Między przedmiotem a obrazem
polaroidy w dialogu międzykulturowym
Witold Kanicki
witold.kanicki@uap.edu.plWydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa, Uniwersytet Artystyczny im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9837-8460
Abstrakt
Artykuł skupia się na wielokrotnie podejmowanych kwestiach, dotyczących fotografii jako narzędzia komunikacji oraz tzw. analfabetyzmu wizualnego. Przedmiotem rozważań stał się specyficzny gatunek medium – fotografia natychmiastowa (polaroid), rozumiana nie tylko jako wizualny komunikat, ale i materialny obiekt. Wykorzystując badania z obszaru nowego materializmu i studiów nad rzeczami, analizom poddane zostały przypadki pojawiania się polaroidów na styku kontrastujących kultur. Dotyczy to m.in. używania procesów natychmiastowych przez pochodzących z krajów zachodnich antropologów, podróżników i artystów w trakcie podróży do regionów drugiego i trzeciego świata, zamieszkałych przez osoby niezaznajomione z tym rodzajem fotografii. Aparaty polaroid, które wynaleziono dla zachodnich fotografów rodzinnych stały się ważnym narzędziem międzykulturowej komunikacji, ale i przekupywania autochtonów, zawłaszczania kultur, rywalizacji politycznej oraz podkreślania cywilizacyjnej dominacji USA.
Słowa kluczowe:
polaroid, fotografia natychmiastowa, analfabetyzm, materializm fotografiiBibliografia
Altman, Jenifer and Susannah Conway, Amanda Gilligan, Instant Love: How to Make Magic and Memories with Polaroids, San Francisco: Chronicle Books, 2012.
Google Scholar
Barley, Nigel, Niewinny antropolog, tłum. E.T. Szyler, Warszawa : Prószyński i S-ka, 1997.
Google Scholar
Beck, Judith, The Magic of Polaroid, In I should have stayed home: Award Winning Tales of Travel Fiascoes, edited by Roger Rapoport, Bob Drews, Kim Klescewski 167–170. Oakland: Rdr Books, 2003.
Google Scholar
Benjamin, Walter, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, w: Walter Benjamin, Twórca jako wytwórca, tłum. J. Sikorski, 66–105. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1975.
Google Scholar
Bunster, Ximena B., “Women and National Development: The Complexities of Change”, Signs 3, no. 1 (1977): 278–293.
Google Scholar
Buse, Peter, The Camera Does the Rest: How Polaroid Changed Photography, Chicago: University of Chicago Press, 2016.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226312163.001.0001
Google Scholar
Bush, Barbara, Imperialism and Postcolonialism, Harlow: Routledge, 2006.
Google Scholar
Carpenter, Edmund, Oh, What a blow That Phantom Gave Me!, New York: Holt, Reinhart & Wilson, 1973.
Google Scholar
Collier, John Jr., Visual Anthropology: Photography as a Research Method, New York: Holt, Rinehart and Winston, 1967.
Google Scholar
Domańska, Ewa, „Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami”, Kultura współczesna 57, nr 3 (2008): 9–21.
Google Scholar
Eadem, “The Material Presence of the Past”, History and Theory 45 (2006): 337–348.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-2303.2006.00369.x
Google Scholar
Edwards, Elizabeth and Janice Hart, Fotografie jako przedmioty. Wprowadzenie, w: Badania wizualne w działaniu: antologia tekstów, red. Maciej Frąckowiak i Krzysztof Olechnicki, 253–284. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, 2011.
Google Scholar
Eadem, Performing Science: Still Photography and the Torres Strait Expedition. In Cambridge and the Torres Strait: Centenary Essays on the 1898 Anthropological Expedition, edited by Anita Herle and Sandra Rouse, 106-135. Cambridge: Cambridge University Press, 1998.
Google Scholar
Elkins John, Introduction In Visual Literacy, edited by John Elkins, 1-10. New York: Routledge, 2008.
DOI: https://doi.org/10.4324/9780203939574
Google Scholar
Ewing William A, Introduction: „The Question Is Itself the Answer” In The Polaroid Project: At the Intersection of Art and Technology, edited by William A. Ewing, 11-19, London: Thames & Hudson, 2017.
Google Scholar
Foxx, Jeffrey Jay, “Photography: Delicate Subjects”, Archaeology 41, no2 (1988): 66–67.
Google Scholar
Freeman, Michael, Instant film photography: A creative handbook for Polaroid, instant film, and convertible cameras, London: Salem House 1985.
Google Scholar
Gombrich, Ernst H., Sztuka i złudzenie: o psychologii przedstawienia obrazowego, tłum. J. Zarański, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981.
Google Scholar
Hallas, Roger, A Medium Seen Otherwise: Photography in Documentary Film, Oxford: Oxford University Press, 2023.
DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780190057763.001.0001
Google Scholar
Herskovits Melville J., Man and his works: the science of cultural anthropology, New York: Aflred Knopf, 1956.
Google Scholar
Kanicki Witold, Wacław Nowak: Polaroid – fotografia z importu, Lusowo-Poznań: Wydawnictwo Wolno, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, 2021.
Google Scholar
Idem, „Paradygmaty nieczytelności” w: Interpretować fotografię. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Fundację „Ars Auro Prior", red. Magdalena Wróblewska, Zofia Jurkowlaniec, 104-113, Warszawa: Instytut Historii Sztuki UW, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2009.
Google Scholar
Kaps Florian, Polaroid: The Magic Material, London: Frances Lincoln, 2016.
Google Scholar
Kopytoff Igor, „Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces” w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. Kempny Marian, Nowicka Ewa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 249–274.
Google Scholar
Kubler George, Kształt czasu: uwagi o historii rzeczy, tłum. J. Hołówka, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
Google Scholar
Leszczyński Adam, Ludowa historia Polski, Warszawa: W.A.B., 2020.
Google Scholar
Lewis Richard S., Technology, Media Literacy, and the Human Subject: A Posthuman Approach, Cambridge: Taylor & Francis, 2021.
DOI: https://doi.org/10.11647/OBP.0253
Google Scholar
Logan Robert K., McLuhan Misunderstood: Setting the Record Straight, Toronto: The Key Publishing House Inc, 2013.
Google Scholar
McClintock Anne, “Soft-soaping empire: commodity racism and imperial advertising”, In Travellers’ Tales: Narratives of Home and Displacement, edited by Jon Bird, 129–52, New York: Routledge, 2005.
Google Scholar
Mitchell William J.T., “Visual Literacy or Literary Visualcy?” In Visual Literacy, edited by John Elkins, 11-13, New York: Routledge. 2008.
Google Scholar
Morgan Eric J., The World Is Watching: Polaroid and South Africa, „Enterprise & Society”
Google Scholar
, vol. 7, no 3, pp. 520–549.
Google Scholar
Nickel Douglas R., Talbot’s natural magic, „History of photography”, 2002, vol. 26, no 2, pp. 132–140.
DOI: https://doi.org/10.1080/03087298.2002.10443287
Google Scholar
Peterson J. N., Sebag-Montefiore N.. A note on the use of the Polaroid land camera in the field, „Man”, 1963, vol. 63, p. 58.
Google Scholar
Pink Sarah, Doing Visual Ethnography: Images, Media and Representation in Research, London: Sage Publishing Ltd, 2001.
Google Scholar
Prosser Jay, Light in the Dark Room: Photography and Loss, Minneapolis-London: University of Minnesota Press, 2005.
Google Scholar
Rémy Mylène, Sénégal aujourd’hui, Paris: Éditions Jeune Afrique, 1984.
Google Scholar
Sealfon Peggy, The Magic of Instant Photography, New York: Van Nostrand Reinhold, 1983.
Google Scholar
Sekula Allan, O wynalezieniu znaczenia fotografii, [w:] Idem, Społeczne użycia fotografii, tłum. K. Pijarski, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 9–38.
Google Scholar
im Thurn Everard F. C.M.G, Anthropological Uses of the Camera, „The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland”, 1893, vol. 22, pp. 184–203.
DOI: https://doi.org/10.2307/2842048
Google Scholar
Vogl Mary B., Picturing Maghreb: literature, Photography, (re)presentation, Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2002.
Google Scholar
Walton Kendall L., Transparent Pictures: On the Nature of Photographic Realism [in:]. Philosophy and photography: essays on the pencil of nature, Walden Scott [ed.], Malden: Blackwell Publishing, 2007.
DOI: https://doi.org/10.1002/9780470696651.ch1
Google Scholar
Wensberg Peter C., Land's Polaroid: A Company and the Man who Invented it, Boston: Houghton Mifflin, 1987.
Google Scholar
White Minor, The Light sensitive mirage, 1958, [in:] Goldberg Vicki [ed.], Photography in print, New York: University of New Mexico Press, 1981, pp. 394–397.
Google Scholar
Wittgenstein Ludwig, Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
Google Scholar
Wright Terence, Fotografia: teorie realizmu i konwencji, „Konteksty: Polska Sztuka Ludowa”, 1997, nr 3/4, s. 24–32.
Google Scholar
Zamoyski August, Jak i dlaczego wyrosłem z formizmu, „Poezja”, 1968, nr 2, s. 32–47.
Google Scholar
Autorzy
Witold Kanickiwitold.kanicki@uap.edu.pl
Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa, Uniwersytet Artystyczny im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-9837-8460
Witold Kanicki – doktor historii sztuki, adiunkt na Wydziale Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu. W latach 2014–2020 wykładowca gościnny Zürcher Hochschule der Künste w Zurychu. Niezależny krytyk i kurator. Rozprawa doktorska jego autorstwa ukazała się pod tytułem Ujemny biegun fotografii: negatywowe obrazy w sztuce nowoczesnej w 2016 roku nakładem wydawnictwa słowo/obraz terytoria. W marcu 2022 roku wydał książkę Wacław Nowak. Polaroid – fotografia z importu. W latach 2014–2023 kierował grantem Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, w ramach którego przewodził zespołowi redakcyjnemu pracującemu nad antologią polskich tekstów o fotografii, wydaną w 2023 roku nakładem wydawnictwa Uniwersytetu im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu (Polscy fotografowie, krytycy i teoretycy o fotografii 1839–-1989. Antologia, wybór tekstów, opracowanie, układ i wstępy: Witold Kanicki, Dorota Łuczak, Maciej Szymanowicz). Obecnie pracuje nad historią fotografii natychmiastowej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem czasów PRL.
Statystyki
Abstract views: 88PDF downloads: 67
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Witold Kanicki

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.