«Żadnej metafizyki. Idioci!»: Teatr postdramatyczny – ateizm – polityka

Marcin Kościelniak

Abstrakt

Autor podejmuje lekturę teatru otwartego Tadeusza Różewicza, przede wszystkim Aktu przerywanego  i Kartoteki, wedle porządku określonego w podtytule: „teatr postdramatyczny – ateizm – polityka”. Wychodząc od propozycji Mateusza Borowskiego i Małgorzaty Sugiery, by na projekt teatralny zawarty w Akcie przerywanym spojrzeć z perspektywy teatru postdramatycznego, autor zwraca uwagę na tkwiące u źródeł koncepcji postdramatyczności Hansa-Thiesa Lehmanna, ściśle splecione z estetycznymi kryteria polityczne. To pozwala zadać pytanie o kryteria epistemologiczne i aksjologiczne, tkwiące u źródeł rozpadu formy dramatycznej w teatrze otwartym Różewicza. Autor, przywołując fragmenty twórczości poetyckiej Różewicza oraz sięgając po interpretacje Ryszarda Nycza czy Aleksandra Fiuta, proponuje tym politycznym źródłem uczynić ateizm Różewicza. Idąc tym tropem, w podstawowych dla koncepcji teatru postdramatycznego – a zarazem teatru otwartego Różewicza – kategoriach estetycznych („tu i teraz”, realność w miejsce iluzji), autor dostrzega gesty polityczne (odrzucenie metafizyki, materializm). „Brutalny realizm” proklamowany przez Różewicza oznacza w tym świetle nie (tylko) próbę przesunięcia spektaklu teatralnego w stronę performansu, ale (też) – brak transcendencji. Autor „przechwytuje” głosy Jana Błońskiego i Małgorzaty Dziewulskiej, którzy oskarżali Różewicza o uwielbienie rozpadu, właśnie w tym widząc największą wartość jego twórczości. Postrzegając Różewicza jako ateistę, materialistę, realistę, autor chce przywrócić wywrotowy potencjał jego teatru, zasadzającego się na radykalnej odrębności wobec dominującej, romantyczno-chrześcijańskiej tradycji polskiego teatru.