The Mystery of Helena Modjeska’s First and Last Kraków Photographs: The Walery Rzewuski’s and Józef Sebald’s Glass Negatives in the Jagiellonian Library Collection

artykuł recenzowany

Agnieszka Wanicka

agnieszka.wanicka@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0009-0008-6455-0243

Abstrakt

Artykuł dotyczy unikalnej kolekcji szklanych negatywów przechowywanych w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Zawiera ona prace cenionych polskich fotografów: Walerego Rzewuskiego z lat 1865–1869 oraz Józefa Sebalda z 1903, połączone postacią aktorki Heleny Modrzejewskiej uwiecznionej w jej pierwszych i ostatnich sesjach fotograficznych w rodzinnym mieście. W 2024 negatywy zostały po raz pierwszy zdigitalizowane w Muzeum Fotografii w Krakowie, co pozwoliło na uzyskanie cyfrowych kopii identycznych z oryginałami. Rekonstruując historię relacji między aktorką a fotografem na podstawie materiałów źródłowych, autorka bada fenomen pierwszych fotografii Modrzejewskiej w rolach teatralnych i próbuje odkryć tajemnicę talentu Walerego Rzewuskiego jako jednego z pionierów fotografii teatralnej. Inspiracją dla analizy jest książka Geoffreya Batchena Negative/Positive: A History of Photography (2021), która pozwala wskazać, jak uwzględnienie negatywów może zmienić perspektywę postrzegania fotografii, także fotografii teatralnej.



Słowa kluczowe:

Helena Modrzejewska, Walery Rzewuski, fotografia teatralna, XIX wiek, historia fotografii, szklany negatyw, aktorstwo

Anderson, Joel. Theatre & Photography. London: Palgrave, 2015.
  Google Scholar

Batchen, Geoffrey. Negative/Positive: A History of Photography. London: Routledge, 2021.
  Google Scholar

Barthes, Roland. Camera Lucida. London: Vintage Classics, 2020.
  Google Scholar

Coleman, Marion. Fair Rosalind: The American Career of Helena Modjeska. Cheshire: Cherry Hill Books, 1969.
  Google Scholar

Got, Jerzy. Helena Modrzejewska na scenie krakowskiej 1865–1869. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1956.
  Google Scholar

Got, Jerzy, and Józef Szczublewski. Helena Modrzejewska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958.
  Google Scholar

Hannavy, John, ed. Encyclopedia of Nineteenth-Century Photography. New York: Routledge, 2008.
  Google Scholar

Kanicki, Witold. Ujemny biegun fotografii: Negatywowe obrazy w sztuce nowoczesnej. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki, 2015.
  Google Scholar

Kanicki, Witold, Dorota Łuczak, and Maciej Szymanowicz, eds. Polscy fotografowie, krytycy i teoretycy o fotografii 1839–1989: Antologia. Poznań: Uniwersytet Artystyczny im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu, 2023.
  Google Scholar

Kędziora, Alicja, ed. Modjeska’s Shakespear. Kraków: Wydawnictwo Pracowni Dokumentacji Życia i Twórczości Heleny Modrzejewskiej i Fundacji dla Modrzejewskiej, 2015.
  Google Scholar

Kędziora, Alicja. “Theater Photographs as a Source of Research on the Cultural Heritage of 2nd Half of the 19. Century.” Zarządzanie w Kulturze, no. 15 (2014): 59–76.
  Google Scholar

Kędziora, Alicja, and Emil Orzechowski, eds. Modrzejewska/Listy 1 and 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2015.
  Google Scholar

Kleczkowski, Antoni. Walery Rzewuski. Obywatel m. Krakowa, Radca miejski: Rys jego życia i działalności publicznej na podstawie dokumentów i zebranych materiałów. Kraków, 1895.
  Google Scholar

Litak, Anna. “Fotografie Modrzejewskiej.” Pamiętnik Teatralny 58, no. 3–4 (2009): 378–90.
  Google Scholar

Łuksza, Agata. Polish Theatre Revisited: Theatre Fans in the Nineteenth Century. Iowa: University of Iowa Press, 2024.
  Google Scholar

Marszałek, Agnieszka. “Modrzejewska we Lwowie.” In Galicyjskie spotkania 2009, edited by Urszula Jakubowska. Zabrze: Wydawnictwo Inforteditions, 2010.
  Google Scholar

McCauley, Elizabeth Ann. Industrial Madness: Commercial Photography in Paris, 1848–1871. New Haven: Yale University Press, 1996.
  Google Scholar

Mossakowska, Wanda. Walery Rzewuski (1837–1888) fotograf: Studium warsztatu i twórczości. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1981.
  Google Scholar

Orzechowski, Emil. Helena Modrzejewska: Biogram. Kraków: Wydawnictwo Pracowni Dokumentacji Życia i Twórczości Heleny Modrzejewskiej i Fundacji dla Modrzejewskiej, 2017.
  Google Scholar

Płażewski, Ignacy. Dzieje polskiej fotografii 1839–1939. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 2003.
  Google Scholar

Sontag, Susan. In America. New York: Penguin Classics, 2009.
  Google Scholar

Wanicka, Agnieszka. “‘I Was Swayed by This Thought’: The Story of a Photography Project by Michał Chomiński That Never Came to Be.” Pamiętnik Teatralny 70, no. 1 (2021): 37–73. https://doi.org/10.36744/pt.718.
  Google Scholar

Wanicka, Agnieszka. “54 portrety aktorki na szkle: Katalog szklanych negatywów Walerego Rzewuskiego w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.” In Helena Modrzejewska i teatr jej epoki, edited by Alicja Kędziora and Emil Orzechowski. Kraków: Wydawnictwo Pracowni Dokumentacji Życia i Twórczości Heleny Modrzejewskiej i Fundacji dla Modrzejewskiej, 2019.
  Google Scholar

Wanicka, Agnieszka. “‘They Were Devouring Her with Their Eyes’: Some Remarks on the Warsaw Experience in the Life and Work of Helena Modrzejewska.” Didaskalia: Gazeta Teatralna. English Issue (2022): 229–56. https://didaskalia.pl/en/article/they-were-devouring-her-their-eyes.
  Google Scholar


Opublikowane
2025-09-16

Cited By / Share

Wanicka, A. (2025) „The Mystery of Helena Modjeska’s First and Last Kraków Photographs: The Walery Rzewuski’s and Józef Sebald’s Glass Negatives in the Jagiellonian Library Collection”, Pamiętnik Teatralny, 74(3), s. 175–201. doi: 10.36744/pt.4382.

Autorzy

Agnieszka Wanicka 
agnieszka.wanicka@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0009-0008-6455-0243

Agnieszka Wanicka - adiunkt na Wydziale Teatrologii i Dramaturgii Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, wykłada również w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się na historii teatru oraz fotografii teatralnej, zwłaszcza w XIX wieku. Jest współkuratorką wirtualnej wystawy Pamięć teatru: polska fotografia teatralna od początków do współczesności.



Statystyki

Abstract views: 0
PDF downloads: 0


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Agnieszka Wanicka

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.