1983.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110849813
Google Scholar
Schmitt, Jean-Claude. Gest w średniowiecznej Europie. Tłumaczenie Hanna Zaremska. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2006.
Google Scholar
Schrader, Jack L. “A Medieval Bestiary.” The Metropolitan Museum of Art Bulletin 44, nr 1 (1986): 3–56.
DOI: https://doi.org/10.2307/3258965
Google Scholar
Scott-Stokes, Charity. Women’s Books of Hours in Medieval England. Selected Texts Translated from Latin, Anglo-Norman French and Middle English with Introduction and Interpretative Essay. Cambridge: D.S. Brewer, 2006.
Google Scholar
Seebass, Tilman. “Iconography and Dance Research.” Yearbook for Traditional Music 23 (1991): 33–51. https://doi.org/10.2307/768395
DOI: https://doi.org/10.2307/768395
Google Scholar
Smith, Kathryn A. “History, Typology and Homily: the Joseph Cycle in the Queen Mary Psalter.” Gesta 32 (1993): 147–159. https://doi.org/10.2307/767172
DOI: https://doi.org/10.2307/767172
Google Scholar
Smith, Kathryn A. “Margin.” Studies in Iconography 33 (2012): 29–44.
Google Scholar
Stanton, Anne Rudloff. “Isabelle of France and her Manuscripts.” W Capetian Women, redakcja Kathleen Nolan, 225–252. New York: Palgrave Macmillan, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-137-09835-1_11
Google Scholar
Stanton, Anne Rudloff. The Queen Mary Psalter: A Study of Affect and Audience. Philadelphia: American Philosophical Society, 2001.
DOI: https://doi.org/10.2307/3655114
Google Scholar
Sterling, Charles. La peinture médiévale à Paris, 1300–1500, t. 1. Paris: Bibliothèque des Arts, 1987.
Google Scholar
Stevens, John. Words and Music in Middle Ages: Song, Narrative, Dance and Drama, 1050–1250. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
Google Scholar
Stolberg, Michael. Die Harnschau. Eine Kultur- und Alltagsgeschichte. Köln–Weimar: Böhlau-Verlag, 2009.
Google Scholar
de Winter, Patrick M. “Une réalisation exceptionnelle d'enlumineurs français et anglais vers 1300: le bréviaire de Renaud de Bar, évêque de Metz.” W La Lorraine: études archéologiques: actes du 103e Congrès national des sociétés savantes. Section d’archéologie et d’histoire de l’art, Nancy-Metz, 1978, 27–62. Paris: Bibliothèque nationale, 1980.
Google Scholar
Załęska, Zofia. “The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages, Jan M. Ziolkowski.” Acta Ethnographica Hungarica 64, nr 1 (2019): 253–257.
Google Scholar
Ziolkowski, Jan M. Talking Animals: Medieval Latin Beast Poetry, 750–1150, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1993.
DOI: https://doi.org/10.9783/9781512809350
Google Scholar
Ziolkowski, Jan M. The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages. Cambridge: Open Book Publishers, 2018.
DOI: https://doi.org/10.11647/OBP.0132
Google Scholar
von Zglinicki, Friedrich. Die Uroskopie in der bildenden Kunst. Eine kunst- und medizinhistorische Untersuchung über die Harnschau. Darmstadt: E. Giebeler, 1982.
Google Scholar
Autorzy
Zofia Załęskazofia.zaleska@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW Polska
https://orcid.org/0000-0002-3744-054X
Statystyki
Abstract views: 277PDF downloads: 245
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Zofia Załęska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.