Awangardowe teorie czy prawdopodobne scenariusze?

Muzea w świetle krytycznych studiów nad dziedzictwem

Monika Stobiecka

konteksty@ispan.pl
Uniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-3774-6159

Abstrakt

Tekst omawia teoretyczne i praktyczne propozycje redefinicji roli muzeum, jego praktyk i kolekcji oferowane przez przedstawicieli i przedstawicielki krytycznych studiów nad dziedzictwem, interdyscyplinarnego pola badawczego, które sytuuje się na przecięciu antropologii, archeologii, etnologii, historii, historii sztuki, humanistyki środowiskowej, konserwatorstwa, prawa, studiów muzealnych i turystyki. Krytyczne studia nad dziedzictwem dokonując paradygmatycznego przesunięcia dziedzictwa w stronę posthumanizmu wysuwają śmiałe i radykalne postulaty dotyczące m.in. przekroczenia tradycyjnych binarnych opozycji, które sterują dziedzictwem (naturalne vs kulturowe, materialne vs niematerialne, świeckie vs religijne). Na ile jednak te nowe teorie mają przełożenie na praktykę? Czy stanowią jedynie awangardowe i inspirujące propozycje niemające umocowania w rzeczywistości? Czy wręcz przeciwnie, materializują się już jako prawdopodobne scenariusze dla dziedzictwa? Jak, wreszcie, propozycje krytycznych studiów nad dziedzictwem mogą się ziścić w instytucji muzeum, które pozostaje jednym z głównych przedmiotów badań prowadzonych w tym duchu? Artykuł udziela odpowiedzi na wyżej postawione pytania badawcze poprzez 1) sondowanie nowych konceptualizacji roli muzeum, które wyłaniają się z tekstów badaczy krytycznych studiów nad dziedzictwem; 2) omówienie radykalnych praktyk i możliwości ich zaistnienia w placówkach muzealnych; oraz 3) podjęcie zorientowanej na przyszłość kwestii kolekcji i muzealiów wykraczających poza przeszłość i współczesność.


Słowa kluczowe:

krytyczne studia nad dziedzictwem, kontrolowany rozkład, muzea przyszłości, dziedzictwo przyszłości, żyjące dziedzictwo

oud Ammerveld Janna, From climate victim to climate action: heritage as agent in climate change mitigation discourse, [w:] Critical Heritage Studies and the Futures of Europe, red. Rodney Harrison, Nélia Dias i Kristian Kristiansen, London 2023, s. 33-50.
DOI: https://doi.org/10.2307/jj.3385987.10   Google Scholar

Badami Angela Alessandra, Managing the Historical Agricultural Landscape in the Sicilian Anthropocene Context. The Landscape of the Valley of the Temples as a Time Capsule, “Sustainability” 2021, 13(8), 4480. https://doi.org/10.3390/su13084480
DOI: https://doi.org/10.3390/su13084480   Google Scholar

Baraniecka-Olszewska Kamila, Religious Heritage Claim to Eternity. The Salesian Passion Play in Kraków, [w:] The Future of Religious Heritage. Entangled Temporalities of the Sacred and the Secular, red. Ferdinand de Jong i José Mapril, London – New York 2023, s. 170-185.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781003182719-11   Google Scholar

Bartolini Nadia, Fixing naturecultures: Spatial and temporal strategies for managing heritage transformation and entanglement, [w:] Heritage Futures. Comparative Approaches to Natural and Cultural Heritage Practices, red. Rodney Harrison, Caitlin DeSilvey, Cornelius Holtorf, Sharon Macdonald, Nadia Bartolini, Esther Breithoff, Harald Fredheim, Antony Lyons, Sarah May, Jennie Morgan i Sefryn Penrose, London 2020, s. 375-395.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv13xps9m.31   Google Scholar

Breithoff Esther i Rodney Harrison, From ark to bank: extinction, proxies and biocapitals in ex-situ biodiversity conservation practices, “International Journal of Heritage Studies” 2018, 26(1), s. 37–55. https://doi.org/10.1080/13527258.2018.1512146
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2018.1512146   Google Scholar

Breithoff Esther i Rodney Harrison, Making futures in end times: nature conservation in the Anthropocene, [w:] Deterritorializing the Future: Heritage in, of and after the Anthropocene, red. Rodney Harrison i Colin Sterling, London 2020, s. 155–187.
  Google Scholar

Brumann Christoph, The Best We Share. Nation, Culture and World-Making in the UNESCO World Heritage Arena, New York-Oxford 2021.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv2tsxkcj   Google Scholar

Brumann Christoph i Aurélie Élisa Gfeller, Cultural landscapes and the UNESCO World Heritage List: perpetuating European dominance, “International Journal of Heritage Studies” 2021, 28(2), s. 147–162. doi: 10.1080/13527258.2021.1941197
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2021.1941197   Google Scholar

Bryant Levi R., Wilderness Heritage: for and Ontology of the Anthropocene, [w:] Heritage Ecologies, red. Torgeir Rinke Bangstad i Þóra Pétursdóttir, London – New York 2021, s. 66-80.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315101019-6   Google Scholar

Byrne Denis, Boskie znaczenia. Materialne dziedzictwo w Azji w ujęciu postsekularnym, przeł. Adam Ostolski, [w:] Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Warszawa 2023, s. 251-284.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637.pp.251-284   Google Scholar

Corcoran Patricia L. i Kelly Jazvac, The Consequence That is Plastiglomerate, “Nature Reviews Earth & Environment” 2020, 1, s. 6–7. doi:10.1038/ s43017-019-0010-9.
DOI: https://doi.org/10.1038/s43017-019-0010-9   Google Scholar

Cultural Heritage and the Future, red. Cornelius Holtorf i Anders Högberg, London – New York 2021.
  Google Scholar

Deliss Clémentine, The Metabolic Museum, Berlin 2020
  Google Scholar

DeSilvey Caitlin, Curated Decay: Heritage Beyond Saving, Minnesota University Press, Minneapolis – London 2017.
  Google Scholar

DeSilvey Caitlin, Ruderalne dziedzictwo, przeł. Adam Ostolski, [w:] Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Warszawa 2023, s. 209-223.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637.pp.209-223   Google Scholar

DeSilvey Caitlin, Fredheim Harald, Fluck Hannah, Hails Rosemary, Harrison Rodney, Samuel Ingrid i Amber Blundell, When Loss is More: From Managed Decline to Adaptive Release, “The Historic Environment: Policy & Practice” 2021, 12(3–4), 418–433. https://doi.org/10.1080/17567505.2021.1957263
DOI: https://doi.org/10.1080/17567505.2021.1957263   Google Scholar

Deterritorializing the Future: Heritage in, of and after the Anthropocene, red. Rodney Harrison i Colin Sterling, London 2020.
  Google Scholar

Domańska Ewa, The Eco-Ecumene and Multispecies History. The Case of Abandoned Protestant Cemeteries in Poland, [w:] Multispecies Archaeology, red. Suzanne Pilaar-Birch, New York 2018, s. 108-123.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315707709-8   Google Scholar

Domańska Ewa, Wiedza historyczna jako wiedza antycypacyjna, [w:] Humanistyka prewencyjna, red. RAT, Warszawa-Poznań 2022, s. 25-40.
  Google Scholar

Fredengren Christina, Nature:cultures: heritage, sustainability and feminist posthumanism, „Current Swedish Archaeology” 2015, 23, s. 109–130.
DOI: https://doi.org/10.37718/CSA.2015.09   Google Scholar

Harrison Rodney, Heritage: Critical Approaches, Routledge, Abingdon – New York 2013.
  Google Scholar

Harrison Rodney, Przekroczyć podział na dziedzictwo „naturalne” i „kulturalne”: ku ontologicznej polityce dziedzictwa w epoce antropocenu, przeł. Ewa Klekot, [w:] Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Warszawa 2023, s. 149-176.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637.pp.149-176   Google Scholar

Harrison Rodney, DeSilvey Caitlin, Holtorf Cornelius, Macdonald Sharon, Bartolini Nadia, Breithoff Esther, Fredheim Harald, Lyons Antony, May Sarah, Morgan Jennie, Penrose Sefryn, Heritage Futures: Comparative Approaches to Natural and Cultural Heritage Practices, London 2020.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv13xps9m   Google Scholar

Heritage Ecologies, red. Torgeir Rinke Bangstad i Þóra Pétursdóttir, London – New York 2021.
  Google Scholar

Klekot Ewa, Dziedzictwo i jego antropologia, „Rocznik Antropologii Historii” 2016, VI(9), s. 7–13.
  Google Scholar

Holtorf Cornelius i Anders Högberg, Communicating with future generations: what are the benefits of preserving for future generations? Nuclear power and beyond, „European Journal of Post-Classical Archaeologies” 2014, 4, s. 315–330.
  Google Scholar

Knudsen Britta Timm i Casper Andersen, Affective politics and colonial heritage, Rhodes Must Fall at UCT and Oxford, “International Journal of Heritage Studies” 2019, 25(3), s. 239-258. DOI: 10.1080/13527258.2018.1481134
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2018.1481134   Google Scholar

Labadi Sophia, Colonial statues in post-colonial Africa: a multidimensional heritage, “International Journal of Heritage Studies” 2024, 30(3), s. 318-331. DOI: 10.1080/13527258.2023.2294738
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2023.2294738   Google Scholar

Meskell Lynn, Negative heritage and past mastering in archaeology, „Anthropological Quarterly” 2002, 75(3), s. 557–574.
DOI: https://doi.org/10.1353/anq.2002.0050   Google Scholar

Meskell Lynn, A Future in Ruins: UNESCO, World Heritage, and the Dream of Peace, Oxford 2018.
  Google Scholar

Meskell Lynn, Toilets first, temples second: adopting heritage in neoliberal India, „International Journal of Heritage Studies” 2020, 27(2), s. 151–169.
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2020.1780464   Google Scholar

Mirzeoff Nicholas, Opróżnić muzeum, zdekolonizować sylabus, otworzyć teorię, przeł. Małgorzata Szubartowska, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2018, 20, https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2018/20-odmuzealnienie/oproznic-muzeum-zdekolonizowac-sylabus-otworzyc-teorie.
DOI: https://doi.org/10.36854/widok/2018.20.372   Google Scholar

Muzeum sztuki. Antologia, red. Maria Popczyk, Kraków 2005.
  Google Scholar

Olsen Bjørnar, W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, przeł. Bożena Shallcross, Warszawa 2013.
  Google Scholar

Pett Shaun, The Ancient Greek Temples Home to Orchards, Vineyards, and Rare Bees, “Atlas Obscura” 30.07. 2020, https://www.atlasobscura.com/articles/what-to-see-agrigento-valley-of-temples, dostęp 2.07.2024.
  Google Scholar

Pétursdóttir Þóra, Przewidywane przyszłości? Materiał dryfujący jako dziedzictwo: sposoby poznania, przeł. Ewa Klekot, [w:] Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Warszawa 2023, s. 285-312.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637.pp.285-312   Google Scholar

Poulios Yannis, The Past in the Present: A Living Heritage Approach – Meteora, Greece, London 2014.
  Google Scholar

Þórsson Bergsveinn, When matter become a monster: Examining Anthropocenic objects in museums, “Museological Review” 2018, 22, s. 44-53.
  Google Scholar

Piotrowski Piotr, Muzeum krytyczne, Poznań 2011.
  Google Scholar

Rico Trinidad, Global Heritage, Religion, and Secularism, Cambridge 2021.
DOI: https://doi.org/10.1017/9781009183581   Google Scholar

Rico Trinidad, Islamophobia and the Location of Heritage Debates in the Arabian Peninsula, [w:] Cultural Heritage in the Arabian Peninsula. Debates, Discourses and Practices, red. Karen Excell i Trinidad Rico, Farnham-Burlington 2014, s. 19-32.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315575285-2   Google Scholar

Roudavski Stanislav i Julian Rutten, Towards more-than-human heritage: arboreal habitats as a challenge for heritage preservation, “Built heritage” 2020, 4(4). doi: 10.1186/s43238-020-00003-9
DOI: https://doi.org/10.1186/s43238-020-00003-9   Google Scholar

Shanks Michael, The life of an artifact in an interpretive archaeology, “Fennoscandia Archaeologica” 1998, XV, s. 15–31.
  Google Scholar

Smith Laurajane, Dziedzictwo jako proces kulturowy, przeł. Ewa Klekot, [w:] Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Warszawa 2023, s. 78-148.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637.pp.78-148   Google Scholar

Smith Laurajane, Emotional Heritage. Visitor Engagement at Museums and Heritage Sites, Routledge, London – New York 2021.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315713274   Google Scholar

Smith Laurajane, History, https://www.criticalheritagestudies.org/history, dostęp 20.06.2024.
  Google Scholar

Smith Laurajane, Uses of Heritage, Abingdon – New York 2006.
DOI: https://doi.org/10.4324/9780203602263   Google Scholar

Smith Laurajane, „Zwierciadło dziedzictwa”: narcystyczna iluzja czy zwielokrotnione odbicie?, przeł. Ewa Klekot, „Rocznik Antropologii Historii” 2016, VI(9), s. 25-44.
  Google Scholar

Smykowski Mikołaj i Monika Stobiecka, Material Records of the Anthropocene. A Surface-oriented Approach, „Rethinking History” 2022, 26(3), s. 340-370.
DOI: https://doi.org/10.1080/13642529.2022.2103619   Google Scholar

Sterling Colin, Critical heritage and the posthumanities: problems and prospects, „International Journal of Heritage Studies” 2020, 26(11), s. 1029–1046.
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2020.1715464   Google Scholar

Sterling Colin, Dziedzictwo jako krytyczna metoda antropocenu, przeł. Adam Ostolski, [w:] Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Warszawa 2023, s. 177-208.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637.pp.177-208   Google Scholar

Stobiecka Monika, Heritagizacja: krytyka pojęcia, „Historyka” 2021, 51, s. 183-200. doi: 10.24425/hsm.2021.138370
DOI: https://doi.org/10.24425/hsm.2021.138370   Google Scholar

Stobiecka Monika, Lively Heritage: On More-Than-Human Encounters at Mediterranean Archaeological Sites, „Journal of Contemporary Archaeology” 2022, 9(1), s. 64–81.
DOI: https://doi.org/10.1558/jca.21635   Google Scholar

Stobiecka Monika, Wprowadzenie. Krytyczne studia nad dziedzictwem: między teorią a praktyką, [w:] Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Warszawa 2023, s. 11-36.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323558637.pp.11-36   Google Scholar

Winter Tim, Beyond Eurocentrism? Heritage conservation and the politics of difference, „International Journal of Heritage Studies” 2014, 20(2), s. 123–137.
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2012.736403   Google Scholar

Winter Tim, Clarifying the critical in critical heritage studies, „International Journal of Heritage Studies” 2013, 19(6), s. 532–545.
DOI: https://doi.org/10.1080/13527258.2012.720997   Google Scholar

Winter Tim, Post-Conflict Heritage, Postcolonial Tourism, Abingdon 2007.
DOI: https://doi.org/10.4324/9780203946381   Google Scholar

Woronczak Jan, Specyfika kulturowa cmentarzy żydowskich, Katowice 1993.
  Google Scholar

Zalasiewicz Jan, Colin N. Waters, Juliana Aivar Do Sul, Patricia L. Corcoran, Anthony D. Barnosky, Alejandro Cearreta, Matt Edgeworth, The Geological Cycle of Plastics and Their Use as a Stratigraphic Indicator of the Anthropocene, “Anthropocene” 2016, 13, s. 4–17. doi:10.1016/j.ancene.2016.01.002.
DOI: https://doi.org/10.1016/j.ancene.2016.01.002   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-12-23

Cited By / Share

Stobiecka, M. (2024) „Awangardowe teorie czy prawdopodobne scenariusze? Muzea w świetle krytycznych studiów nad dziedzictwem”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 346(3), s. 31–37. doi: 10.36744/k.3267.

Autorzy

Monika Stobiecka 
konteksty@ispan.pl
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-3774-6159

Monika Stobiecka – historyczka sztuki i archeolożka, adiunktka na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Akademii Młodych Uczonych PAN. Laureatka „Diamentowego Grantu” MNiSW (2014) i „Miniatury” NCN (2021), stypendystka Fundacji z Brzezia Lanckorońskich (2016), Fundacji Kościuszkowskiej (2018) oraz Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2019). Finalistka konkursu nagród naukowych tygodnika „Polityka” (2020). Współzałożycielka Central and Eastern Europe Chapter w Association of Critical Heritage Studies. Autorka dwóch monografii dotyczących teoretyzowania muzeów archeologicznych, które ukazały się nakładem Wydawnictwa IBL PAN (2020) oraz Routledge (2023). Redagowała pierwszy w Polsce wstęp do krytycznych studiów nad dziedzictwem (Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2023). Interesuje się studiami muzealnymi, krytycznymi studiami nad dziedzictwem, teorią i metodologią archeologii.



Statystyki

Abstract views: 16
PDF downloads: 21