Kościół – Partia – teatr: Cenzura rozproszona w PRL
Marcin Kościelniak
marcin.koscielniak@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8738-9116
Abstrakt
Tekst jest analizą wydarzeń związanych z podjętą przez hierarchów Kościoła katolickiego próbą zablokowania premiery spektaklu Odpocznij po biegu w reż. Zygmunta Hübnera (prem. 11 listopada 1976 w Teatrze Powszechnym w Warszawie). Autor ukazuje mechanizmy działania cenzury w PRL na podstawie częściowo nieznanej korespondencji na linii Kościół – rząd – teatr oraz zestawienia medialnych przekazów na temat spektaklu z instrukcjami i raportami państwowej cenzury. Stawia tezę, że obowiązujące w narracjach dotyczących Polski Ludowej utożsamienie cenzury z instytucją GUKPPiW jest niewystarczające i błędne. W zamian proponuje ujęcie zgodne z koncepcją cenzury rozproszonej, rozumianej jako praktyka wynikająca z powiązań i zależności pomiędzy Kościołem, Partią i teatrem, w których urząd państwowej cenzury nie był jedyną instancją. Powiązania te miały szczególne znaczenie w przypadkach dotyczących ochrony uczuć religijnych.
Słowa kluczowe:
cenzura po 1945, autocenzura, PRL, Kościół katolicki, Teatr Powszechny w Warszawie, Zygmunt Hübner, Władysław Terlecki, Jasna GóraBibliografia
Adamiecka-Sitek, Agata, i Iwona Kurz. „Demokracja: Zrób to sam”. W: Piknik Golgota Polska: Sztuka-religia-demokracja, red. Agata Adamiecka-Sitek i Iwona Kurz, 5–18. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2015.
Google Scholar
Buchwald, Dorota, i Cezary Niedziółka, red. Teatr Powszechny w Warszawie 1945–1975–1995. Warszawa: Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera, 1995.
Google Scholar
Dąbrowski, Jakub. Cenzura w sztuce polskiej po 1989 roku. T. 2, Artyści, sztuka i polityka. Warszawa: Fundacja Kultura Miejsca, 2014.
Google Scholar
Dudek, Antoni, i Ryszard Gryz. Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Znak, 2003.
Google Scholar
Górska, Barbara. „Teatr Władysława Terleckiego: Uobecnianie historii”. Dialog, nr 8 (1999): 140–149.
Google Scholar
Hübner, Zygmunt. Polityka i teatr. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2009.
Google Scholar
Kozak, Grzegorz. Hübner. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2022.
Google Scholar
Raina, Peter. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i Narodu: Rozmowy z władzami PRL. T. 1, 1970–1981. Warszawa: Książka Polska, 1995.
Google Scholar
Terlecki, Władysław. Odpocznij po biegu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975.
Google Scholar
Wąchocka, Ewa. „Po co nam historia? Dramaturgia Władysława Terleckiego”. W: Władysław Terlecki, Krótka noc: Dramaty, wybór i wstęp Ewa Wąchocka, 7–39. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2016.
Google Scholar
Wyszyński, Stefan. Nauczanie społeczne 1946–1981. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych „Optimus”, 1990.
Google Scholar
Wyszyński, Stefan. Z królewskiego Krakowa. Warszawa: Wydawnictwo im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego „Soli Deo”, 1992.
Google Scholar
Autorzy
Marcin Kościelniakmarcin.koscielniak@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0001-8738-9116
Marcin Kościelniak - kulturoznawca i teatrolog, profesor w Katedrze Teatru i Dramatu na Wydziale Polonistyki UJ. Redaktor czasopisma Didaskalia. Gazeta Teatralna. Członek komitetu redakcyjnego serii książkowej „Teatr/Konstelacje” w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Publikował m.in. w „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Teatralnym”, „Widoku”, „Czasie Kultury”. Ostatnio wydał książkę Egoiści. Trzecia droga w kulturze polskiej lat 80. (2018) i współredagował tom Teatr a Kościół (2018). W polu jego zainteresowań badawczych znajduje się kultura PRL, historia polityczna polskiej transformacji oraz historia teatru, sztuk performatywnych i wizualnych XX i XXI wieku. Obecnie prowadzi projekt badawczy poświęcony genealogii kompromisu aborcyjnego w Polsce oraz pierwszej mobilizacji feministycznej przeciwko projektowi zakazującemu aborcji w maju 1989 roku.
Statystyki
Abstract views: 121PDF downloads: 89
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Marcin Kościelniak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Kościelniak, W stronę archiwum-kłącza: Aneta Klassenberg , Pamiętnik Teatralny: Tom 69 Nr 3 (2020)
- Marcin Kościelniak, «Żadnej metafizyki. Idioci!»: Teatr postdramatyczny – ateizm – polityka , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 1/2 (2017)
