Między traumą a resentymentem: O pamięci rabacji galicyjskiej i przemocy pańszczyźnianej w dramatach ludowych drugiej połowy XIX wieku

artykuł recenzowany

Agata Koprowicz

a.koprowicz@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0104-5342

Abstrakt

Artykuł dotyczy reprezentacji (nie)pamięci o rewolucji chłopskiej z 1846 roku i przemocy pańszczyźnianej w dramacie ludowym z drugiej połowy XIX wieku. W omawianym przypadku teatr rozumiany jest jako maszyna pamięci klasowej, w szczególności pamięci ziemiańskiej i chłopskiej. Analizie poddano dwa utwory dwóch najpopularniejszych twórców dramatu ludowego tego okresu: Chłopów arystokratów (1849) Władysława Ludwika Anczyca i Wspólne winy (1882) Jana Kantego Galasiewicza. Pierwszy z nich, zazwyczaj czytany jako satyra na realia pouwłaszczeniowej wsi, stanowi dla autorki reakcję na porabacyjną traumę ziemiaństwa i próbę rekonstrukcji stabilnych tożsamości, którymi zachwiało to wydarzenie. Z kolei drugi – Wspólne winy, pisany ręką twórcy chłopskiego pochodzenia, został pokazany jako rozprawa na temat chłopskiego resentymentu związanego z przemocą pańszczyźnianą.


Słowa kluczowe:

dramat ludowy, pańszczyzna, rabacja galicyjska, Władysław Ludwik Anczyc, Jan Kanty Galasiewicz, pamięć

Alexander, Jeffrey C. Trauma: A Social Theory. Cambridge: Polity Press, 2012.
  Google Scholar

Améry, Jean. Poza winą i karą: Próby przełamania podjęte przez złamanego. Tłumaczenie Ryszard Turczyn. Kraków: Homini, 2007.
  Google Scholar

Bańburski, Kazimierz, i Władysław Konieczny, red. Rabacja na Powiślu: Dziennik Marianny Pikuzińskiej i relacje chłopskie o krwawych wydarzeniach 1846 r. Tarnów: Muzeum Okręgowe, 2006.
  Google Scholar

Bhabha, Homi. „Mimikra i ludzie: O dwuznaczności dyskursu kolonialnego”. Tłumaczenie Tomasz Dobrogoszcz. Literatura na Świecie, nr 1/2 (2008): 184–195.
  Google Scholar

Biskupski, Łukasz. Miasto atrakcji: Narodziny kultury masowej na przełomie XIX i XX wieku; Kino w systemie rozrywkowym Łodzi. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2013.
  Google Scholar

Bryk, Aleksander. Karol Namysłowski i jego orkiestra. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1980.
  Google Scholar

Bugajewski, Maciej. „Resentyment w refleksji Jeana Améry’ego nad czasem i historią”. Sensus Historiae. Studia Interdyscyplinarne, nr 4 (2021): 63–70.
  Google Scholar

Bystroń, Jan S. Wstęp do Władysław L. Anczyc, Obrazki dramatyczne ludowe, III–XXIV. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1924.
  Google Scholar

Drożdż, Jacek. „Resentyment w ujęciu Friedricha Nietzschego i Maxa Schelera”. Pisma Humanistyczne, nr 2 (2000): 157–180.
  Google Scholar

Erll, Astrid. „Literatura jako medium pamięci zbiorowej”. Tłumaczenie Magdalena Saryusz-Wolska. W: Pamięć zbiorowa i kulturowa: Współczesna perspektywa niemiecka, redakcja Magdalena Saryusz-Wolska, 211–247. Kraków: Universitas, 2009.
  Google Scholar

Górski, Ryszard. Dramat ludowy XIX wieku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
  Google Scholar

Hirszowicz, Maria, i Elżbieta Neyman. „Społeczne ramy niepamięci”. Kultura i Społeczeństwo, nr 3/4 (2001): 23–48.
  Google Scholar

Jamka, Ryszard. Panów piłą: Trzy legendy o Jakubie Szeli. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2023.
  Google Scholar

Kieniewicz, Stefan. Ruch chłopski w Galicji w 1846 roku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1951.
  Google Scholar

Koprowicz, Agata. „Stylizacja «na chłopkę»: Przyczynek do badania dziewiętnastowiecznych fotografii arystokratek w stroju ludowym na przykładzie Róży Tarnowskiej z Branickich”. Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza 54 (2019): 131–161.
  Google Scholar

Leszczyński, Adam. Ludowa historia Polski: Historia wyzysku i oporu; Mitologia panowania. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2020.
  Google Scholar

Leszczyński, Adam. Obrońcy pańszczyzny. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2023.
  Google Scholar

Łuksza, Agata. „Pani prokurator Marii Morozowicz-Szczepkowskiej, czyli o resentymencie”. Dialog, nr 3 (2018): 47–57. https://www.dialog-pismo.pl/w-numerach/pani-prokurator-marii-morozowicz-szczepkowskiej-czyli-o-resentymencie.
  Google Scholar

Łuksza, Agata. „Transfer kulturowy a repertuar popularny: Przypadek londyńsko-warszawski”. Pamiętnik Teatralny 67, z. 4 (2018): 139–160. https://doi.org/10.36744/pt.267.
DOI: https://doi.org/10.36744/pt.267   Google Scholar

Nietzsche, Friedrich. Z genealogii moralności. Tłumaczenie Grzegorz Sowiński. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
  Google Scholar

Nijakowski, Lech M. Polska polityka pamięci: Esej socjologiczny. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2008.
  Google Scholar

Nijakowski, Lech M. „Regionalne zróżnicowanie pamięci o II wojnie światowej”. W: Między codziennością a wielką historią: Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, redakcja Piotr T. Kwiatkowski et al., 200–238. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2010.
  Google Scholar

Niziołek, Grzegorz. „Resentyment jako eksperyment”. Didaskalia, nr 112 (2012): 45–53.
  Google Scholar

Olszewska, Maria Jolanta. „Tragedia chłopska”: Od W. L. Anczyca do K.H. Rostworowskiego; Tematyka – kompozycja – idee. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2001.
  Google Scholar

Partyga, Ewa. Wiek XIX: Przedstawienia. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2016.
  Google Scholar

Rancière, Jacques. Estetyka jako polityka. Tłumaczenie Julian Kutyła i Paweł Mościcki. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2007.
  Google Scholar

Rauszer, Michał. Siła podporządkowanych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2021.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323547914   Google Scholar

Sieradzki, Józef, i Czesław Wycech, oprac. Rok 1846 w Galicji: Materiały źródłowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.
  Google Scholar

Syska, Henryk. Od „Kmiotka” do „Zarania”: Z historii prasy ludowej. Warszawa: Wydawnictwo Ludowe, 1949.
  Google Scholar

Szyjkowski, Marian. Władysław Ludwik Anczyc: Życie i pisma; Monografia. Kraków: Księgarnia G. Gebethnera i Spółka, 1908.
  Google Scholar

Tomczok, Paweł. Literacki kapitalizm: Obrazy abstrakcji ekonomicznych w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018.
  Google Scholar

Witos, Wincenty. Moje wspomnienia. Tom 1. Paryż: Instytut Literacki, 1964.
  Google Scholar

Ziejka, Franciszek. „Dwie legendy o Jakubie Szeli”. Kwartalnik Historyczny, nr 4 (1969): 831–852.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-06-20

Cited By / Share

Koprowicz, A. (2024) „Między traumą a resentymentem: O pamięci rabacji galicyjskiej i przemocy pańszczyźnianej w dramatach ludowych drugiej połowy XIX wieku”, Pamiętnik Teatralny, 73(2), s. 71–101. doi: 10.36744/pt.1710.

Autorzy

Agata Koprowicz 
a.koprowicz@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-0104-5342

Agata Koprowicz - asystentka i doktorantka w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się kulturą wizualną XIX wieku, społeczną historią fotografii i historią chłopów. Kierowniczka grantu NCN Preludium „Między podporządkowaniem a emancypacją: Historia kulturowa fotografii chłopów w Królestwie Polskim i Galicji (1846–1905)”.



Statystyki

Abstract views: 24
PDF downloads: 21


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Agata Koprowicz

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.