"Rozmyślania Pana Cogito o odkupieniu"

Między etyką a estetyką tragiczności

Artykuł recenzowany, Zgłoszenie 6.04.2025, Decyzja redakcji 15.10.2025

Andrzej Tyszczyk

aneks@kul.pl
Katedra Teorii i Antropologii Literatury, Katolicki Uniwersytet Lubelski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9574-9078

Abstrakt

Szkic prezentuje antropologicznie zorientowaną interpretację wiersza Rozmyślania Pana Cogito o odkupieniu Zbigniewa Herberta. Autor  artykułu kładzie nacisk na  ambiwalencję semantyczną utworu, która może być podstawą rozbieżnych odczytań. Proponuje  tez lekcję, w której rozbieżne odczytania, nie tracąc nic ze swej przeciwstawności, zostają scalone jako składniki jednej semantycznej figury, zwanej przez autora figurą tragiczności transcendentalnej.



Słowa kluczowe:

Zbigniew Herbert, interpretacja, antropologia literacka, Pan Cogito, poezja

I. G. Barbour, Mity, modele, paradygmaty. Studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, Kraków 1984
  Google Scholar

Biblia Tysiąclecia, wyd. IV (wersja HTML)
  Google Scholar

R. Descartes, Meditationes de prima philosophia, Paryż 1641
  Google Scholar

R. Descartes, Discours de la methode, Lejda 1637
  Google Scholar

R. Doktór, Na marginesie „Procesu”, w Roczniki Humanistyczne z. 1 1999, s. 71
  Google Scholar

A. Franaszek, Ciemne źródło. Esej o cierpieniu w twórczości Zbigniewa Herberta, Kraków 2008
  Google Scholar

A. Grabowski, Herbert - Hermes. Konteksty nowoczesności w esejach, dramatach i wierszach Zbigniewa Herberta, Kraków 2013
  Google Scholar

René Girard, Kozioł ofiarny, tłum. M. Goszczyński, Łódź 1991
  Google Scholar

I. Kacenelson, Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie, przekład, wstęp i przypisy J. Ficowski, Warszawa 1986
  Google Scholar

Księga Hioba, tłum I. Cylkow, Kraków 2008, „Kultura” (Paryż) 1985, nr 4
  Google Scholar

K. Kuczyńska-Koschany, Pan Cogito – poczynany. O kilku wierszach Zbigniewa Herberta, „ Konteksty” Polska Sztuka Ludowa”, nr 1-2, LXXVIII, 2024, s. 6-15
DOI: https://doi.org/10.36744/k.3290   Google Scholar

A. Łebkowska, Antropologia i literatura – „dziwny romans”. Zwroty i przemiany, „Teksty Drugie” nr 3, 2023
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2023.3.3   Google Scholar

M.P. Markowski, Antropologia literatury „Teksty Drugie” nr 6, 2007
  Google Scholar

R.E. Murphy, Księga Hioba, tłum. H. Bednarek, w: Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego, red. W. R. Framer, Warszawa 2001
  Google Scholar

Nie powininien przysyłać syna. Etyczne i metafizyczne aspekty twórczości Zbigniewa Herberta, pod red. Z. Ruszara, Kraków 2018
  Google Scholar

R. Nycz, O co chodzi w antropologii literatury i dlaczego to jest ważne dla wszystkich uprawiających badania literackie. Perspektywa subiektywna, „Teksty Drugie”, nr 3, 2023
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2023.3.2   Google Scholar

W. Panas, Tajemnica siódmego anioła, w: Tajemnica siódmego anioła, Lublin 2006
  Google Scholar

Poznawanie Herberta I, wybór i wstęp A. Franaszek, red. M. Rola, Kraków 1998
  Google Scholar

P. Ricoeur, Symbolika zła, tłum. S. Cichowicz, M. Ochab, Warszawa 1986
  Google Scholar

Rozmyślania dominikańskie, wydali i opracowali K. Górski i W. Kuraszkiewicz, opracowanie ikonograficzne Z. Rozanow, wstęp komparatystyczny T. Dobrzeniecki, Wrocław - Warszawa - Kraków 1965 (Biblioteka Pisarzów Polskich, Seria A nr 3), t. 2.: Transliteracja i przypisy
  Google Scholar

Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa tzw. Przemyskie: podobizna rękopisu, Stefan Vrtel-Wierczyński (wydał i wstępem poprzedził), Warszawa 1952
  Google Scholar

Rozmyślania Pana Cogito o odkupieniu, w: Z. Herbert, Pan Cogito, Wrocław 1996
  Google Scholar

K. Shapira, Sacred fire: Torah from the Years of Fury, transl.J. H. Worch, J. Arnson Inc., New Jersey-Jerusalem, 2000
DOI: https://doi.org/10.5040/9798881848132   Google Scholar

J. Sławiński, Miejsce interpretacji, Gdańsk 2006
  Google Scholar

A. Spiechowicz: Czy naprawdę nie powinien przysyłać syna, w: Nie powinien przysyłać syna, jw., s. 61-79
  Google Scholar

K. Szapira, Święty ogień. Tora z lat1939-1942, lat szału, wybór i wstęp W. Mendykowski, tłum I. Kania, „Znak” 2006, nr 4 s 58-110
  Google Scholar

P. Śpiewak, Kaznodzieja getta warszawskiego, „Znak” 1996, nr (3) 490, s. 120–130
  Google Scholar

A. Tyszczyk, W kręgu tragiczności Studia, Kielce 2018
  Google Scholar

T. Zieliński, Sofokles i jego twórczość tragiczna, Kraków 1928
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-12-17

Cited By / Share

Tyszczyk, A. (2025) „«Rozmyślania Pana Cogito o odkupieniu»: Między etyką a estetyką tragiczności”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 350(3), s. 82–90. doi: 10.36744/k.4393.

Autorzy

Andrzej Tyszczyk 
aneks@kul.pl
Katedra Teorii i Antropologii Literatury, Katolicki Uniwersytet Lubelski Polska
https://orcid.org/0000-0002-9574-9078

Andrzej Tyszczyk – literaturoznawca. Profesor na KUL, gdzie od 2017 roku kieruje Katedrą Teorii i Antropologii Literatury. Członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN oraz Polskiego Towarzystwa Estetycznego i Towarzystwa Naukowego KUL. Autor książek: Estetyczne i metafizyczne aspekty aksjologii literackiej Romana Ingardena (1993), Od strony wartości. Studia z pogranicza teorii literatury i estetyki (2007), W kręgu tragiczności. Studia (2018). Autor Wyboru pism estetycznych Romana Ingardena (2005), redaktor i współautor tomów w serii „Literatura w Kręgu Wartości”. W latach 2009–2016 dyrektor Instytutu Filologii Polskiej KUL.



Statystyki

Abstract views: 0
PDF downloads: 0


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Andrzej Tyszczyk

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Creative Commons Uznanie autorstwa