Tysiąc słów: Jedno zdjęcie z „Albumu Orbis” Cypriana Kamila Norwida i jego  antropologiczne konteksty

Bogdan Zemanek

doi:10.36744/k.2788

Tysiąc słów

Jedno zdjęcie z „Albumu Orbis” Cypriana Kamila Norwida i jego antropologiczne konteksty

Bogdan Zemanek

bogdan.s.zemanek@uj.edu.pl
Instytut Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7952-3378

DOI: https://doi.org/10.36744/k.2788

Abstrakt

Praca omawia inter- i intratekstualne konteksty fotografii eskimoskiej kobiety – fotografii, która pozornie nie pasuje do historiograficznej narracji w Norwidowskim szkicowniku. Pochodzi ono z etnograficznych pokazów (tzw. „ludzkich zoo”), organizowanych przez Carla Hagenbecka, które miały silny podtekst kolonialny i imperialny: ludzie „cywilizowani” oglądali „żywe okazy egzotycznych i prymitywnych” kultur. Eksponowani na tych pokazach Eskimosi zostali dokładnie zbadani przez niemieckich i francuskich naukowców i stali się „podręcznikowymi przykładami” swoich ludów w wydawnictwach akademickich. Norwid najprawdopodobniej nie oglądał tych pokazów, nie pozostawił komentarzy na ich temat. Na pewno jednak śledził wydawnictwa popularno-naukowe, które począwszy od połowy XIX w. stały się bardzo szeroko dostępne. Umiejscowienie zdjęcia Eskimoski pomiędzy „rasami żółtymi” (prawidłowe z punktu widzenia XIX-wiecznej antropologii) świadczy o wpływie ówczesnej wiedzy naukowej, widocznym także w innych dziełach poety. Praca wykazuje, że Norwid był w pełni człowiekiem epoki, co jest kluczowe dla analizy jego prac w ich oryginalnym kontekście historyczno-kulturowym, jak i dla ich współczesnych reinterpretacji. Współcześnie bowiem stoimy przed tym samym wyzwaniami, przed jakimi stali ludzie XIX w.: gwałtownie zwiększającego się dostępu do wiedzy, rodzącego nowe pytania o etykę badań i pokazów, a przede wszystkim o przedmiotowe traktowanie „Obcego”.

Słowa kluczowe:

Norwid, Album Orbis

Bibliografia

Bitard Adolphe, Les races humaines et les grandes explorations du globe, Rouen: Mégard et Cie, 1880
Google Scholar

Bordier Arthur, „Rapport de la commission nommée par la Société pour étudier les Esquimaux, du Jardin d’acclimatation”, Bulletins de la Société d’anthropologie de Paris, 1 (12) (1877): 575–87
DOI: https://doi.org/10.3406/bmsap.1877.3273 Google Scholar

Borowiec Anna, Album Orbis Cypriana Norwida - jako księga sztukmistrza, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2016
Google Scholar

Burke Peter, Eyewitnessing: The Uses of Images as Historical Evidence, Picturing History, London: Reaktion Books, 200.
Google Scholar

Catalogue spécial de l’exposition des sciences anthropologiques / Exposition universelle internationale de 1878 à Paris, Paris: Impr. Nationale, 1878.
Google Scholar

Chlebowska Edyta, Cyprian Norwid: katalog prac plastycznych. Prace w albumach 2, Lublin: Ośrodek Badań nad Twórczością Cypriana Norwida KUL, 2017.
Google Scholar

Chlebowski Piotr, Romantyczna silva rerum o Norwidowym ‘Albumie Orbis’, Lublin:Wydawnictwo KUL, 2009
Google Scholar

Coudereau, „Sur la Composition du lait chez la femme esquimau”, Bulletins de la Société d’anthropologie de Paris 12, nr 1 (1877): 637–39
DOI: https://doi.org/10.3406/bmsap.1877.3281 Google Scholar

Dacheres X., „Bulletin”, L’Univers illustré, Novembre 10, 1877, no 1181: 707 i 709.
Google Scholar

Gérardin Léon, L’homme: éléments de physiologie, d’hygiène, de préhistoire et d’ethnographie, Paris: G. Masson, 1890.
Google Scholar

Gérome, „Courrier de Paris’, L’Univers illustré, Août 23, 1879: 530
Google Scholar

Gérome, „Courrier de Paris’, L’Univers illustré, Septembre 13, 1879: 580
Google Scholar

Hagenbeck Carl, Beasts and Men, tłum. Hugh. S. R. Elliot i A. G. Thacker, London: Longmans, 1912
Google Scholar

Kulischer Bastian i in., „Sitzung Vom 16. März 1878”, Zeitschrift Für Ethnologie 10 (1878): 156–89.
Google Scholar

Norwid Cyprian Kamil, Listy. Cz. 2, (402-846), red. Zenon Przesmycki, tom 9, Warszawa: Z. Przesmycki, 1937, 386–87.
Google Scholar

Norwid Cyprian Kamil, Pisma Wszystkie. Listy 1873-1883, red. J. W. Gomulicki, tom 10, Warszawa: PIW, 1971.
Google Scholar

Norwid Cyprian Kamil, Pisma Wszystkie. Aneksy, red. J. W. Gomulicki, tom 11, Warszawa: PIW, 1976.
Google Scholar

Ollivier A., „Sur les Esquimaux d’Asie”, Bulletins de la Société d’anthropologie de Paris 12, nr 1 (1877): 587–98.
DOI: https://doi.org/10.3406/bmsap.1877.3274 Google Scholar

„Petite gazette”, Le Mouvement médical: journal de l’enseignement médical, pharmaceutique et vétérinaire 15, no. 46 (17 listopada 1877): 526.
Google Scholar

Quatrefages Armand de i Hamy Théodore, Les crânes des races humaines, Paris: J.-B. Baillière et fils, 1882.
Google Scholar

Qureshi Sadiah, „Displaying Sara Baartman, the «Hottentot Venus»”, History of Science 42 (2004): 233–257.
DOI: https://doi.org/10.1177/007327530404200204 Google Scholar

Racinet Albert, Le costume historique, T. II. Planches et notices 1 à 100, Paris: Firmin-Didot, 1888.
Google Scholar

Randon (Gilbert Randonensberg), „Le Groenland au Jardin d’Acclimatization”, Le Journal amusant, Decembre 24, 877, 4–5.
Google Scholar

Ranke Johannes, Der Mensch, Leipzig: Bibliographischen Institut, 1887.
DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.32057 Google Scholar

Ratzel Friedrich , Völkerkunde, Leipzig: Bibliographischen Institut, 1887.
Google Scholar

Rivet Francois, In the Footsteps of Abraham Ulrikab: The Events of 1880-1881, Gatineau: Polar Horizons Inc., 2015
Google Scholar

Rothfels Nigel, Savages and Beasts: The Birth of the Modern Zoo, Animals, History, Culture, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2002
Google Scholar

Stratz Carl Heinrich, Die Frauenkleidung und ihre natürliche Entwicklung, Stuttgart: Enke, 1900.
Google Scholar

Saint-Hilaire M. A. Geoffroy, „Rapport présenté au nom du conseil d’administration”, Bulletin de la Société d’acclimatation VII (1880): LXV–LXXI.
Google Scholar

Topinard Paul, „Hommes et anthropoïdes”, Revue d’anthropologie II, 1879: 750.
Google Scholar

„Travail”, La Lanterne: journal politique quotidien, June 30, 1879: 4.
Google Scholar

Trojanowiczowa Zofia, Lijewska Elżbieta i Pluta Małgorzata, Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida. Tom. 2: 1861-1883, Poznań: Wyd. Poznańskie, 2007.
Google Scholar

Wallace Michele, „The Imperial Gaze. Venus Hottentot, Human Display, and World’s Fairs”. W: Black Venus, 2010: They Called Her ‘Hottentot’, red. D. Willis, 149-154, Philadelphia: Temple University Press, 2010.
Google Scholar

Weiner Michael, „«Self» and «Other» in Imperial Japan”. W: Japan’s Minorities: The Illusion of Homogeneity, red. M. Weiner, 1–21, London: Routledge, 2009 .
Google Scholar

X.D., „Les Nubiens du Jardin d’Acclimatation”, L’Univers illustré, Juliet 26, 1879: 474
Google Scholar

Zaleski Bronisław, La vie des steppes kirghizes: descriptions, récits & contes, Paris: J.-B. Vasseur, 1865
Google Scholar

Zaleski Bronisław, Wspomnienia z Uralu i stepów kazachskich, red. A. Zieliński, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2008
Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2025-02-05

Cited By / Share

Zemanek, B. (2025) „Tysiąc słów: Jedno zdjęcie z «Albumu Orbis» Cypriana Kamila Norwida i jego antropologiczne konteksty ”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 347(4), s. 185–193. doi: 10.36744/k.2788.

Autorzy

Bogdan Zemanek
bogdan.s.zemanek@uj.edu.pl
Instytut Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-7952-3378

Bogdan Zemanek – wykładowca w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu UJ, antropolog kulturowy, zajmuje się kulturą Chin i Tajwanu, a także historią kontaktów Chiny–Europa i „odkrywaniem” Dalekiego Wschodu przez Europejczyków w XIX wieku.