Molière po nipuańsku, czyli o nieobecności «Mizantropa» na scenach staropolskich
Patryk Kencki
patryk.kencki@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5650-6578
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę wyjaśnienia przyczyn późnej recepcji Mizantropa w polskiej literaturze i teatrze. Autor analizuje udostępnione w aneksie dwie pierwsze próby przekładu krótkich ustępów z tej komedii – Franciszka Zabłockiego (1774) i Ignacego Krasickiego (1803), odwołując się do całej twórczości obu poetów. Stawia tezę, że na niewielkim zainteresowaniu Mizantropem w pierwszym okresie polskiej recepcji Molière’a zaważyły wyrafinowana forma i problematyka sztuki. Podejmuje próbę interpretacji dramatu, w której refleksję nad autorskim sposobem powiązania kategorii komizmu i metateatralności łączy z analizą jansenistycznego kontekstu Mizantropa. Rezultatem zestawienia tych perspektyw jest ujęcie tytułowego bohatera jako figury buntownika. Autor wskazuje także XVII i XVIII-wieczne polskie utwory dramatyczne, które w jakiś sposób korespondują z komedią Molière’a. Podkreśla odmienność rozwoju polskiej i francuskiej sfery widowiskowej i twierdzi, że staropolska kultura teatralna nie dawała możliwości przyswojenia komedii wysokiej, a niejednoznaczność charakteru Alcesta czyniła go bohaterem nieprzydatnym z punktu widzenia polskich oświeceniowych dramatopisarzy, którzy stawiali sobie za cel nawoływanie do poprawy obyczajów. W artykule połączono perspektywę historycznoteatralną i historycznoliteracką, wykorzystano również narzędzia z zakresu przekładoznawstwa, dramatologii i historii idei.
Słowa kluczowe:
Molière, teatr 1600–1800, jansenizm, recepcja Molière’a, Franciszek Zabłocki, Ignacy KrasickiBibliografia
Banaszak, Marian. Historia Kościoła katolickiego. T. 3. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1986.
Google Scholar
Baudrillard, Jean. Symulakry i symulacja. Tłumaczenie Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2005.
Google Scholar
Bernacki, Ludwik. Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta. T. 2. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979.
Google Scholar
Chodyko, Maria. „Jansenizm w Polsce XVII wieku”. W: Drogi duchowe katolicyzmu XVII wieku, redakcja Alina Nowicka-Jeżowa, 42–96. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323524335.pp.42-96
Google Scholar
Cottret, Monique. Histoire du jansénisme: XVIIe-XIXe siècle. Paris: Perrin, 2016.
DOI: https://doi.org/10.3917/perri.cottr.2016.01
Google Scholar
Dandrey, Patrick. La Médecine et la maladie dans le théâtre de Molière. Paris: Klincksieck, 1998.
Google Scholar
Forestier, Georges, et Claude Bourqui. „Le Misanthrope: Notice”. In Molière, Œuvres complètes, dir. Georges Forestier et Claude Bourqui, t. 1, 1434–1453. Paris: Gallimard, 2010.
Google Scholar
Forestier, Georges. Molière. Paris: Gallimard, 2018.
DOI: https://doi.org/10.14375/NP.9782072827921
Google Scholar
Foucault, Michel. „Szaleństwo, literatura, społeczeństwo”. Tłumaczenie Małgorzata Kwietniewska. W: Szaleństwo i literatura: Powiedziane, napisane, wybór i opracowanie Tadeusz Komendant, tłumaczenie Bogdan Banasiak et al., posłowie Michał Paweł Markowski, 237–266. Warszawa: Aletheia, 1999.
Google Scholar
Gołąbek, Józef. Komedie konwiktowe ks. Franciszka Bohomolca w zależności od Moliera. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1922. https://pbc.gda.pl/ publication/37287.
Google Scholar
Judkowiak, Barbara. „Doktor z musu niedoceniony”. W: Dramaty Franciszka Zabłockiego: Interpretacje, redakcja Marcin Cieński i Teresa Kostkiewiczowa, 63–81. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000.
Google Scholar
Kencki, Patryk. Staropolski Molière. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2021.
Google Scholar
Kołakowski, Leszek. Bóg nam nic nie jest dłużny: Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu. Tłumaczenie Ireneusz Kania. Kraków: Znak, 1994.
Google Scholar
Komaszyński, Michał. „Związki Ludwiki Marii królowej Polski z klasztorem w Port Royal”. W: O naprawę Rzeczypospolitej XVII–XVIII w.: Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, redakcja Józef Gierowski et al., 155–175. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
Google Scholar
Korzeniewski, Bohdan. „Teatr francuski w Warszawie za Augusta III”. Pamiętnik Teatralny 5, z. 1 (1956): 95–101. https://doi.org/10.36744/pt.1524.
DOI: https://doi.org/10.36744/pt.1524
Google Scholar
Łubieński, Tomasz. Molier nasz współczesny. Warszawa: Towarzystwo „Więź”, 2013.
Google Scholar
Łukaszewicz, Justyna. Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
Google Scholar
Magdziarz, Wojciech Stanisław. Uwodziciele władzy: Geneza i organizacja dworu Ludwika XIV. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
Google Scholar
Ozimek, Stanisław F. Udział „Monitora” w kształtowaniu Teatru Narodowego (1765–1785). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957.
Google Scholar
Raubo, Grzegorz. „O łasce, predestynacji i Bogu ukrytym: Wątki jansenistyczne w twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego”. Pamiętnik Literacki 88, nr 4 (1997): 3–22.
Google Scholar
Rojtman, Betty. „Alceste dans le théâtre de Molière”. Revue d’Histoire littéraire de la France 73, no. 6 (1973): 963–981. https://www.jstor.org/stable/40524682.
Google Scholar
Vogel, Joseph. „Molière, la vie mondaine et la solitude”. Les Echos de Saint-Maurice 69 (1973): 113–128. https://www.aasm.ch/pages/echos/ESM069016.pdf.
Google Scholar
Wieczerska, Janina. „O rymotwórstwie i rymotwórcach Ignacego Krasickiego”. Pamiętnik Literacki 52, nr 2 (1962): 353–392.
Google Scholar
Wołoszyński, Roman. Wstęp do: Ignacy Krasicki, Komedie, opracowanie Mieczysław Klimowicz, 7–82. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1956.
Google Scholar
Targosz, Karolina. Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667): Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych. Warszawa: Muzeum Pałacu Jana III w Wilanowie, 2015.
Google Scholar
Tüchle, Hermann, i C.A. Bouman. Historia Kościoła. T. 3: 1500–1715. Tłumaczenie Jerzy Piesiewicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1986.
Google Scholar
Autorzy
Patryk Kenckipatryk.kencki@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-5650-6578
Patryk Kencki - doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Pracowni Teatru Dawnego w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, wykładowca Wydziału Aktorskiego w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Prowadzi badania nad historią teatru staropolskiego, ze szczególnym uwzględnieniem tradycji biblijnej oraz recepcji francuskich komedii. Autor książek: Inspiracje starotestamentowe w dramacie polskiego renesansu (1545-1625) (Warszawa, 2012), Staropolski Molière (Warszawa, 2021).
Statystyki
Abstract views: 329PDF downloads: 231
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Patryk Kencki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Patryk Kencki, Wracając do Molière’a: Wprowadzenie , Pamiętnik Teatralny: Tom 72 Nr 1 (2023): Molière: Powroty (z blokiem tematycznym według koncepcji Patryka Kenckiego)
- Patryk Kencki, «Zabawa złożona ze wszystkich, jakich teatr dostarczyć może»: Les Amants magnifiques – Miłość wspaniała , Pamiętnik Teatralny: Tom 65 Nr 3 (2016)
- Patryk Kencki, Polskie ludowe obrzędy świąteczne z perspektywy teatrologicznej , Pamiętnik Teatralny: Tom 65 Nr 1/2 (2016)
- Patryk Kencki, Nieświeska komedyja Skanarela , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 4 (2017)
- Patryk Kencki, Pourceaugnac – Dreynar – Niedole przybysza , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 3 (2017)
