Teatr, który wychodził na ulice: Przestrzeń miejska w dawnych teatrach szkolnych

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest sposób wykorzystania przestrzeni miejskiej w sztukach i przedsięwzięciach teatralnych i parateatralnych związanych ze środowiskiem staropolskich teatrów szkolnych. Wśród analizowanych tekstów znalazły się utwory dramatyczne, dialogi oraz kronikarskie i okolicznościowe relacje z parateatralnych wydarzeń organizowanych w rożnych miastach z okazji świąt religijnych i świeckich. Interpretacja obejmuje wydobyte z tych tekstów elementy obrazujące przemiany, jakim w widowiskach realizowanych na cmentarzach, ulicach czy rynkach poddawano pejzaż i atmosferę miasta. Zwrócono również uwagę na rozbudowywanie strony widowiskowej i zwielokrotnianie środków wyrazu artystycznego w przestrzeniach miejskich (strojne kostiumy, śpiew, taniec, efekty pirotechniczne, operowanie symbolem, nawiązywanie do wyobrażeń emblematycznych, rekwizyty). Podkreślono społeczny i kulturotwórczy wymiar udziału teatrów szkolnych w wydarzeniach lokalnych i państwowych. Gdy teatr wychodził poza szkolne mury, uczniowie byli włączani w performatywny proces kreowania teatru uczestnictwa, w którym zgromadzeni na ulicach mieli stać się aktywnymi współuczestnikami widowiska. Istotną rolę w ich aktywizacji odgrywało widowiskowo-teatralne przekształcenie dobrze znanej przestrzeni miejskiej.


Słowa kluczowe:

teatr szkolny w XVI–XVIII wieku, nowożytne wydarzenie parateatralne, literatura okolicznościowa, procesje religijne

Abramowska, Janina. „Peregrynacja”. W: Głowiński i Okopień-Sławińska, Przestrzeń i literatura, 125–158.
  Google Scholar

Awianowicz, Bartosz Bogusław. „Urbes laudandi ratio: Antyczna teoria pochwały miast i jej recepcja w De inventione et amplificatione oratoria Gerarda Bucoldianusa oraz w Essercitii di Aftonio Sofista Orazia Toscanelli”. Terminus 11, z. 1/2, (2009): 15–32.
  Google Scholar

Benevolo, Leonardo. Miasto w dziejach Europy. Tłumaczenie Hanna Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo Krąg, 1995.
  Google Scholar

Bieńkowski, Tadeusz. „Antyk w szkolnym dramacie pijarskim w Polsce”. Meander 16, nr 1 (1961): 313–322.
  Google Scholar

Bieńkowski, Tadeusz. „Pogłosy antyku w szkolnym dramacie różnowierczym w Polsce (szkolne sceny w Gdańsku, Elblągu i Toruniu)”. Meander 18, nr 4 (1963): 159–167.
  Google Scholar

Bieńkowski, Tadeusz. „Teatr i dramat szkół różnowierczych w Polsce: Zarys ogólnej charakterystyki”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 13 (1968): 51–79.
  Google Scholar

Bogucka, Maria. Życie codzienne w Gdańsku: Wiek XVI–XVII. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
  Google Scholar

Buszewicz, Elwira. Cracovia in Litteris: Obraz Krakowa w piśmiennictwie doby Odrodzenia. Kraków: Universitas, 1998.
  Google Scholar

Chrościcki, Juliusz A. Sztuka i polityka: Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
  Google Scholar

Dziechcińska, Hanna. Oglądanie i słuchanie w kulturze dawnej Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
  Google Scholar

Dziechcińska, Hanna. „Świadomość urbanistyczna: Tradycja i ewolucja”. W: Rzeczpospolita domów IV: Domy miejskie, redakcja Krystyna Krawiec-Złotkowska, 189–194. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, 2015.
  Google Scholar

Głowiński, Michał, i Aleksandra Okopień-Sławińska, red. Przestrzeń i literatura. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978.
  Google Scholar

Handke, Ryszard. „Unaocznianie przestrzeni w epice a jej percepcja w dramacie”. W: Głowiński i Okopień-Sławińska, Przestrzeń i literatura, 45–53.
  Google Scholar

Judkowiak, Barbara. „Teatr jezuicki jako teatr masowy: Pytania o masowość w kulturze teatralnej jezuitów XVI–XVIII wieku na przykładzie polskim”. W: Teatr masowy, teatr dla mas, redakcja Małgorzata Leyko, 79–99. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
  Google Scholar

Kadulska, Irena, red. Europejskie związki dawnego teatru szkolnego i europejska wspólnota dawnych kalendarzy. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2003.
  Google Scholar

Kadulska, Irena. „Publiczność szkolnego teatru jezuickiego w XVIII wieku: W kręgu reguł, norm i praktyki”. W: Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce, redakcja Hanna Dziechcińska, 95–115. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
  Google Scholar

Kadulska, Irena. „Wędrówka jako praktyka i zwyczaj szkolnego teatru”. W: Kadulska, Europejskie związki dawnego teatru szkolnego, 81–89.
  Google Scholar

Kościelak, Sławomir. Jezuici w Gdańsku: Od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 2003.
  Google Scholar

Michałowska, Teresa. „Kochanowskiego poetyka przestrzeni: Wizja horyzontalna”. Pamiętnik Literacki 70, nr 1 (1979): 3–30.
  Google Scholar

Mieszek, Małgorzata. Intermedium polskie XVI–XVIII w. (teatry szkolne). Kraków: Collegium Columbinum, 2007.
  Google Scholar

Niedźwiedź, Jakub. Kultura literacka Wilna (1323–1655): Retoryczna organizacja miasta. Kraków: Universitas, 2012.
  Google Scholar

Okoń, Jan. Dramat i teatr szkolny: Sceny jezuickie XVII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
  Google Scholar

Okoń, Jan. Wychowanie do społeczeństwa w teatrach szkolnych jezuitów w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Kraków: Collegium Columbinum, 2018.
  Google Scholar

Pasek, Monika. „Słowo – obraz – spektakl: Korespondencja sztuk w opisach wileńskich procesji na Boże Ciało autorstwa Walentego Bartoszewskiego”. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ: Nauki Społeczne 3, nr 14 (2016): 69–83.
  Google Scholar

Pawlak, Marian. Dzieje gimnazjum elbląskiego w latach 1535–1772. Olsztyn: Pojezierze, 1972.
  Google Scholar

Poplatek, Jan. Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957.
  Google Scholar

Sławiński, Janusz. „Przestrzeń w literaturze: Elementarne rozróżnienia i wstępne oczywistości”. W: Głowiński i Okopień-Sławińska, Przestrzeń i literatura, 9–22.
  Google Scholar

Taraszkiewicz, Jacek. „Pijarski teatr szkolny w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1658–1740”. W: Kadulska, Europejskie związki dawnego teatru szkolnego, 34–39.
  Google Scholar

Witczak, Tadeusz. Teatr i dramat staropolski w Gdańsku (przegląd historycznomateriałowy). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1959.
  Google Scholar

Wójcik, Rafał. „Stemmata Posnaniensia: O wierszach na herb miasta Poznania w drukach oficyny Jana Wolraba (1578–1636)”. Kronika Miasta Poznania, nr 4 (2006): 71–88.
  Google Scholar

Żukowski, Jacek. „Maszkary Bakcha, czyli król Władysław tańczy”. Barok 40, nr 1 (2013): 33–85.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-03-18

Cited By / Share

Mieszek, M. (2022) „Teatr, który wychodził na ulice: Przestrzeń miejska w dawnych teatrach szkolnych”, Pamiętnik Teatralny, 71(1), s. 51–72. doi: 10.36744/pt.835.

Autorzy

Małgorzata Mieszek 
malgorzata.mieszek@filologia.uni.lodz.pl
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0002-0737-6233

Małgorzata Mieszek –  dr hab., adiunkt w Zakładzie Literatury Dawnej, Edytorstwa i Nauk Pomocniczych Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania naukowe obejmują: dawny teatr, ze szczególnym uwzględnieniem scen szkolnych, literatura popularna. Autorka monografii o intermediach szkolnych (2007) i twórczości dramatopisarskiej Jana Bielskiego SJ (2020) oraz edycji tragedii Stanisława Sadowskiego Peomer, król Meseński (2020)



Statystyki

Abstract views: 333
PDF downloads: 291


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Małgorzata Mieszek

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.