Everyday Tending: Forgetting and Remembering Women’s Work in Twentieth-Century Polish Theatre
Katarzyna Kułakowska
katarzyna.kulakowska@ispan.plInstitute of Art, Polish Academy of Sciences (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3673-4394
Agata Łuksza
Uniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7459-0187
Abstrakt
Dominująca narracja o polskim teatrze uprzywilejowuje mężczyzn dramatopisarzy i reżyserów sprowadzając obecność kobiet głównie do sfery aktorstwa. Tymczasem w całym XX wieku kobiety aktywnie uczestniczyły w życiu teatralnym, podejmując rozmaite role niezbędne do powstania przedstawienia. Jednocześnie pozostawały wykluczone z oficjalnych narracji o teatrze. W artykule osadzonym w polskim kontekście pytamy o społeczne i kulturowe mechanizmy zapominania o wkładzie kobiet w praktykę teatralną. Odwołujemy się do typologii zapominania Paula Connertona (2008), szczególnie do tego, co określa mianem „represyjnego wymazywania”, koncentrując się na jego najbardziej zakodowanych formach, które podtrzymują męską hegemonię bez jawnej przemocy. Interesuje nas, w jaki sposób relacje władzy reprodukują się poprzez polityki pamięci, skazując praktykę teatralną kobiet na powolne pogrążanie się w niepamięci. Proces ten badamy, analizując wybrane przypadki upamiętniania kobiecej pracy w obszarach reżyserii, teorii i dramatu.
Instytucje finansujące
Oświadczenie o konflikcie interesów
Słowa kluczowe:
teatr, kobiecość, historia teatru, kobiety, dyskryminacja płciowa, władzaBibliografia
Beauvoir, Simone de. The Second Sex. Translated by Constance Borde and Sheila Malovany-Chevallier. New York: Vintage Books, 2011.
Google Scholar
Brach-Czaina, Jolanta. Szczeliny istnienia. Warszawa: Wydawnictwo eFKa, 1999.
Google Scholar
Butler, Judith. Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge, 1990.
Google Scholar
Chałupnik, Agata, and Agata Łuksza, eds. Rodzaju żeńskiego: Antologia dramatów. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2018.
Google Scholar
Connerton, Paul. “Seven Types of Forgetting”. Memory Studies 1, issue 1 (2008): 59–71. https://doi.org/10.1177/1750698007083889.
Google Scholar
Diamond, Elin. Unmaking Mimesis: Essays on Feminism and Theatre. London: Routledge, 1997.
Google Scholar
Domańska, Ewa. Historie niekonwencjonalne: Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
Google Scholar
Dzieciuchowicz, Iga. Teatr: Rodzina patologiczna. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2025.
Google Scholar
Fay, Brian. “Unconventional History.” History and Theory 41, issue 4 (2002): 1–6.
Google Scholar
Foucault, Michel. “28 January 1976.” In Society Must Be Defended: Lectures at the Collège de France, 1975–76. Translated by David Macey. New York: Picador, 2003.
Google Scholar
Gilbert, Sandra M., and Susan Gubar. The Madwoman in the Attic: The Woman Writer and the Nineteenth-Century Literary Imagination. New Haven: Yale University Press, 1979.
Google Scholar
Goodman, Lizbeth. Contemporary Feminist Theatres: To Each Her Own. London: Routledge, 1993.
Google Scholar
Jawłowska, Aldona. Więcej niż teatr. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
Google Scholar
Kalinowska, Katarzyna, and Katarzyna Kułakowska. “«Zmiana – teraz!?» Zakończenie”. In Teatr w pandemii, edited by Katarzyna Kułakowska and Katarzyna Kalinowska. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2021.
Google Scholar
Kowalczyk, Izabela. Matki-Polski, Chłopcy i Cyborgi… Sztuka i feminizm w Polsce. Poznań: Galeria Miejska “Arsenał,” 2010.
Google Scholar
Krakowska, Joanna, ed. Agora: Statystyki. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2018.
Google Scholar
Krakowska, Joanna, ed. (Nie)świadomość teatru: Wypowiedzi i rozmowy. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2018.
Google Scholar
Kwaśniewska, Monika. “Dlaczego przestały milczeć? Dlaczego zostały wysłuchane? Afektywna analiza #metoo w Teatrze Bagatela”. Didaskalia, no. 159 (2020): 1–41. https://doi.org/10.34762/8z1x-gg53.
Google Scholar
Kwaśniewska, Monika. “Jaka etyka?!”. In Nowe wrażliwości w sztukach performatywnych, teatrze i filmie: Skrzynka z teoriami, edited by Agata Adamiecka et al. Warszawa: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2024.
Google Scholar
Kwaśniewska, Monika. “Odpowiedzialnie usytuowana krytyka afirmatywna: #Me-Too w badaniach teatralnych”. Pamiętnik Teatralny 72, issue 3 (2023): 169–196. https://doi.org/10.36744/pt.1383.
Google Scholar
Michalczyk, Barbara. “Ateneum Marii Strońskiej, sezon 1929/1930”. Didaskalia, no. 169/170 (2022). https://doi.org/10.34762/VN78-Q927.
Google Scholar
Michalczyk, Barbara. “Teatr dla robotników a utwory romantyczne—Placówka Żywego Słowa (1927–1929)”. Performer, 13 June 2022, https://grotowski.net/performer/performer-23/teatr-dla-robotnikow.
Google Scholar
Michalczyk, Barbara. “Warszawskie teatry Stanisławy Wysockiej”. Pamiętnik Teatralny, 70, no. 1 (2021): 155–176. https://doi.org/10.36744/pt.427.
Google Scholar
Phelan, Pheggy. Unmarked: The Politics of Performance. London: Routledge, 1993.
Google Scholar
Powell, Kerry. Women and Victorian Theatre. New York: Cambridge University Press, 1997.
Google Scholar
Solarzowa, Zofia. Życie spełnione: Pisma literackie i społeczne, edited by Wojciech Solarz. Warszawa: Stowarzyszenie Promni, 2015.
Google Scholar
Stanisławski, Konstanty. Etyka. Translated by Jadwiga Żmijewska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010.
Google Scholar
Swanson, Kara W. “Intellectual Property and Gender: Reflections on Accomplishments and Methodology”. American University Journal of Gender, Social Policy & the Law, no. 24 (2016):175–198. https://ssrn.com/abstract=2720354.
Google Scholar
Syssoyeva, Kathryn Mederos and Scott Proudfit, eds. Women, Collective Creation, and Devised Performance: The Rise of Women Theatre Artists in the Twentieth and Twenty-First Centuries. New York: Palgrave Macmillan, 2016.
Google Scholar
Watson, Ian. Towards a Third Theatre: Eugenio Barba and the Odin Teatret. London: Routledge, 1993.
Google Scholar
Wysocka, Stanisława. Teatr przyszłości, edited by Zbigniew Wilski. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973.
Google Scholar
Autorzy
Katarzyna Kułakowskakatarzyna.kulakowska@ispan.pl
Institute of Art, Polish Academy of Sciences Polska
https://orcid.org/0000-0002-3673-4394
KATARZYNA KUŁAKOWSKA – kulturoznawczyni i antropolog kultury. Adiunkt w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, gdzie zajmuje się rozszerzeniem polskiej teatrologii o perspektywę feministyczną. Kierowniczka projektu HyPaTia: Historia kobiet w polskim teatrze.
Autorzy
Agata ŁukszaUniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0001-7459-0187
AGATA ŁUKSZA – Profesor nadzwyczajny w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Badaczka teatru i performansu, zafascynowana historią XIX wieku; feministka inspirująca się kobietami z przeszłości; miłośniczka fantastyki i literatury gotyckiej. Obecnie pracuje nad ujawnieniem historii kolonialnej Polski, mając nadzieję, że zapobiegnie to dalszemu powielaniu stereotypów rasowych we współczesnej Polsce.
Statystyki
Abstract views: 0PDF downloads: 0
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Katarzyna Kułakowska i Agata Łuksza
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Katarzyna Kułakowska, Katarzyna Kalinowska, Olga Drygas, Michał Bargielski, Individual and Community Crises in a Pandemic: The Social Theater of Ambulatory Care , Pamiętnik Teatralny: Tom 69 Nr 4 (2020)
- Agata Łuksza, Transfer kulturowy a repertuar popularny: przypadek londyńsko-warszawski , Pamiętnik Teatralny: Tom 67 Nr 4 (2018)
- Agata Łuksza, „Warszawa ogłupiała naprawdę z tą włoszczyzną”: Kultury fanowskie w Warszawie przełomu XIX i XX wieku w perspektywie historii migracji teatralnych , Pamiętnik Teatralny: Tom 74 Nr 4 (2025): Migracje teatru poprzez rozbiorową przeszłość
