«Mieszczanin szlachcicem», czyli estetyzacja frustracji społecznej i jej transhistoryczne aktualizacje (1670–2022)
Michał Bajer
michal.bajer@usz.edu.plUniwersytet Szczeciński (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2880-8189
Abstrakt
Artykuł dotyczy komedii Molière’a Le Bourgeois gentilhomme (Mieszczanin szlachcicem) z 1670 roku i wybranych aspektów jej dramatoznawczej i artystycznej recepcji. Tok wywodu organizują dwa zagadnienia: możliwości interpretacji społecznych sensów utworu i wyzwania poetyki comédie-ballet dla tłumaczy i inscenizatorów. Autor przedstawia stan badań nad tematyzowanym w Mieszczaninie obrazem niemożliwego awansu klasowego i wskazuje nowy kierunek interpretacji tego problemu, odwołując się do kategorii zaczerpniętych z socjologicznej teorii Pierre’a Bourdieu. Omawia także sposoby podejścia do charakterystycznych dla tej sztuki strukturalnych elementów komediobaletu w jej adaptacjach, tłumaczeniach i inscenizacjach (teatr stanisławowski, Jerzy Gruza, Jerzy Stuhr, Benjamin Lazar). Stawia tezę, że oba wątki ujęte w perspektywie transhistorycznej ilustrują to samo zjawisko: w dotychczasowej pracy interpretacyjnej i praktykach scenicznych narosłych wokół Mieszczanina szlachcicem aktualność odkrywana jest nie poprzez uwspółcześnienia czy wydobywanie nowych sensów, ale dzięki refleksji nad historycznymi uwarunkowaniami kultury czasów Molière’a.
Słowa kluczowe:
Molière, «Mieszczanin szlachcicem», habitus, komediobalet, groteska, Pierre Bourdieu, teatr dworski, recepcja Molière’aBibliografia
Austin, Guy, ed. New Uses of Bourdieu in Film and Media Studies. New York: Berghahn, 2016. https://doi.org/10.2307/j.ctvr694xn.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvr694xn
Google Scholar
Beaussant, Philippe, et Patricia Bouchenot-Déchin. Les Plaisirs de Versailles: Théâtre et musique. Paris: Fayard, 1996.
Google Scholar
Bénichou, Paul. Les Morales du grand siècle. Paris: Gallimard, 1948.
Google Scholar
Bernardi, Guillaume. „Reciting Monteverdi’s Operas: Sources, Practices, and Shifting Paradigms”. In Claudio Monteverdi’s Venetian Operas: Sources, Performance, Interpretation, edited by Ellen Rosand and Stefano La Via, 71–85. London: Routledge, 2022.
DOI: https://doi.org/10.4324/9780429200977-11
Google Scholar
Boileau, Nicolas. L’Art poétique, edited by Nichol Smith. Cambridge, 1898.
Google Scholar
Bourdieu, Pierre. Dystynkcja: Społeczna krytyka władzy sądzenia. Tłumaczenie Piotr Biłos. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2022.
Google Scholar
Brody, Jules. „Esthétique et société chez Molière”. In Lectures classiques, 67–85. Charlottesville: Rookwood Press, 1996.
Google Scholar
Candiard, Céline, et Julia Gros de Gasquet, éd. Scènes baroques aujourd’hui: La mise en scène baroque dans le paysage culturel contemporain (théâtre, opéra, danse). Lyon: Presses Universitaires de Lyon, 2019. https://doi.org/10.4000/ books.pul.32782.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.pul.32782
Google Scholar
Candiard, Céline. „Le Théâtre baroque aujourd’hui en France: La musique pour modèle”. Littératures classiques, no. 91 (2016): 153–161. https://doi.org/10.3917/ licla1.091.0153.
DOI: https://doi.org/10.3917/licla1.091.0153
Google Scholar
d’Aubignac, François. La Pratique du théâtre. Edited by Pierre Martino. Genève: Slatkine, 1996.
Google Scholar
Dandrey, Patrick. Molière ou l’esthétique du ridicule. Paris: Klincksieck, 1992.
Google Scholar
Daszkiewicz, Piotr, i Barbara Judkowiak. „Nieznane molierianum warszawskie z początku lat sześćdziesiątych XVIII wieku”. Pamiętnik Teatralny 62, z. 4 (2014): 45–55.
Google Scholar
de La Harpe, Jean-François. Lycée, ou Cours de littérature ancienne et moderne. T. 6. Paris, 1825. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2027338.image.
Google Scholar
Dębowski, Marek. Francuskie konteksty teatru polskiego w dobie oświecenia. Kraków: Societas Vistulana, 2001.
Google Scholar
Franko, Mark. Dance as Text: Ideologies of the Baroque Body. Oxford: Oxford University Press, 2018.
Google Scholar
Girdlestone, Cuthbert. Jean-Philippe Rameau: His Life and Work. New York: Dover Publications, 1969.
Google Scholar
Grimarest, Jean-Léonor Le Gallois. La Vie de Mr. de Molière. Paris, 1877.
Google Scholar
Kencki, Patryk. Staropolski Molière. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2021.
Google Scholar
Koppisch, Michael S. Rivalry and the Disruption of Order in Molière’s Theater. Madison, NJ: Fairleigh Dickinson University Press, 2004.
Google Scholar
Lemercier, Louis Jean Népomucène. Cours analytique de littérature générale, tel qu’il a été professé à l’Athénée de Paris. T. 1. Paris, 1817.
Google Scholar
Łukaszewicz, Justyna. Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
Google Scholar
Matuchniak-Krasuska, Anna. „Koncepcja habitusu u Pierre’a Bourdieu”. Hybris, nr 31 (2015): 77–111. https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element. hdl_11089_20278.
DOI: https://doi.org/10.18778/1689-4286.31.06
Google Scholar
Mazouer, Charles. Molière et ses comédies-ballets. Paris: Honoré Champion, 2006.
DOI: https://doi.org/10.1017/CCOL0521837596.008
Google Scholar
Mazouer, Charles. Trois comédies de Molière: étude sur „Le Misanthrope”, „George Dandin” et „Le Bourgeois gentilhomme”. Bordeaux: Press Universitaires de Bordeaux, 2007.
Google Scholar
Noel, François. Leçons françaises de littérature et de morale. Bruxelles, 1840.
Google Scholar
Parfaict, François. Histoire du théatre français, depuis son origine jusqu’à présent. T. 11. Paris, 1747.
Google Scholar
Perrault, Charles. Les Hommes illustres: Qui ont paru en France pendant ce siècle. Paris, 1697. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k313282s/f15.
Google Scholar
Autorzy
Michał Bajermichal.bajer@usz.edu.pl
Uniwersytet Szczeciński Polska
https://orcid.org/0000-0002-2880-8189
Michał Bajer - adiunkt na Uniwersytecie Szczecińskim, literaturoznawca, dramatopisarz, tłumacz. Edytor dawnych tekstów literackich (m.in. Andromachy w przekładzie Stanisława Morsztyna). Zajmuje się oświeceniowym przekładem literackim i poetyką klasycystyczną. Ostatnio opublikował monografię Klasycyzm, przekład, prestiż: Oświeceniowe spolszczenia tragedii Corneille’a i Racine’a (1740-1830) w perspektywie historycznoliterackiej (Warszawa, 2020).
Statystyki
Abstract views: 366PDF downloads: 252
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Michał Bajer
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Michał Bajer, Tragedia i dwór: Stan faktyczny oraz polemiczne użycie stereotypu w historii polskich przekładów Corneille’a i Racine’a , Pamiętnik Teatralny: Tom 67 Nr 4 (2018)
