Św. Jerzy z Wielkopolski. Meandry recepcji miedziorytu Albrechta Dürera
Joanna Sikorska
JSikorska@mnw.art.plMuzeum Narodowe, Warszawa (Polska)
http://orcid.org/0000-0001-9559-0119
Abstrakt
Badanie recepcji sztuki Albrechta Dürera jest kolejnym sposobem zgłębiania fenomenu twórczości artysty, który już za życia osiągnął wyjątkowy status. Co istotne, analiza artystycznych refleksów jego dzieł ujawnia niekiedy nowe aspekty ich samych. Do takich wniosków można dojść badając XVI-wieczne echa miedziorytu Albrechta Dürera przedstawiającego św. Jerzego (B.53). Campbell Dodgson rozpoznając w znaku umieszczonym na chorągwi tego świętego insygnium Zakonu Rycerzy św. Jerzego ujawnił szczególny kontekst historyczno-polityczny tej ryciny. W świetle jego spostrzeżenia praca ta okazała się nie ahistorycznym przedstawieniem legendarnego pogromcy smoka, ale odwołaniem do ówczesnego, specjalnego wymiaru kultu patrona chrześcijańskiego rycerstwa. Historyczna ranga św. Jerzego jako patrona krzyżowców i obrońców wiary sprawiła, że w XV wieku do jego osoby nawiązywano wobec narastającego konfliktu z imperium otomańskim. Tak uczynił cesarz Fryderyk III Habsburg zakładając w 1467 roku Zakon Rycerzy św. Jerzego. Św. Jerzy stał się również szczególnym patronem jego syna, Maksymiliana I, który uczynił z osoby św. Jerzego ważny instrument propagandy politycznej i artystycznej.
Można postawić pytanie, czy Albrecht Dürer nie zademonstrował w swej rycinie znakomitego wyczucia atrakcyjności i aktualności tematu, tworząc wizerunek współczesnego św. Jerzego, który mógł być interpretowany jako germański miles christianus. Również ukazanie św. Jerzego jako niemłodego, brodatego rycerza mogło stanowić przejaw świadomej archaizacji (uzasadnionej w kontekście tematu ryciny), jak i skłaniać – poprzez „realizm” tego wizerunku – do dostrzegania w nim potencjału portretowej stylizacji. Recepcja Dürerowskiego miedziorytu pokazuje, że ten jego „realistyczny” potencjał był traktowany jako swoiste zaproszenie do formuł portretowych i quasi-portretowych, Wykorzystał to np. Lucas Cranach Starszy, doskonale znający oeuvre Norymberczyka i chętnie odnoszący się do jego prac w twórczy sposób. Ciekawym przykładem recepcji Dürerowskiego Św. Jerzego, która nie sprowadza się jedynie do automatycznego powtórzenia kompozycji lub zestawiania jej fragmentów, jest znajdujący się w kościele kolegiackim w Środzie Wielkopolskiej nagrobek Ambrożego Pampowskiego, starosty generalnego wielkopolskiego i pruskiego, sprawnego dyplomaty i administratora za panowania kolejnych Jagiellonów na przełomie XV i XVI wieku. Z testamentu Pampowskiego wiadomo, że nagrobek ten został wystawiony jeszcze za jego życia, a zleceniodawca wykazał się dużą dbałością o formę swej komemoracji. Uwagę badaczy zwracał dotąd sposób przedstawienia postaci i jego graficzny pierwowzór, nie zastanawiano się natomiast, czy między formą komemoracji a życiorysem Pampowskiego zachodzą głębsze związki. Tymczasem kilka faktów z biografii Pampowskiego pozwala wysunąć przypuszczenie, że wzorowanie własnego nagrobka na wizerunku św. Jerzego mogło być zabiegiem celowym, mówiącym o świadomości politycznej wielkopolskiego dostojnika.
Nie można wykluczyć, że Pampowski był również świadomy rangi autora graficznego pierwowzoru. Doświadczenia zdobyte podczas studiów na Akademii Krakowskiej i w trakcie pobytu w kancelarii koronnej i na dworze królewskim wywarły znaczący wpływ na horyzonty intelektualne Pampowskiego i jego zainteresowania związane z kulturą artystyczną. W efekcie jego działania na tym polu wykraczały poza zwyczajową dbałość o prestiż rodu i własnej osoby. Na tle ówczesnej recepcji grafiki Dürera w Królestwie Polskim nagrobek Pampowskiego wyróżnia się tym, że jest stosunkowo rzadkim przykładem dzieła, którego graficzny wzór został świadomie wybrany przez fundatora.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
Albrecht Dürer, miedzioryt, św. Jerzy, nagrobek Ambrożego Pampowskiego, Środa Wielkopolska, Łukasz Cranach StarszyBibliografia
Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, ed. Giulia Bartrum et. al., British Museum, London 2002.
Google Scholar
Albrecht Dürer. Das druckgraphische Werk, t. 1: Kupferstiche, Eisenradierungen und Kaltnadelblätter, bearbeitet von Rainer Schoch, Matthias Mende, Anna Scherbaum, München 2001.
Google Scholar
Bartrum Giulia, Dürer viewed by his Contemporaries, [w:] Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, ed. Giulia Bartrum et. al., London 2002.
Google Scholar
Białostocki Jan, Dürer and his Critics, 1500-1971. Chapters in the History of Ideas Including a Collection of Texts, Baden-Baden 1986.
Google Scholar
Bőckem Beate, The Young Dürer and Italy. Contact with Italy and the Mobility of Art and Artists around 1500, [w:] The Early Dürer, ed. Daniel Hess, Thomas Eser, Nuremberg 2012.
Google Scholar
Bonnet Anne-Marie, Albrecht Dürer. Die Erfindung des Aktes, München 2014.
Google Scholar
Bubenik Andrea, Reframing Albrecht Dürer. The Appropriation of Art, 1528-1700, Farnham 2013.
Google Scholar
Chojecka Ewa, Der Einfluss Albrecht Dürers auf die Kunst des 16. Jahrhunderts in Polen, [w:] Albrecht Dürer. Zeit und Werk. Eine Sammlung von Beiträgen zum 500. Geburtstag von Albrecht Dürer, hrsg. Ernst Ullmann, Günter Grau, Rainer Behrends, Leipzig 1971.
Google Scholar
Crusade and Conversion on the Baltic Frontier 1150–1500, red. Alan V. Murray, Burlington 2001.
Google Scholar
Crusading in the Fifteenth Century: Message and Impact, ed. Norman Housley, New York 2004
Google Scholar
Czarciński Ireneusz, Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu, Toruń 1993.
Google Scholar
Der Meister von Messkirch. Katolische Pracht in der Reformationszeit, kat. wyst., hrsg. Elsbeth Wiemann, Staatsgalerie Stuttgart, 2017.
Google Scholar
Dodgson Campbell, Albrecht Dürer: Engravings and Etchings, London-Boston 1926, nr 46.
Google Scholar
Dolczewski Zygmunt, Geneza i rozwój renesansowego nagrobka z figurą stojącą w Wielkopolsce, [w:] Studia nad renesansem w Wielkopolsce (Poznańskie TPN. Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Historii Sztuki, t. 8, z. 3), red. Tadeusz Rudkowski, Poznań 1970.
Google Scholar
Dorsch Klaus J., Der Drachentöter Georg – Korrektur eines Heiligenbildes, Das Münster, 4/1986.
Google Scholar
Dorsch Klaus J., Georgszyklen des Mittelalters. Ikonographische Studie zu mehrszenigen Darstellungen der Vita des hl. Georg in der abendländischen Kunst unter Einbeziehung von Einzelszenen des Martyriums, Europäische Hochschulschriften, Band 28, Frankfurt am Main 1983.
Google Scholar
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, tom 1: Małopolska, część 1: wiek XV-XVI, red. Alodia Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983.
Google Scholar
Dürer e il Rinascimento tra Germania e Italia, ed. Bernard Aikema, Andrew John Martin, Milano 2018.
Google Scholar
Dürers Mutter. Schōnheit, Alter und Tod im Bild der Renaissance, ed. Michael Roth, kat. wyst., Staatliche Museen zu Berlin – Preussischer Kulturbesitz, Kupferstichkabinett, Berlin 2006.
Google Scholar
Emperor Maximilian I and the Age of Dürer, ed. Eva Michel, Maria Luise Sternath, München 2012.
Google Scholar
Füssel Stephan, Die Funktionalisierung der Türkenfurcht in der Propaganda Kaiser Maximilians I, [w:] Osmanische Expansion und europäischer Humanismus (Pirckheimer Jahrbuch für Renaissance- und Humanismusforschung, t. 20), ed. Franz Fuchs, Wiesbaden 2005.
Google Scholar
Füssel Stephan, Emperor Maximilian and the Media of his Day: The Theuerdank of 1517, a Cultural-Historical Introduction, Cologne 2003.
Google Scholar
Gadomski Jerzy, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa-Kraków 1995.
Google Scholar
Gnann Achim, In Farbe! Clair-obscur-Holzschnitte der Renaissance. Meisterwerke aus der Sammlung Georg Baselitz und der Albertina in Wien, 2013.
Google Scholar
Górski Karol, Starostowie malborscy w latach 1457-1510, Toruń 1960.
Google Scholar
Grebe Anja, Dürer. Die Geschichte seines Ruhms, 2013.
Google Scholar
Grebe Anja, The Other Apelles and the Painter with the Bushy Beard. Dürer as a Subject in German Literature around 1500, [w:] The Early Dürer, ed. Daniel Hess, Thomas Eser, Nuremberg 2012.
Google Scholar
Gregory Sharon, Vasari and the Renaissance Print, Farnham 2012.
Google Scholar
Grzęda Mateusz, Walczak Marek, Reconsidering the Origins of Portraiture: instead of an introduction, Journal of Art Historiography, n. 17, December 2017.
Google Scholar
Hauschke Sven, Die Grabdenkmäler der Nürnberger Vischer-Werkstatt (1453-1544). Denkmäler deutscher Kunst. Bronzegeräte des Mittelalters, Petersberg 2006.
Google Scholar
Heuer Dirk, Das Idealbild des christlichen Lebens nach Erasmus’ Schrift Enchiridion militis Christiani, Edition Theologie 2, Frankfurt an der Oder 1997.
Google Scholar
Housley Norman, Crusading and Ottoman Threat, 1453-1505, Oxford 2012.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199227051.001.0001
Google Scholar
Housley Norman, Crusading Responses to the Turkish Threat in Visual Culture, 1453-1519, [w:] The Crusades and Visual Culture, ed. Elizabeth Lapina, April Jehan Morris, Susanna A. Throop and Laura J. Whatley, Farnham 2015.
Google Scholar
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V: woj. poznańskie, red. Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, z. 24: powiat średzki, 1964.
Google Scholar
Koerner Joseph L., Albrecht Dürer: A Sixteenth-century Influenza, [w:] Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, ed. Giulia Bartrum et. al., London 2002.
Google Scholar
Koerner Joseph Leo, The Moment of Self-Portraiture in German Renaissance Art, Chicago-London 1993.
Google Scholar
Künstler und Kaiser. Albrecht Dürer und Kaiser Maximilian I. Der Triumph des rōmisch-deutschen Kaiserhofes, red. Anne Rőver-Kann, Kunsthalle Bremen 2003-2004.
Google Scholar
Labuda Adam, „Malarstwo tablicowe w Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu”, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 1, red. Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, Warszawa 2004.
Google Scholar
Landau David, ParschalL Peter, The Renaissance Print 1470-1550, New Haven-London 1994.
Google Scholar
Metzger Christof , Daniel Hopfer. Ein Augsburger Meister der Renaissance. Eisenradierungen, Holzschnitte, Zeichnungen, Waffenätzungen, München-Berlin 2009.
Google Scholar
Miodońska Barbara, Przedstawienie państwa polskiego w Statucie Łaskiego z r. 1506, Folia Historiae Artium, t. 5, 1968.
Google Scholar
Miodońska Barbara, Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993.
Google Scholar
Mrozowski Przemysław, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994.
Google Scholar
Olszewski Andrzej M., Pierwowzory graficzne późnogotyckiej sztuki małopolskiej, Wrocław 1975.
Google Scholar
Perkinson Stephen, Rethinking the Origins of Portraiture, Gesta, t. 46, n. 2, 2007.
DOI: https://doi.org/10.2307/20648950
Google Scholar
Plősch Josef, St-Georgs-Ritterorden und Maximilians I Türkenpläne vo 1493/1494, [w:] Festschrift Karl Eder, Innsbruck 1959.
Google Scholar
Renaissance Venice and the North: Crosscurrents in the Time of Bellini, Dürer and Titian, ed. Bernard Aikema, Beverly Louise Brown, New York 1999.
Google Scholar
Schmitt Lothar, The Young Dürer and 15th-Century Engraving, [w:] The Early Dürer, ed. Daniel Hess, Thomas Eser, Nuremberg 2012.
Google Scholar
Sikorska Joanna, Odbiorcy grafiki w Królestwie Polskim. Próba charakterystyki zjawiska (XV wiek – początek XVI wieku), [w:] Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – regres – innowacja – tradycja. Studia z historii sztuki, red. Rafał Eysymontt, Romuald Kaczmarek, Warszawa 2014.
Google Scholar
Silver Larry, Civic Courtship: Albrecht Dürer, the Saxon Duke, and the Emperor, [w:] The Essential Dürer, ed. Larry Silver and Jeffrey Chipps Smith, Philadelphia 2010.
DOI: https://doi.org/10.9783/9780812206012
Google Scholar
Silver Larry, East is east: Images of the Turkish Nemesis in the Habsburg World, [w:] The Turk and Islam in the Western Eye, 1450-1750. Visual Imagery before Orientalism, ed. James G. Harper, Farnham 2011.
Google Scholar
Silver Larry, German patriotism in the age of Dürer, [w:] Albrecht Dürer and his Culture, ed. Dagmar Eichberger, Charles Zika, Cambridge 1998.
Google Scholar
Silver Larry, Marketing Maximilian: The Visual Ideology of a Holy Roman Emperor, Princeton 2008.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780691245898
Google Scholar
Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), t. 5, Warszawa 1993.
Google Scholar
Smith Jeffrey Chipps, Albrecht Dürer and Eastern Europe, Ars, 42, 2009, 1.
Google Scholar
Smith Jeffrey Chipps, Dürer im Dienst des Kaisers und der Fürsten, [w:] Dürer. Kunst – Künstler – Kontext, hrsg. Jochen Sander et al., München 2013.
Google Scholar
Smith Jeffrey Chipps, Dürer on Dürer: Thoughts on Intentionality and Self-Fashioning, [w:] Die Biographie – Mode oder Universalie? Zu Geschichte und Konzept einer Gattung in der Kunstgeschichte (Schrifte zur modernen Kunsthistoriographie, t. 7), hrsg. Beate Böckem, Olaf Peters, Barbara Schellewald, Berlin 2016.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110404425-007
Google Scholar
Strauss Walter L., The Complete Drawings of Albrecht Dürer, vol. 2 (1500-1509), 1974
Google Scholar
Tafiłowski Piotr, Imago Turci. Studium z dziejów komunikacji społecznej w dawnej Polsce (1453-1572), Lublin 2013.
Google Scholar
Terlinden Charles de, Der Orden vom Goldenen Vlies, Wien-München 1970.
Google Scholar
Vogt Christine, Das druckgraphische Bild nach Vorlagen Albrecht Dürers (1471-1528). Zur Phänomen der graphischen Kopie (Reproduktion) zu Lebzeiten Dürers nördlich der Alpen (Aachener Bibliothek, t. 6), München 2008, kat. 71, 233.
Google Scholar
Wang Andreas, Der ‘Miles Christianus’ im 16. und 17. Jahrhundert und seine mittelalterliche Tradition: Ein Beitrag zum Verhältnis von sprachlicher und graphischer Bildlichkeit, Bern-Frankfurt am Main 1975.
Google Scholar
Wawel 1000-2000. Wystawa jubileuszowa, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry, red. Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki, Kraków 2000.
Google Scholar
Wiesflecker Hermann, Maximilian I. Die Fundamente des habsburgischen Weltreiches, Wien-München 1991.
DOI: https://doi.org/10.7767/boehlau.9783205158622
Google Scholar
Wiesflecker Hermann, Maximilian I. und die Heilige Liga von Venedig (1495), [w:] Festschrift W. Sas-Zaloziecky zum 60. Geburtstag, Graz 1956.
Google Scholar
Wiesflecker-Friedhuber Inge, Maximilian I und der St. Georgs-Ritterorden. Zur Frage seiner Ordenszugehörigkeit, [w:] Forchungen zur Landes- und Kirchengeschichte. Festschrift Helmut J. Mezler-Andelberg zum 65. Geburtstag, Graz 1988.
Google Scholar
Wiesiołowski Jacek, Ambroży Pampowski – starosta Jagiellonów. Z dziejów awansu społecznego na przełomie średniowiecza i odrodzenia, Wrocław 1976
Google Scholar
Wiesiołowski Jacek, Ambroży Pampowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXV, Warszawa 1980, s. 105-107.
Google Scholar
Winkelbauer Walter, Kaiser Maximilian und St. Georg, Mitteilungen des Ősterreichischen Staatsarchivs, t. 7, 1954.
Google Scholar
Wójcik Rafał, Zapiski z efemeryd i almanachów XV i XVI wieku. Plan wydawniczy serii Diariusze staropolskie, [w:] Kalendarze staropolskie, red. Iwona M. Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka, Warszawa 2013,.
Google Scholar
Woziński Andrzej, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej, Rocznik Historii Sztuki, XXVII, 2002.
Google Scholar
Woziński Andrzej, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej, Rocznik Historii Sztuki, t. 27, 2002.
Google Scholar
Woziński Andrzej, Monochromatyczne obrazy na retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim w Gdańsku. Geneza i znaczenie, [w:] Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – regres – innowacja – tradycja. Studia z historii sztuki, red Rafał Eysymontt, Romuald Kaczmarek, 2014.
Google Scholar
Zucker Mark J., Raphael and the Beard of Pope Julius II, The Art Bulletin, t. 59, n. 4 (December), 1977.
DOI: https://doi.org/10.2307/3049707
Google Scholar
Autorzy
Joanna SikorskaJSikorska@mnw.art.pl
Muzeum Narodowe, Warszawa Polska
http://orcid.org/0000-0001-9559-0119
Statystyki
Abstract views: 587PDF downloads: 560
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
