Brud, czyli o regule geografii Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej „Pracownia”
Maja Dobiasz-Krysiak
majadobiasz@gmail.comUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9534-6463
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest analizie działań performatywnych Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej „Pracownia”, która działała w Olsztynie i na Warmii na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Jest on wynikiem badań etnograficznych i kwerend archiwalnych dotyczących źródeł polskiej animacji kultury rozumianej jako badania w działaniu i badania przez sztukę. Kategorią organizującą wywód jest brud rozumiany metaforycznie jako continuum „oczyszczania” i „zabrudzania” charakterystyczne dla „Pracowni”. Rozpoczęcie pracy twórczej wymagało często „oczyszczenia” terenu, ale nie po to, by pozbyć się brudu, lecz by „brać go prosto w ręce”, poznać go i z nim pracować. Brud łączył członków „Pracowni” z ziemią i umożliwiał działanie zgodne z aktywistyczną „regułą geografii” – zakorzeniające i derytualizujące. Był domeną pracy, łączył z ludźmi, a także pozwalał lepiej poznać siebie – w trudzie, w niewygodzie, w relacjach. Brud wybijał z mentalnych przyzwyczajeń, wzmagał krytyczny ogląd rzeczywistości – politycznej, społecznej, geograficznej, mieszkaniowej. Wreszcie – wzmagał oddolną kreatywność, umożliwiał tworzenie miejsc/skupisk ważnych i inspirujących do wymiany myśli. To też działanie subwersywne, schronienie, kryjówka – kiedy brud używany był jako kamuflaż i wchodził w relacje z otoczeniem, pozwalając na „marsz przez instytucje” tworząc demokratyczne organizacje społeczno-kulturowe.
Słowa kluczowe:
brud, animacja, subwersja, reguła geografii, zakorzenianie, derytualizacja, „Pracownia”Bibliografia
Bachtin, Michaił. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa Średniowiecza i Renesansu. Tłumaczenie Anna Goreń i Andrzej Goreń. Redakcja Stanisław Balbus. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975.
Google Scholar
Baltyn, Hanna. „1. Maja jako widowisko”. Polska Sztuka Ludowa, no. 1/2 (1988): 55–60.
Google Scholar
Banasiak, Jakub. Proteuszowe czasy: Rozpad państwowego systemu sztuki 1982–1993. Warszawa: Bęc Zmiana, 2021.
Google Scholar
Brakoniecki, Kazimierz. Atlantyda Północy. Olsztyn: Galeria Sztuki Współczesnej BWA, 1993.
Google Scholar
de Certeau, Michel. Wynaleźć codzienność: Sztuki działania. Tłumaczenie Katarzyna Thiel-Jańczuk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.
Google Scholar
Debord, Guy, and Gil J. Wolman. „A User’s Guide to Détournement”. Translated by Ken Knabb. Les Lèvres Nues, no. 8 (1956). https://www.cddc.vt.edu/sionline/presitu/usersguide.html.
Google Scholar
Douglas, Mary. Czystość i zmaza. Tłumaczenie Marta Bucholc. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2007.
Google Scholar
„Interdyscyplinarna Placówka Twórczo-Badawcza «Pracownia»”. W: Sztuka otwarta: Parateatr II; Działania integracyjne, redakcja Ewa Dawidejt-Jastrzębska, 62–72. Wrocław: Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur”, 1980.
Google Scholar
Fatyga, Barbara, et al. Kultura pod pochmurnym niebem: Dynamiczna diagnoza stanu kultury województwa warmińsko-mazurskiego. Warszawa: Zakład Metod Badania Kultury ISNS UW, 2012.
Google Scholar
Gedroyć, Krzysztof. Listy z dolnego miasta. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2003.
Google Scholar
Godlewski, Grzegorz. „Animacja i antropologia”. W: Animacja kultury: Doświadczenie i przyszłość, redakcja Grzegorz Godlewski et al., 56–70. Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW, 2002. https://ikp.uw.edu.pl/publikacje/animacja-kultury--doswiadczenie-i-przyszlosc/.
Google Scholar
Ingold, Tim. Splatać otwarty świat: Architektura, antropologia, design. Tłumaczenie Ewa Klekot. Kraków: Instytut Architektury, 2018.
Google Scholar
Jawłowska, Aldona. Więcej niż teatr. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1998.
Google Scholar
Kantor, Tadeusz. „Rozwój moich idei scenicznych: Określenia”. W: Metamorfozy: Teksty o latach 1938–1974, redakcja Krzysztof Pleśniarowicz, 238–241. Kraków: Cricoteka, 2000.
Google Scholar
Kimmerer, Robin Wall. Pieśń ziemi: Rdzenna mądrość, wiedza naukowa i lekcje płynące z natury. Tłumaczenie Monika Bukowska. Kraków: Znak Litera Nova, 2020.
Google Scholar
Mendel, Maria. Pedagogika miejsca wspólnego: Miasto i szkoła. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2017.
Google Scholar
Matynia, Elżbieta. „Życie teatrem”. Dialog 25, nr 9 (1980): 106–112.
Google Scholar
Modrzejewska, Irena. „Oddział w Bęsi”. W: „Pojezierze”: Czasy i ludzie, redakcja Jerzy Sikorski, 113–120. Olsztyn: Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”, 2006.
Google Scholar
Nycz, Ryszard. Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2017.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.1656
Google Scholar
Pessel, Włodzimierz Karol. Antropologia nieczystości: Studia z kultury sanitarnej Warszawy XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2010.
Google Scholar
Sobaszek, Wacław. Spiski życiowe: Dziennik węgajcki 1982–2020. Węgajty: Stowarzyszenie Węgajty, 2020.
Google Scholar
Szady, Beata. Wieczny początek: Warmia i Mazury. Wołowiec: Czarne, 2020.
Google Scholar
Tuan, Yi-Fu. Przestrzeń i miejsce. Tłumaczenie Agnieszka Morawińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
Google Scholar
Turner, Victor. Proces rytualny: Struktura i antystruktura. Tłumaczenie Ewa Dżurak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010.
Google Scholar
Autorzy
Maja Dobiasz-Krysiakmajadobiasz@gmail.com
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-9534-6463
Maja Dobiasz-Krysiak - antropolożka kultury, adiunktka w Katedrze Etnologii i Antropologii Kulturowej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie realizuje projekt badawczy „Na drodze do animacji kultury. Interdyscyplinarne studium badawcze Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej «Pracownia»” (Narodowe Centrum Nauki, grant Sonatina). Absolwentka Wiedzy o Kulturze ze specjalizacją Animacja Kultury w Instytucie Kultury Polskiej UW, gdzie obroniła doktorat. Naukowo zainteresowana badaniem kultury alternatywnej w Polsce i zagadnieniem kryzysu w kulturze. Zajmuje się też relacjami sztuki i edukacji oraz etnograficzno-animacyjnymi badaniami w działaniu.
Statystyki
Abstract views: 253PDF downloads: 107
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Maja Dobiasz-Krysiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
