O illokucyjnych właściwościach dialogu dramatycznego

artykuł recenzowany

Jacek Wachowski

jackearn@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4859-3963

Abstrakt

Artykuł przypomina najważniejsze tezy polskich teatrologów na temat dialogu dramatycznego i cech odróżniających go od innych typów dialogu. Autor szczególnie podkreśla wartość badań Sławomira Świontka i twierdzi, że jego ustalenia sprzed trzydziestu lat, choć rzadko komentowane, prowokują dziś do ponowienia teoretycznych refleksji nad dialogiem i poszukiwania nowych narzędzi metodologicznych. Nawiązując do refleksji Świontka, proponuje spojrzenie na dialog dramatyczny przez pryzmat aktów mowy – lokucyjnych, illokucyjnych i perlokucyjnych. Skupia się na illokucyjnym potencjale dialogu powiązanym z projektem wykonawczym i pomagającym wydobyć z tekstu znaczenia i emocje, które nie ujawniają się w cichej lekturze. Podkreśla, że wieloaspektowa analiza illokucyjnego potencjału dialogu może prowadzić do określenia zasad fortunności projektów wykonawczych dramatu. Postuluje, by tego rodzaju badania miały charakter interdyscyplinarny, ponieważ synergia wielu perspektyw – kulturowej, antropologicznej, językoznawczej, teatrologicznej i filozoficznej – może pomóc pogłębić i usystematyzować wiedzę na temat przemian gatunkowych dramatu i ich związku ze zmieniającymi się zasadami i technikami komunikacyjnymi.


Słowa kluczowe:

dialog dramatyczny, etiolacja językowa, potencjał illokucyjny, Sławomir Świontek

Abramowska, Janina. „Odys współczesny”. W: Topika antyczna w literaturze polskiej XX wieku, redakcja Alina Brodzka i Elżbieta Sarnowska-Temeriusz, 39–52. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1992.
  Google Scholar

Austin, John L. „Jak działać słowami”. W: Mówienie i poznawanie: Rozprawy i wykłady filozoficzne, wstęp i tłumaczenie Bohdan Chwedeńczuk, 545–708. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
  Google Scholar

Axer, Jerzy. Filolog w teatrze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.
  Google Scholar

Bartosiak, Mariusz. „Dramatyzacja modalnych zdarzeń deiktycznych w jednoaktówkach Maeterlincka i Yeatsa”. W: Krótkie formy dramatyczne, redakcja Hanna Ratuszna i Radosław Sioma, 251–264. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2007.
  Google Scholar

Carapezza, Paolo Emilio. „Konstytucja nowej muzyki”. Tłumaczenie Antoni Buchner. Res Facta, nr 6 (1972): 192–210.
  Google Scholar

Chrudzimski, Arkadiusz. „Teoria intencjonalności Romana Ingardena”. Edukacja Filozoficzna, nr 25 (1998): 249–262.
  Google Scholar

Clark, Herbert H., and Richard J. Gerrig. „Quotations as Demonstrations”. Language, no. 4 (1990): 764–805. https://doi.org/10.2307/414729.
DOI: https://doi.org/10.2307/414729   Google Scholar

Degler, Janusz, oprac. Problemy teorii dramatu i teatru. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988.
  Google Scholar

Deleuze, Gilles. Różnica i powtórzenie. Tłumaczenie Bogdan Banasiak i Krzysztof Matuszewski. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1997.
  Google Scholar

Friggieri, Joe. „Etiolations”. In J.L. Austin on Language, edited by Brian Garvey, 50–69. London: Palgrave Macmillan, 2014. https://doi.org/10.1057/9781137329998_4.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137329998_4   Google Scholar

Hopensztand, Dawid. „Mowa pozornie zależna w kontekście «Czarnych skrzydeł»”. W: Stylistyka teoretyczna w Polsce, redakcja Kazimierz Budzyk. Warszawa: Książka, 1946.
  Google Scholar

Ingarden, Roman. O dziele literackim: Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury. Tłumaczenie Maria Turowicz. Warszawa: PWN, 1960.
  Google Scholar

Ingarden, Roman. Studia z estetyki. t. 1. Warszawa: PWN, 1957.
  Google Scholar

Mękarska, Janina, i Maciej Witek. „Echo i udawanie w ironii komunikacyjnej”. Studia Semiotyczne 33, nr 2 (2019): 369–394. http://doi.org/10.26333/sts.xxxiii2.13.
  Google Scholar

Ratajczakowa, Dobrochna. „Teatralność i sceniczność”. W: Degler, Problemy teorii dramatu i teatru, 261–273.
  Google Scholar

Reinach, Adolf. „The Apriori Foundations of the Civil Law”. Aletheia, no. 3 (1983): 1–142.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110329803.1   Google Scholar

Sbisà, Marina. „Locution, Illocution, Perlocution”. In Pragmatics of Speech Action, edited by Marina Sbisà and Ken Turner, 25–76. Berlin: De Gruyter, 2013. https://doi.org/10.1515/9783110214383.25.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110214383.25   Google Scholar

Searle, John R. Czynności mowy: Rozważania z filozofii języka. Tłumaczenie Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: Pax, 1987.
  Google Scholar

Searle, John R. Umysł – język – społeczeństwo: Filozofia i rzeczywistość. Tłumaczenie Dominika Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 1999.
  Google Scholar

Sebeok, Thomas A., ed. Encyclopedic Dictionary of Semiotics. t. 1. Berlin: Mouton de Gruyter, 1986.
  Google Scholar

Skwarczyńska, Stefania. „Dramat – literatura czy teatr?” W: Degler, Problemy teorii dramatu i teatru, 187–200.
  Google Scholar

Skwarczyńska, Stefania. „Niektóre praktyczne konsekwencje teatralnej teorii dramatu”. W: Degler, Problemy teorii dramatu i teatru, 163–185.
  Google Scholar

Stanford, William B. The Sound of Greek: Studies in the Greek Theory and Practice of Euphony. Berkeley: University of California Press, 1967.
  Google Scholar

Świontek, Sławomir. Dialog – dramat – metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1990.
  Google Scholar

Tomasik, Wojciech. „Od «etiolacji» do «ideologii szczerości»: Teoria aktów mowy i literatura”. Pamiętnik Literacki, nr 3 (1990): 115–144.
  Google Scholar

Ubersfeld, Anne. Czytanie teatru I. Tłumaczenie Joanna Żurowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
  Google Scholar

Wachowski, Jacek. Dramat – mit – tradycja: O transtekstualności w polskiej dramaturgii współczesnej. Poznań: Acarus, 1993.
  Google Scholar

Wachowski, Jacek. Logos i Melpomena: Teatrologiczna refleksja nad genezą tragedii. Gniezno: Tum, 2004.
  Google Scholar

Witek, Maciej. „Czynności illokucyjne jako akty interakcyjne”. Przegląd Filozoficzny, nr 3 (2010): 359–389.
  Google Scholar

Witek, Maciej. „Irony as a Speech Action”. Journal of Pragmatics, no. 190 (2022): 76–90. https://doi.org/10.1016/j.pragma.2022.01.010.
DOI: https://doi.org/10.1016/j.pragma.2022.01.010   Google Scholar

Ziomek, Jerzy. „Projekt wykonawcy w dziele literackim a problemy genologiczne”. W: Powinowactwa literatury: Studia i szkice, 102–132. Warszawa: PWN, 1980.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-12-17

Cited By / Share

Wachowski, J. (2022) „O illokucyjnych właściwościach dialogu dramatycznego”, Pamiętnik Teatralny, 71(4), s. 107–122. doi: 10.36744/pt.1314.

Autorzy

Jacek Wachowski 
jackearn@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-4859-3963

Jacek Wachowski - profesor zwyczajny w Instytucie Teatru i Sztuki Mediów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalista w dziedzinie performatyki, refleksji nad widowiskami (teorii teatru i dramatu) oraz komunikacji społecznej. Prowadzi także badania dotyczące związków humanistyki z nowymi technologiami, a w szczególności dotyczące wpływu nowych technologii cyfrowych na relacje społeczne i komunikacyjne oraz sztukę. Opublikował ostatnio Transakty: Między sztuką, nauką i technologią. Nowe strategie performowania wiedzy (2020).



Statystyki

Abstract views: 155
PDF downloads: 104


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Jacek Wachowski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.