Śląska Szkoła Multimediów – między teorią a eksperymentem: Od sztuki wideo do sztuki AI

Anna Maj

doi:10.36744/k.3987

Śląska Szkoła Multimediów – między teorią a eksperymentem

Od sztuki wideo do sztuki AI

Artykuł recenzowany, Nadesłano 30.11.2024, Decyzja redakcji 30.04.2025

Anna Maj

anna.maj@us.edu.pl
Uniwersytet Śląski (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-3958-267X

DOI: https://doi.org/10.36744/k.3987

Abstrakt

Artykuł omawia słabo dotąd rozpoznany fenomen Śląskiej Szkoły Multimediów, którą można wywieść ze sztuki wideo i pionierskich działań grupy LTP (Laboratorium Technik Prezentacyjnych), działającej w latach 70. na ASP w Katowicach (wówczas jeszcze katowickim Wydziale Grafiki krakowskiej ASP). Kolejne pokolenia eksperymentatorów w obszarze sztuki mediów wiążą się z tą samą uczelnią, ale wykorzystują już inne media. Ich ścieżki artystyczne bywają różne, wiodą (podobnie zresztą jak twórców LTP) poprzez eksperymenty z zakresu grafiki warsztatowej, fotografii, muzyki, muzyki graficznej, obrazu wideo, obrazu cyfrowego i animacji, technologii VR i AR, instalacji interaktywnych, eksperymentów dźwiękowych (soundscapes) oraz wykorzystania sieci neuronowych i – szerzej – technologii sztucznej inteligencji (sztuka AI).

Dokumentacja i próba charakterystyki zjawiska, konsekwentnie powiązanego z górnośląskim genius loci, lecz wpisującego się w europejskie i światowe zjawiska z obszaru sztuki, jest zasadniczym celem niniejszego tekstu, opartego na licznych wywiadach z artystami różnych generacji. Dokumentacja ta jest tym bardziej istotna, że część interlokutorów z racji wieku zbliża się aktualnie do etapu podsumowania swej twórczości artystycznej. Istotne jest przy tym spojrzenie na sztukę mediów z perspektywy antropologicznej i kulturoznawczej, gdyż obszar ten stanowi bowiem ekspresję przemian kulturowych i zjawisk społecznych. Sztuka nowych mediów stanowi zdaniem autorki laboratorium praktyk kulturowych, kognitywnych i komunikacyjnych, pozwalające zrozumieć zmienną rzeczywistość (technologiczną, kulturową i społeczną) oraz wyzwania, z jakimi codziennie mierzy się współczesny człowiek. To dlatego ważne jest badanie zjawisk z tego obszaru, zarówno tych najnowszych (sztuka AI), jak i tych, które z perspektywy czasowej możemy ocenić inaczej niż dotąd (sztuka wideo).

Instytucje finansujące

Działania badawcze finansowane ze środków przyznanych w ramach Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024, Uniwersytet Śląski w Katowicach

Słowa kluczowe:

sztuka nowych mediów, Śląska Szkoła Multimediów, Laboratorium Technik Prezentacyjnych (LTP), Pracownia Działań Multimedialnych (PDM), ASP w Katowicach

Bibliografia

Biuro Dźwięku Katowice. Ceglarek, Piotr, Dybała, Jan, Waltoś, Zuzanna [serwis projektu]. URL: (dostęp: 15.07.2024).
Google Scholar

Boratyński, Jan. „Vademecum Młodego Wynalazcy”. Młody Technik nr 4, 2004, s. 61-62. URL: (dostęp: 15.07.2024).
Google Scholar

CallTrane – koncert/instalacja multimedialna (prawykonanie podczas Jaz Festiwalu w Zabrzu, 2014 / ASP w Katowicach i ESK, Arsenał, Wrocław 2016 / Śląski Festiwal Nauki, Katowice, 2019, wykonawcy: Marian Oslislo – grafika, Maciej Obara International: Maciej Obara – as / Dominik Wania – p / Gard Nilssen – dr / Ole Morten Vågan – b / Dariusz Chojnacki – recytacja / Ksawery Kaliski, Krzysztof Zygalski – multimedia. Zapis projektu: URL: (dostęp: 15.07.2024).
Google Scholar

Ceglarek, Piotr. Portfolio.
Google Scholar

Cummings, Neil, and Marysia Lewandowska. „From 'Capital' to 'Enthusiasm': an Exhibitionary Practice.” W: Exhibition Experiments, red. Sharon Macdonald, Paul Basu, Malden, US - Oxford, UK - Cartlon, Australia: Blackwell Publishing, 2007.
Google Scholar

Dinkins, Stephanie. „Conversations with Bina-48” (prezentacja) oraz rozmowa prywatna. Ist Global Conference: The Borders of Digital Arts, 15-17 September 2015, Oxford University, Mansfield College, Inter-disciplinary Net.
Google Scholar

Dinkins, Stephanie. „Conversations with Bina-48”, 2014-ongoing. URL: (dostęp: 30.07.2024).
Google Scholar

Documenta 6 (’77), program festiwalu. URL: (dostęp: 15.11.2023) oraz w katalogu.
Google Scholar

Hanhardt, John G. „Film Image / Electronic Image. The Construction of Abstraction, 1960-1990.” W: Abstract Video: The Moving Image in the Contemporary Art, red. Gabrielle Jennings, przedmowa Kate Mondloch, Oakland, CA: University of California Press, 2015.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520423961-005 Google Scholar

Hirsch, Andreas. Alchemists of the Future. Ars Electronica Futurelab. The First 25 Years and Beyond, red. Horst Hoernter, Roland Haring, Hideaki Ogawa, Linz: Ars Electronica Futurelab, 2021.
Google Scholar

Jankowska, Małgorzata. Wideo, wideo instalacja, wideo performance w Polsce w latach 1973-1994. Historia, artyści, dzieła. Warszawa: Neriton, 2004.
Google Scholar

Kaliski, Ksawery. „Digitalall vs. Werniksall.” W: Digitalne_dotknięcia. Teoria w praktyce / Praktyka w teorii, red. Piotr Zawojski, Digitalia 2010, Szczecin: 13 muz, 2010.
Google Scholar

Kaliski, Ksawery, wywiad z maja 2023, Katowice. Archiwum własne. KK 1.
Google Scholar

Kluszczyński, Ryszard W. Obrazy na wolności. Studia z historii sztuk medialnych w Polsce, Warszawa: Instytut Kultury, 1998.
Google Scholar

Krajewska, Viola. „Video-Kino-Maszyna: Józef Robakowski.” W: Historia instalacji wideo. Widok. WRO Media Art Reader, red. Viola Krajewska, Piotr Krajewski, Wrocław: WRO ART Center, 2018.
Google Scholar

Krajewski, Piotr. „Telewizyjna kura i inne instalacje closed-circuit video z lat 1975-1979: Wojciech Bruszewski.” W: Historia instalacji wideo. Widok. WRO Media Art Reader, red. Viola Krajewska, Piotr Krajewski, Wrocław: WRO ART Center, 2018.
Google Scholar

Krzanowski, Andrzej, Audycja V, metaopera, Marian Oslislo, Tomasz Strojecki, Krzysztof Zygalski – obraz ruchomy/wideo, prawykonanie w NOSPR i na Festiwalu Warszawska Jesień 2018.
Google Scholar

Ksawery Kaliski: Przeciw nicości – całość i nieskończoność [dokumentacja pracy], reż. Przemysław Fik, Szymon Silczak, prod. Artmediale, FikFilm, Kraków 2007.
Google Scholar

Kuźmicz, Marika. „Laboratorium Technik Prezentacyjnych. Eskalacja przekazu.” W: Marika Kuźmicz, Łukasz Mojsak, Tomasz Załuski, Laboratorium Technik Prezentacyjnych / Laboratory of Presentation Techniques, Warszawa: Fundacja Arton 2020.
Google Scholar

Kuźmicz, Marika, Mojsak, Łukasz, Załuski, Tomasz. Laboratorium Technik Prezentacyjnych / Laboratory of Presentation Techniques, Warszawa: Fundacja Arton, 2020.
Google Scholar

LABORATORIUM TP / Laboratorium Technik Prezentacyjnych / Jadwiga Singer / Marek Kołaczkowski / Jacek Singer / Grzegorz Zgraja, Dokument LTP [TP Lab at Remont Gallery, 1978, maszynopis podpisany przez Jadwigę Singer. Dokument tekstowy [maszynopis] w archiwum Fundacji Arton, projekt Forgotten Heritage: (dostęp: 21.01.2021).
Google Scholar

Leopoldseder, Hannes. „Ten Indications of an Emerging Computer Culture” (1986). W: „Foreword.” W: Ars Electronica: Facing the Future—A Survey of Two Decades, red. Timothy Druckrey & Ars Electronica, Cambridge, MA / London: The MIT Press, 1999.
Google Scholar

Maj, Anna. „Forgotten Pioneers of Media Art: Laboratory of Presentation Techniques.” Leonardo, t. 57, nr 4 (August 2024), Special Issue: ’Exploring Narratives: Pioneers of Media Art History Beyond Boundaries’, s. 447–452 (MIT Press), DOI: .
DOI: https://doi.org/10.1162/leon_a_02550 Google Scholar

Maj, Anna. „Media art in the Face of Political, Identity and Technological Transformation. Redefining Upper Silesia by Means of Video and Digital Media.” Transformacje, nr 2 (117), 2023, s. 35-60.
Google Scholar

Maj, Anna. „Pioneers and Experimenters: the Winding Paths of the Computer & Video Art in Central Europe in the Times of Political Transformations.” Transformations, nr 4 (119), 2023, s. 654-665.
Google Scholar

Maj, Anna. „Światło w czarnej dziurze. Historia sztuki multimediów na Śląsku (nie tylko) po 1989 roku.” W: Sztuka i dizajn w województwie śląskim po 1989 roku, red. Irma Kozina, Marian Oslislo, Katowice: Wyd. Śląsk, 2023.
Google Scholar

Meschnik, Marek. Biuro Wystaw Artystycznych w Katowicach, 1949-1999, Katowice: Galeria Sztuki Współczesnej BWA, 2001.
Google Scholar

Meschnik, Marek. Grafika na Śląsku w drugiej połowie XX wieku / Graphic Art in Silesia in the Second Half of the XXth Century, Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, 2001.
Google Scholar

„Nie przegapić olśnienia.” Piotr Zawojski rozmawia ze Zbigniewem Rybczyńskim, Format 2023, nr 91.
Google Scholar

Noll, Michael, wiadomość email, 2014.
Google Scholar

Oslislo, Marian. „Koncert/instalacja multimedialna CallTrane.” W: Hortus Electronicus, red. Mieczysław Juda, Folia Academiae, Katowice: ASP w Katowicach, 2019.
Google Scholar

Oslislo, Marian. „Old and New Dreams.” W: Kody McLuhana. Topografia nowych mediów, red. Anna Maj, Michał Derda-Nowakowski, z udziałem Derricka de Kerckhove, seria: Medioznawstwo, Katowice: Wydawnictwo Naukowe ExMachina, 2009.
Google Scholar

Pomberger, Gustav. „Elective Affinities.” W: The Network for Art, Technology and Society. The First 30 Years. Ars Electronica 1979–2009, red. Hannes Leopoldseder, Christine Schöpf, Gerfried Stocker, Ostfildern: Hatje Cantz Verlag, 2009.
Google Scholar

Robakowski, Józef [serwis artysty]. URL: (dostęp: 12.11.2023).
Google Scholar

Sienkiewicz, Karol. „Wojciech Bruszewski, 8.03.1947-6.08.2009.” W: Culture.pl, grudzień 2006, URL: (dostęp: 12.11.2023).
Google Scholar

The Workshop of the Film Form 1970-1977. Early Film Work from Poland, curators: Galen Josef-Hunter, Łukasz Ronduda, published in conjunction with the exhibition in Electronic Arts Intermix (EAI) in New York City, October 12-16, 2004, Warszawa—New York: Centre for Contemporary Art Ujazdowski Castle in Warsaw—Polish Film Institute—Electronic Art Intermix (EAI), 2004.
Google Scholar

Tu byłem Jestem. Mapping. Ksawery Kaliski - multimedia, Paweł Steczek - muzyka, Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego, Miasto Katowice, videomapping z okazji 150-lecia miasta Katowice, dokumentacja video.
Google Scholar

Walters, John L. „Interview with Dan Fern. Professor Dan Fern explains his pioneering ‘MAP / making’ course at the Royal College of Art, London.” Eye, nr 76, t. 19 (Summer 2010). URL: (dostęp: 15.07.2024).
Google Scholar

Weibel, Peter, and Bruno Latour. „Experimenting with Representation: 'Iconoclash' and 'Making Things Public'.” W: Exhibition Experiments, red. Sharon Macdonald, Paul Basu, Malden, US—Oxford, UK—Cartlon, Australia: Blackwell Publishing, 2007.
Google Scholar

Wywiady i rozmowy z pracownikami UŚ, z września i października 2021, Katowice. Archiwum własne. Krystyna Doktorowicz (WRiTV UŚ), Tadeusz Miczka (Instytut Nauk o Kulturze UŚ), Andrzej Gwoźdź, INoK, wcześniej z WRiTV UŚ, Agnieszka Nieracka, INoK, wcześniej z WRiTV UŚ.
Google Scholar

Załuski, Tomasz. „Eksperyment i legitymizacja. Wideo w rozszerzonym polu grafiki”, wersja rozszerzona, Magazyn Szum: URL: .
Google Scholar

Zgraja, Grzegorz G., wywiad z lutego 2021, Katowice-Braunschweig [online]. Archiwum własne.
Google Scholar

Zgraja, Grzegorz G., wywiad z października 2021, Gliwice. Archiwum własne.
Google Scholar

Zgraja, Grzegorz G., wywiad z października 2023, Braunschweig. Archiwum własne. GZ 1, GZ 2, GZ 3, GZ 4, GZ 5, GZ 6, GZ 7.
Google Scholar

Zieliński, Gerard. Komputerowa symulacja komponowania muzyki, Warszawa: Centrum Obliczeniowe PAN, 1970.
Google Scholar

Zieliński, Gerard. Zastosowania komputerów w sztuce, Warszawa: Centrum Obliczeniowe PAN, 1972. Kopia dostępna w serwisie Monoskop: URL: (dostęp: 15.07.2023).
Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2025-09-10

Cited By / Share

Maj, A. (2025) „Śląska Szkoła Multimediów – między teorią a eksperymentem: Od sztuki wideo do sztuki AI”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 349(2), s. 184–195. doi: 10.36744/k.3987.

Autorzy

Anna Maj
anna.maj@us.edu.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0003-3958-267X

Anna Maj – dr, kulturoznawczyni, medioznawczyni, komunikolożka; adiunktka w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Główne zainteresowania badawcze: nowe media, cybersztuka, antropologia mediów, zachowania komunikacyjne, doświadczenie użytkownika, narracje podróżnicze, pamięć cyfrowa. Autorka dwóch monografii: Media w podróży (2008, 2010) oraz Przemiany wiedzy w cyberkulturze (2021), redaktorka naukowa dziewięciu monografii wieloautorskich z zakresu nowych mediów, komunikacji kulturowej i sztuki cyfrowej.