Katastrofa na moment: „Śmierć palmy” Joanny Rajkowskiej

artykuł recenzowany

Joanna B. Bednarek

j.bednarek@amu.edu.pl
Badaczka niezależna (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4479-9956

Abstrakt

Autorka proponuje interpretację performansu Śmierć palmy (2019) Joanny Rajkowskiej na tle widoczności antropocenu oraz studiów nad genocydem i ekocydem. Podstawowym kontekstem jest tu fundamentalny dla krytyki środowiskowej postulat Dipesha Chakrabarty’ego, by pod wpływem kryzysu klimatycznego przemyśleć raz jeszcze zbiorową świadomość historyczną i wytwarzane przez nią tożsamości zbiorowe. Artykuł przywołuje pierwotny zamysł instalacji Joanny Rajkowskiej Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich (unaocznienie „pustki po Żydach”), historię jej recepcji (przez pryzmat afektów klasy średniej) oraz późniejsze liczne „wcielenia” sojusznicze i protestacyjne. Pozornie instalacja z miejsca pamięci (kontekst Zagłady) zmieniła się w pomnik antropocenu (kontekst katastrofy klimatycznej), faktycznie jednak uschnięcie palmy nie unieważnia poprzednich znaczeń, lecz uwidacznia ich sploty. Performans uschnięcia palmy związany był z obchodami Światowego Dnia Środowiska i trwał zaledwie kilkanaście dni, ale instalacja przez cały czas problematyzowała uwikłania antropocenu.


Słowa kluczowe:

Joanna Rajkowska, antropocen, katastrofa klimatyczna, Zagłada, genocyd, performans, sztuka krytyczna

Barcz, Anna. „Przedmioty ekozagłady: Spekulatywna teoria hiperobiektów Timothy’ego Mortona i jej (możliwe) ślady w literaturze”. Teksty Drugie, nr 2 (2018): 75–87. https://journals.openedition.org/td/8513.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2018.2.5   Google Scholar

Broswimmer, Franz. Ecocide: A Short History of the Mass Extinction of Species. London: Pluto Press, 2002.
  Google Scholar

Castells, Manuel. Siła tożsamości. Tłumaczenie Sebastian Szymański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.
  Google Scholar

Chakrabarty, Dipesh. „Klimat historii: Cztery tezy”. Tłumaczenie Magda Szcześniak. Teksty Drugie, nr 5 (2014): 168–199. https://rcin.org.pl/Content/60094/PDF/WA248_79693_P-I-2524_chakrabarty-klimat_o.pdf.
  Google Scholar

Dauksza, Agnieszka. „Laboratorium artystyczne: realizm afektywny: Praktyki Joanny Rajkowskiej”. W: Nowa humanistyka: Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, redakcja Ryszard Nycz et al. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.6186   Google Scholar

Gdula, Maciej. „Dwie terapie”. W: Rajkowska: Przewodnik Krytyki Politycznej. Iwański, Mikołaj, red. Wyparte dyskursy: Sztuka wobec zmian społecznych i dezindustralizacji. Szczecin: Akademia Sztuki w Szczecinie, 2016.
  Google Scholar

Kozień, Monika, Marta Miskowiec i Agata Pankiewicz. Hawaikum: W poszukiwaniu istoty piękna. Kraków: Wydawnictwo Czarne, 2015.
  Google Scholar

Latour, Bruno. „Agency at the time of the Anthropocene”. New Literary History, vol. 45 (2014): 1–18. https://muse.jhu.edu/article/543416.
DOI: https://doi.org/10.1353/nlh.2014.0003   Google Scholar

Leder, Andrzej. Prześniona rewolucja: Ćwiczenia z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.
  Google Scholar

Markiewka, Tomasz S. „Demokracja kapitalistyczna, czyli o historii współczesnej Polski”, Nowy Obywatel, nr 26 (2018). https://nowyobywatel.pl/2018/05/13/demokracja-kapitalistyczna-czyli-o-historii-wspolczesnej-polski/.
  Google Scholar

Mirzoeff, Nicholas. „Świat się zmienia”. W: Jak zobaczyć świat. Tłumaczenie Łukasz Zaremba. Kraków: Karakter, 2016.
DOI: https://doi.org/10.36854/widok/2015.11.962   Google Scholar

Morton, Timothy. Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2013.
  Google Scholar

Nycz, Ryszard. Kultura jako czasownik: Sondowanie nowej humanistyki. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.1656   Google Scholar

Patel, Raj, i Jason W. Moore. „Tania natura”. Tłumaczenie Andrzej W. Nowak i Przemysław Czapliński. W: O jeden las za daleko: Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce, redakcja Przemysław Czapliński et al. Warszawa: Książka i Prasa, 2019.
  Google Scholar

Patel, Raj, and Jason W. Moore. A History of the World in Seven Cheap Things: A Guide to Capitalism, Nature and the Future of the Planet. London: Verso, 2018.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520966376   Google Scholar

Praczyk, Małgorzata. „Pomniki i Ziemia”. W: Pomniki w epoce antropocenu, redakcja Małgorzata Praczyk. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2017.
  Google Scholar

Rajkowska: Przewodnik Krytyki Politycznej. Opracowanie zbiorowe. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
  Google Scholar

Rajkowska, Joanna. „Niby, żeby, jest”. W: Rajkowska: Przewodnik Krytyki Politycznej.
  Google Scholar

Ruksza, Stanisław. „Utopia od podstaw”. W: Rajkowska: Przewodnik Krytyki Politycznej.
  Google Scholar

Sendyka, Roma. „Nie-miejsca pamięci i ich nie-ludzkie pomniki”. Teksty Drugie, nr 2 (2017): 86–108. https://journals.openedition.org/td/2294.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2017.2.5   Google Scholar

Sienkiewicz, Karol. Zatańczą ci, co drżeli: Polska sztuka krytyczna. Kraków: Karakter, 2014.
  Google Scholar

Snyder, Timothy. Czarna ziemia: Holocaust jako ostrzeżenie. Tłumaczenie Bartłomiej Pietrzyk. Kraków: Znak Horyzont, 2015.
  Google Scholar

Sowa, Jan. Fantomowe ciało króla: Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas, 2011.
  Google Scholar

Sowa, Jan, i Krzysztof Wolański. Sport nie istnieje: Igrzyska w społeczeństwie spektaklu. Warszawa: w.a.b., 2017.
  Google Scholar

Szcześniak, Magda. Normy widzialności: Tożsamość w czasach transformacji. Warszawa: Fundacja Bęc! Zmiana, 2016.
  Google Scholar

Szcześniak, Magda, i Paweł Mościcki. „Zobaczyć antropocen”. Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej, nr 22 (2018). https://doi.org/10.36854/widok/2018.22.1768.
DOI: https://doi.org/10.36854/widok/2018.22.1768   Google Scholar

Ubertowska Aleksandra. Historie biotyczne: Pomiędzy estetyką a geotraumą. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2020.
  Google Scholar

Ubertowska, Aleksandra, Dobrosława Korczyńska-Partyka i Ewa Kuliś, red. Poetyki ekocydu: Historia, natura, konflikt. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2019.
  Google Scholar

Welzer, Harald. Wojny klimatyczne: Za co będziemy zabijać w XXI wieku?. Tłumaczenie Michał Sutowski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
  Google Scholar

Zaremba, Łukasz. Obrazy wychodzą na ulice: Spory w polskiej kulturze wizualnej. Warszawa: Fundacja Bęc! Zmiana, 2018.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-03-14

Cited By / Share

Bednarek, J. B. (2025) „Katastrofa na moment: «Śmierć palmy» Joanny Rajkowskiej”, Pamiętnik Teatralny, 74(1), s. 89–107. doi: 10.36744/pt.1644.

Autorzy

Joanna B. Bednarek 
j.bednarek@amu.edu.pl
Badaczka niezależna Polska
https://orcid.org/0000-0002-4479-9956

Joanna B. Bednarek - dr nauk humanistycznych, historyczka literatury i kultury współczesnej. Redaktorka naczelna dwutygodnika CzasKultury.pl. Członkini zespołów realizujących projekty badawcze Ludzie zbuntowani: Protesty w Europie XXI wieku – tradycje, cele, sposoby samoorganizacji (DNK) oraz Przed prawem: Sojusze i konflikty między literaturą, sztuką i prawem w Polsce 1989–2020 (NCN).



Statystyki

Abstract views: 35
PDF downloads: 7


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Joanna Barbara Bednarek

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.