Komunikacja nieuczesana
Włochata (nie)czytelność jako ucieleśniona i afektywna strategia sztuki współczesnej
Marta Smolińska
marta.smolinska@uap.edu.plKatedra Historii Sztuki i Filozofii Wydziału Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa, Uniwersytet Artystycznyw Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1850-1941
Abstrakt
Celem tekstu jest wykazanie, że formowanie znaków pisma z włosów, rozpiętych między czytelnością a nieczytelnością, przekracza i poszerza możliwości zracjonalizowanego języka. Prace i performatywne działania wybranych artystek i artystów z różnych regionów świata takich jak Iwona Demko, Małgorzata Malwina Niespodziewana, Yoko Ono, Sreshta Rit Premnath, Wiktoria Walendzik, Olha Skliarska, Karin Sander, Birgit Maaß i Mithu Sen potwierdzają tę tezę, ponieważ mamy w nich do czynienia z komunikacją somatyczną i głęboko nasyconą afektami, niewyrażalnymi w klasycznych strukturach dyskursywnych. Dzieła, które operują włosami – prawdziwymi lub sztucznymi jako pismem – podają w wątpliwość logocentryzm i kreują nowe formy, często paradoksalnej komunikacji, którą można określić terminem hairgraphy – włosopisanie. W niniejszym tekście są one analizowane z perspektywy zwrotu afektywnego, rewizji koncepcji podmiotowości, teorii haptyczności poszerzonej, artystycznej trichofilii, ucieleśnienia, écriture féminine czy przekroczenia reżimu skopicznego.
Słowa kluczowe:
włosy, włosopisanie, sztuka współczesna, zwrot afektywnyBibliografia
Allen William S., Illegibility: Blanchot and Hegel, Bloomsbury Publishing, London – New York 2021.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781501376795
Google Scholar
Arendt Hannah, Kondycja ludzka, przeł. A. Łagodzka, Aletheia, Warszawa 2000.
Google Scholar
Assmann Aleida, Między historią a pamięcią. Antologia, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2013.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323514497
Google Scholar
Bandura Agnieszka, Trichofilia – fetyszyzacja włosów w sztuce współczesnej w ujęciu estetycznym, „Nowa Krytyka” 2017, nr 39, s. 189–201.
DOI: https://doi.org/10.18276/nk.2017.39-10
Google Scholar
Barad Karen, Posthumanistyczna performatywność: ku zrozumieniu, jak materia zaczyna mieć znaczenie, przeł. Joanna Bednarek, [w:] Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. Agnieszka Gajewska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2012, s. 323–360.
Google Scholar
Bauman Zygmunt, Ponowoczesność jako źródło cierpień, wyd. II, Sic!, Warszawa 2000.
Google Scholar
Bednarczyk Andrzej, Kształt nieczytelności, „Zeszyty Artystyczne“ 2017, nr 31, s. 13–20.
Google Scholar
Berleant Arnold, Prze-myśleć estetykę. Niepokorne eseje o estetyce i sztuce, przeł. M. Korusiewicz, T. Markiewka, Universitas, Kraków 2007.
Google Scholar
Bojarska Katarzyna, Poczuć myślenie: afektywne procedury historii i krytyki dziś, „Teksty Drugie” 2013, nr 6, s. 8–16.
Google Scholar
Burzyńska Anna, Afekt – podejrzany i pożądany, [w:] Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. Ryszard Nycz, Anne Łebkowska, Agnieszka Dauksza, Wydawnictwo Instytutu Bada Literackich PAN, Warszawa 2015, s. 115–134.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.8306
Google Scholar
----, Dekonstrukcja, polityka i performatyka, Universitas, Kraków 2013.
Google Scholar
Caslav Covino Deborah, Amending the Abject Body: Aesthetic Makeovers in Medicine and Culture, State University of New York Press, Albany 2004.
DOI: https://doi.org/10.1353/book4863
Google Scholar
Cixous Hélène, Śmiech Meduzy, przeł. A. Nasiłkowska, „Teksty Drugie” 1993, nr 4/5/6, s. 147–166.
Google Scholar
Concannon Kevin, Yoko Ono’s Touch Piece: A Work in Multiple Media, 1960–2009, „Oncurating“ 2021, nr 51, s. 133–149.
Google Scholar
Dawidek Małgorzata, O pisaniu ciałem, „Zeszyty Artystyczne” 2017, nr 31, s. 97–108.
Google Scholar
Depcik Dominika, Nieczytelność i nieprzezroczystość. Dwa wymiary wizualności tekstu, „Humaniora. Czasopismo Internetowe” 2020, nr 32, s. 65–92.
DOI: https://doi.org/10.14746/h.2020.4.5
Google Scholar
Didi-Huberman Georges, Invention of Hysteria: Charcot and the Photographic Iconography of the Salpêtrière, przeł. A Hartz, MIT Press, Cambridge and Massachusstes 2003.
Google Scholar
----, Of Images and Ills, przeł. C. Shread, „Critical Inquiry” 2016, nr 42, s. 439–472.
DOI: https://doi.org/10.1086/685602
Google Scholar
Dworkin Craig, Reading the Illegible, Northwestern University Press, Evaston 2003.
Google Scholar
Foster Hal, Powrót Realnego. Awangarda u schyłku XX wieku, przeł.. M. Borowski, M. Sugiera, Universitas, Kraków 2010.
Google Scholar
Garrington Abbie, Haptic Modernism. Touch and Tactile in Modernist Writing, Edinburgh University Press, Edinburgh 2013.
DOI: https://doi.org/10.3366/edinburgh/9780748641741.001.0001
Google Scholar
Gilbert Annette, Bewegung im Stillstand. Erkundungen des Skripturalen bei Carlfriedrich Claus, Elizaveta Mnatsakanjan, Valeri Scherstjanoi und Cy Twombly, Aisthesis, Bielefeld 2007.
Google Scholar
Kristeva Julia, Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, tłum. M. Falski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków 2007.
Google Scholar
Krois John Michael, Bildkörper und Körperschema. Schriften zur Verkörperungstheorie ikonischer Formen, De Gruyter, Berlin 2011.
Google Scholar
Latour Bruno, Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, przeł. A. Derra, K. Abriszewski, Universitas, Kraków 2010.
Google Scholar
Lee Pamela M., Illegibility / Unleserlichkeit. 100 Notes – 100 Thoughts / 100 Notizen – 100 Gedanken, Hatje Cantz Verlag GmbH, Kassel und Ostfildern 2011.
Google Scholar
Lehmann Ann-Sophie, The Matter of the Medium. Some Tools for an Art Theoretical Interpretations of Materials, [w:] The Matter of Art. Material, Practices, Cultural Logics, c. 1250–1750, red. Christie. Anderson, Anne Dunlop, P. H. Smith, Manchester University Press, Manchester 2015, s. 21–41.
Google Scholar
Lehmann Hans-Thies, Od sensu do sensualności. O niemieckim teatrze postdramatycznym, przeł. K. Zajas, „Didaskalia” 2002, nr 51–52, s. 133–136.
Google Scholar
Lipszyc Adam, Dwóch współczesnych ironistów, „Nowa Krytyka” 2003, nr 14, s. 247–268.
Google Scholar
Lyotard François, Das postmoderne Wissen. Ein Bericht, Böhlau, Graz und Wien 1986.
Google Scholar
Man Paul de / Moynihan Robert, „...dla mnie tak, skoro nazywam się de Man...” (rozmowa), przeł. A. Przybysławski, „Literatura na Świecie” 1999, nr 10–11, s. 242–267.
Google Scholar
Marks Laura U., The Skin of the Film. Intercultural Cinema, Embodiment, and the Senses, Duke University Press, Durham – London 2000.
DOI: https://doi.org/10.1215/9780822381372
Google Scholar
Massumi Brian, Autonomia afektu, przeł. A. Lipszyc, „Teksty Drugie” 2013, nr 6, s. 112–135.
Google Scholar
Menninghaus Winfried, Wstręt. Teoria i historia, przeł. G. Sowiński, Universitas, Kraków 2009.
Google Scholar
Myrdzik Barbara, O niektórych konsekwencjach zwrotu afektywnego w badaniach kulturowych, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin Polonia Sectio N” 2017, nr II, s. 115–128.
DOI: https://doi.org/10.17951/en.2017.2.115
Google Scholar
Nichols Catharine, Den Schrei malen. Zwischen Ästhetik und Anästhetik in der zeitgenössischer Kunst, [w:] Schmerz. Kunst + Wissenschaft, red. Eugen Blume, Annemarie Hürlimann, Thomas Schnalke, Daniel Tyradellis, Hamburger Bahnhof, Berlin 2007, s. 217–226.
Google Scholar
O’Shaughnessy Brian, The Sense of Touch, „Australasian Journal of Philosophy” 1989, t. 67, nr 1, s. 37–58.
DOI: https://doi.org/10.1080/00048408912343671
Google Scholar
Pallasmaa Juhani, Myśląca dłoń. Egzystencjalna i ucieleśniona mądrość w architekturze, przeł. M. Choptiany, Instytut Architektury, Kraków 2015.
Google Scholar
Parker Rozsika, The Subversive Stitch: Embroidery and the Making of the Feminine, Bloomsbury Visual Arts, London – New York 2019.
Google Scholar
Platon, Dialogi, t. II, przeł. W. Witwicki, Antyk Marek Derewiecki, Kęty 1999.
Google Scholar
Post Jack, Rewolucja cyfrowa, [w:] Triumf typografii. Kultura, komunikacja, nowe media, wybór i oprac. Hank Hoeks, Ewan Lentjes, przeł. M. Komorowska, s. 148–167.
Google Scholar
Rinaldo Michael, Breaking the Letter: Illegibility as Intersign in Cy Twombly, Steve McCaffery, Susan Howe, A dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy (Comparative Literature) in the University of Michigan 2013.
Google Scholar
Scarry Elaine, The Body in Pain: The Making and Unmaking of the World, Oxford University Press, Oxford 1985.
Google Scholar
Schmoll Joseph Adolph gen. Eisenwerth, Beiträge zur Motivkunde des 19. Jahrhunderts, Prestel, München 1970.
Google Scholar
Schumacher Eckhard, Die Ironie der Unverständlichkeit. Johann Georg Hamann, Friedrich Schlegel, Jacques Derrida, Paul de Man, Suhrkamp, Frankfurt/M 2000.
Google Scholar
Shusterman Richard, Aesthetic Experience. From Analysis to Eros, „The Journal of Aesthetics and Art Criticism” 2006, t. 64, nr 2, s. 217–229.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.0021-8529.2006.00243.x
Google Scholar
Tokarczuk Olga, Dom dzienny, dom nocny, Ruta, Wałbrzych 1999.
Google Scholar
Tużnik Marta, Problem abiekcji w kulturze, „Kultura i Wartości” 2016, nr 19, s. 117–138.
DOI: https://doi.org/10.17951/kw.2016.19.117
Google Scholar
Ullrich Jessica, Wächserne Körper. Zeitgenössische Wachsplastik im kulturhistorischen Kontext, Reimer-Verlag, Berlin 2003.
Google Scholar
Vargish Thomas, Mook Delo E., Inside Modernism: Relativity Theory, Cubism, Narrative, Yale University Press, Yale 1999.
Google Scholar
Wieland Magnus, about blank: Appropriationen des Leerraums seit Mallarmé, [w:] Wiederaufgelegt. Zur Appropriation von Texten und Bücher in Büchern, red. Annette Gilbert, transcript Verlag, Bielefeld 2012, s. 193–216.
DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839419915.193
Google Scholar
Wilczyńska Karolina, Haft Okupacyjny vs. craftywizm. Feministyczne strategie artywistyczne, „Czas Kultury“, archiwum: 18.05.2019, https://czaskultury.pl/czytanki/haft-okupacyjny-vs-craftywizm-feministyczne-strategie-artywistyczne/ (dostęp: 05.01.2024).
Google Scholar
Autorzy
Marta Smolińskamarta.smolinska@uap.edu.pl
Katedra Historii Sztuki i Filozofii Wydziału Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa, Uniwersytet Artystycznyw Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-1850-1941
Marta Smolińska – historyczka i krytyczka sztuki, kuratorka. Profesorka w Katedrze Historii Sztuki i Filozofii na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu; od 2016 kierowniczka tejże Katedry. Trzykrotna stypendystka FNP; stypendystka DAAD na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie (2012); laureatka fellowship w Graduierten Schule für Ost- und Südosteuropastudien an der Ludwig-Maximilians-Universität w Monachium (2014); laureatka fellowship Stiftung Hans Arp w Berlinie (2015); stypendystka DAAD na Uniwersytecie Ludwika Maksymiliana w Monachium oraz w Centralnym Instytucie Historii Sztuki w Monachium (2018); stypendystka DAAD na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie (2021). Członkini polskiej sekcji AICA. Autorka książek: Młody Mehoffer (2004), Puls sztuki. OKOło wybranych zagadnień sztuki współczesnej (2010), Otwieranie obrazu. De(kon)strukcja uniwersalnych mechanizmów widzenia w nieprzedstawiającym malarstwie sztalugowym II połowy XX wieku (2012), Julian Stańczak. Op art i dynamika percepcji (2014)‚ Re-Orientierung. Kontexte der Gegenwartskunst in der Türkei und unterwegs (red. z B. Dogramaci, 2017), Haptyczność poszerzona. Zmysł dotyku w sztuce drugiej połowy XX i początku XXI wieku (2020); Bez tonu pewności. Sejsmografia sztuki współczesnej (2021). Laureatka Nagrody Komitetu Nauk o Sztuce PAN za książkę Haptyczność poszerzona; współkuratorka wystawy kolekcji Neue Nationalgalerie w Berlinie Zerreißprobe. Kunst zwischen Politik und Gesellschaft. Sammlung der Nationalgalerie 1945–2000.
Statystyki
Abstract views: 70PDF downloads: 109
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Marta Smolińska

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.