Arlekin zza kordonu: Z recepcji Nikołaja Jewreinowa w Polsce (1921–1932)
Mateusz Masłowski
Российский институт театрального искусства (GITIS) (Federacja Rosyjska)
https://orcid.org/0000-0003-3119-6184
Abstrakt
Polska kultura teatralna lat dwudziestych XX wieku stała się prawdziwym oknem na Europę dla Nikołaja Jewreinowa, rosyjskiego dramatopisarza, reżysera, teatralnego myśliciela, autora teorii „teatralizacji życia”. Artykuł prezentuje wybrane konteksty polskiej recepcji jego sztuki-manifestu – To, co najważniejsze, od pierwszych inscenizacji w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie i Teatrze Polskim w Warszawie, poprzez dyskusję nad teoretycznym przesłaniem utworu, aż do prób przyswojenia całości dorobku artystycznego rosyjskiego twórcy. Omawia wpływ twórczości Stanisława Przybyszewskiego na teorię i praktykę gatunku monodramatu Jewreinowa. Porównuje rozumienie naturalizmu oraz poglądy na sztukę aktorską i teatr polskiej aktorki, Stanisławy Wysockiej i Nikołaja Jewreinowa, jej przyjaciela. Przedstawia bilans gościnnych występów rosyjskiego reżysera w Warszawie w 1925: uregulowania prawne, dotyczące jego utworów i nowe kontakty z przedstawicielami świata sztuki, ale też negatywne recenzje. W aneksie ogłoszono wybór korespondencji ludzi polskiego teatru: Zofii Nałkowskiej, Juliana Tuwima, Emila Zegadłowicza, Stanisławy Wysockiej i Eugeniusza Świerczewskiego z Jewreinowem z przełomu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku.
Słowa kluczowe:
Nikołaj Jewreinow, Stanisław Przybyszewski, Stanisława Wysocka, teatralizacja życia, polsko-rosyjskie kontakty teatralne, To co najważniejszeBibliografia
Annenkov, Yu. (1991). Nikolay Evreinov. In Yu. Annenkov, Dnevnik moikh vstrec: Tsikl tragediy (Vol. 2, pp. 90–120). Leningrad: Iskusstvo.
Google Scholar
Deych, A. (1966). Golos pamyati: teatral'nyye vpechatleniya i vstrechi. Moskwa: Iskusstvo.
Google Scholar
Dyboski, R. (1922). Wrażenia z teatrów moskiewskich. Przegląd Warszawski, 5, 202–212.
Google Scholar
Etkind, A. (2016). Eros nevozmozhnogo: Istoriya psikhoanaliza v Rossii. Moskwa: Nezavisimaya firma Klass.
Google Scholar
Evreinov, N. (2007). Dvoynoy teatr: Samoye glavnoye: Korabl' pravednykh: Teatr vechnoy voyny. Moskwa: Sovpadeniye.
Google Scholar
Evreinov, N. (1909). Gryadushchiy litsedey. Teatr i iskusstvo, 8, 152–153.
Google Scholar
Evreinov, N. (1909). Vvedeniye v monodramu. Sankt Petersburg: Izdaniye N. I. Butkovskoy.
Google Scholar
Evreinov, N. (1909). Yazyk tela (K vystupleniyu Miss Maud Allan). Teatr i iskusstvo, 48, 853–854.
Google Scholar
Evreinov, N. (1910). Predisloviye k Predstavleniyu lyubvi. Studiya impressionistov, 1, 49–127.
Google Scholar
Evreinov, N. (red.). (1911). Nagota na stsene. Sankt Petersburg.
Google Scholar
Evreinov, N. (1914). Pro scena sua: rezhissura. Litsedei: Posledniye problemy teatra. Petrograd: Prometey.
Google Scholar
Evreinov, N. (1915). Teatr dlya sebya (Ch. 1: Teoreticheskaya). Sankt Petersburg: Izdaniye N. I. Butkovskoy.
Google Scholar
Evreinov, N. (1916). Teatr dlya sebya (Ch. 2: Pragmaticheskaya). Sankt Petersburg: Izdaniye N. I. Butkovskoy.
Google Scholar
Evreinov, N. (1917). Teatr dlya sebya (Ch. 3: Prakticheskaya). Sankt Petersburg: Izdaniye N. I. Butkovskoy.
Google Scholar
Evreinov, N. (1920). Stsena teatra i stsena zhizni: k postanovke p'yesy Samoye glavnoye v Vol'noy komedii. Zhizn' iskusstva, 24–26.12.
Google Scholar
Evreinov, N. (1923). V kulisakh dushi. W: N. Evreinov, Dramaticheskiye sochineniya (t. 3, s. 31–41). Petrograd: Academia.
Google Scholar
Evreinov, N. (1958). Zhivopis' i teatr: Tvorcheskiy put' S. Sudeykina kak zhivopistsa v teatre. Grani, 39, 160–172.
Google Scholar
Evreinov, N. (1998). V shkole ostroumiya: Vospominaniya o teatre Krivoye zerkalo. Moskwa: Iskusstvo.
Google Scholar
Evreinov, N. (2002). Demon teatral'nosti. Sankt Petersburg–Moskwa: Letniy sad.
Google Scholar
Evreinov, N. (2004). Lyubov' pod mikroskopom. Mnemozina: Dokumenty i fakty iz istorii otechestvennogo teatra 20 veka, 3, 87–149.
Google Scholar
Evreinov, N. (2005). Original o portretistakh: K probleme sub'yektivizma v iskusstve. W: N. Evreinov, Original o portretistakh (s. 118–195). Moskwa: Sovpadeniye.
Google Scholar
Evreinov, N. (2012). Otkroveniye iskusstva. Sankt Petersburg: Izdatel'skiy dom Mir.
Google Scholar
Evreinov, N. (2012). Predstavleniye lyubvi. W: T. Dzhurova (red.), N. Evreinov: k 130-letiyu so dnya rozhdeniya: (materialy nauch. konf. 16 fevr. 2009 goda) (s. 67–159). Sankt Petersburg: Rossiyskiy institut istorii iskusstv.
Google Scholar
Ivanov, V. (red.). (2004). Iz dvukh uglov: Perepiska Nikolaya Evreinova s Yuriyem i Yuley Rakitinymi 1928–1938. Mnemozina: Dokumenty i fakty iz istorii otechestvennogo teatra 20 veka, 3, 243–278.
Google Scholar
Jewreinow, M. (1923). Z teatralnych inwencji M. Jewreinowa. Słowo, 28.04.
Google Scholar
Jewreinow, M. (1924). Apologia teatralności (S. Wysocka, tłum.). Listy z Teatru, 3, 79–84.
Google Scholar
Jewreinow, M. (1924). List Jewreinowa. Listy z Teatru, 3, 86–87.
Google Scholar
Jewreinow, M. (1925). Przyjazd autora Tego, co najważniejsze: Jewreinow w Warszawie (wywiad przepr. E. Świerczewski). Wiadomości Literackie, 7, 6.
Google Scholar
Jewreinow, M. (1929). Rozmowy literackie pod niebem Italii: Za kulisami podczas prób najnowszej sztuki Jewreinowa (wywiad przepr. E. Kleinlerer). Nasz Przegląd, 5.05.
Google Scholar
Jewreinow, M. (1930). Teatr bez szyldu: Wstęp do istoty zjawisk teatralnych. Świat Kulis, 3, 62–65.
Google Scholar
Jewreinow, N. (2008). Teatralizacja życia (N. Woroszylska, tłum.). Dialog, 7–8, 187–213.
Google Scholar
Kashina-Evreinova, A. (1964). N. N. Evreinov v mirovom teatre 20 veka. Paryż.
Google Scholar
Kazanskiy, B. (1925). Metod teatra: Analiz sistemy N. N. Evreinova. Leningrad: Academia
Google Scholar
Krasiński, E. (1991). Teatr Polski Arnolda Szyfmana 1913–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Kryzhitskiy, G. (1976). Dorogi teatral'nyye. Moskwa: Vserossiyskoye teatral'noye obshchestvo.
Google Scholar
Makovskiy, S. (2000). Nikolay Evreinov (1879–1953). W: S. Makovskiy, Portrety sovremennikov: Na Parnase Serebryanogo veka (s. 551–559). Moskwa: AGRAF.
Google Scholar
Meyerkhol'd, V. (1988). V. Kamenskiy: Kniga o Evreinove. Sovremennaya dramaturgiya, 4, 252–255.
Google Scholar
Nicoll, A. (1969). O roli Evreinova v mirovom teatre XX veka: fakty i vyskazyvanija. Russkaja myslʹ, 6.02.
Google Scholar
Nusinova, N. (2003). Kogda my v Rossiyu vernemsya…: russkoye kinematograficheskoye zarubezh'ye 1918–1939. Moskwa: NIIK: Eyzenshteyn-tsentr.
Google Scholar
Nusinova, N. (1994). Zabytyy Stsenariy Nikolaya Evreinova. Kinovedcheskiye zapiski, 23, 6–14.
Google Scholar
Pannenkowa, I. (1925). Teatr i Życie: Wyspiański i Jewreinow. Warszawianka, 11.04.
Google Scholar
Powołocki, S. (1997). Mój romans z teatrem. Łódź: Cyklop.
Google Scholar
Prilezhayeva-Barskaya, B. (1998). Brodyachaya Sobaka. Minuvsheye: istoricheskiy·al'manakh, 23, 381–418.
Google Scholar
Przybyszewski, S. (1954). Listy: t. III 1918–1927, Wrocław: Zakład imienia Ossolińskich.
Google Scholar
Przybyszewski, S. (1900). Na drogach duszy. Kraków: L. Zwoliński i Spółka.
Google Scholar
Przybyszewski, S. (1905). O dramacie i scenie. Warszawa: Księgarnia Naukowa.
Google Scholar
Przybyszewski, S. (1995). Synagoga szatana i inne eseje. Kraków: Oficyna Literacka.
Google Scholar
Przybyszewski, S. (1904). Synowie ziemi. Malaria. Lwów: Księgarnia Polska B. Połonieckiego.
Google Scholar
Pshibyshevskiy, S. (1905). Kritika. Moskwa: Izdaniye V. M. Sablina.
Google Scholar
Pshibyshevskiy, S. (1906). De Profundis. Deti Satany. Moskwa: Izdaniye V. M. Sablina.
Google Scholar
Pshibyshevskiy, S. (1904). O drame i stsene. Teatr i iskusstvo, 49 -50, 869–873, 892–893.
Google Scholar
Pshibyshevskiy, S. (1905). Syny Zemli. Moskwa: Skorpion.
Google Scholar
Ryzhenkov, V. (2013). Nikolay Evreinov v kul'turnoy zhizni Rossii i zarubezh'ya. Sankt Petersburg: Dmitriy Bulanin.
Google Scholar
Tikhvinskaya, L. (1995). Kabare i teatry miniatyur v Rossii 1908–1917. Moskwa: RIK Kul'tura.
Google Scholar
Sielicki, F. (1974). Mikołaj Jewreinow w Polsce. Acta Universitatis Wratislaviensis, 194, 63–76.
Google Scholar
Sudeykin, S. (1984). „Brodyachaya sobaka”: vospominaniya S. Yu. Sudeykina. Vstrechi s proshlym, 5, 185–194.
Google Scholar
Śliwowscy, W. i R. (1980). Mikołaja Jewreinowa związki z Polską. Pamiętnik Teatralny, 3-4, 393–412.
Google Scholar
Świerczewski, E. (1923) Jewreinow. Życie Teatru, 6–16.
Google Scholar
Świerczewski, E. (1924) Jewreinow. Życie Teatru, 1–6.
Google Scholar
Świerczewski, E. (1924). Teatr rosyjski: Jewreinow. Warszawa: Życie Teatru.
Google Scholar
Węgrzyniak, R. (2008). Jewreinow w polskim teatrze. Dialog, 7–8, 214–223.
Google Scholar
Wilski, Z. (1982). Wielka tragiczka. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Wilski, Z. (1973). Poglądy teatralne Wysockiej. W: S. Wysocka, Teatr przyszłości (s. 7–22). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Google Scholar
Wysocka, S. (2008). Bo ty jesteś moje fatum: listy Stanisławy Wysockiej do Emila Zegadłowicza 1924–1935. Kielce: Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego.
Google Scholar
Wysocka, S. (1930). Mikołaj Jewreinow. Świat Kulis, 3, 60–61.
Google Scholar
Wysocka, S. (1931). Mikołaj Jewreinow, Słowo, 4.12.
Google Scholar
Wysocka, S. (1930). Teatralizacja teatru i życia. Kurier Poznański, 1.03.
Google Scholar
Wysocka, S. (1973). Teatr przyszłości. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Google Scholar
Autorzy
Mateusz MasłowskiРоссийский институт театрального искусства (GITIS) Federacja Rosyjska
https://orcid.org/0000-0003-3119-6184
Statystyki
Abstract views: 479PDF downloads: 463
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Mateusz Masłowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
