«Nowy Donkiszot» albo Pornografia nowoczesności: O zapomnianym dramacie Jerzego Żuławskiego
Abstrakt
Artykuł jest próbą interpretacji Nowego Donkiszota Jerzego Żuławskiego, nieukończonego dramatu, który nigdy nie był przedmiotem badań. Na płaszczyźnie formalnej utwór stanowi najodważniejszy być może eksperyment Żuławskiego jako dramatopisarza, lokujący się w sąsiedztwie projektów teatralnych Stanisława Wyspiańskiego i Tadeusza Micińskiego. Ale Nowy Donkiszot to przede wszystkim arcyciekawy sąd epoki nad nowoczesnością, który przez reinterpretację obecnej w literaturze polskiej figury błędnego rycerza, a także w dialogu z Weselem Wyspiańskiego, diagnozuje impotencję współczesnej Żuławskiemu inteligencji w obliczu rewolucji 1905 i obnaża usypiający charakter rodzącego się przemysłu kulturalnego. Nowoczesny Don Kichot przechodzi w dramacie ewolucję od idealisty, utopijnego fantasty i rewolucyjnego bojownika, poprzez poszukiwacza szczęścia w iluzji i rolę „hamletycznego” hedonisty, aż po krytycznego pornografa nowoczesności. Kod pornograficzny, podniesiony do rangi zasady konstrukcyjnej dramatu, stanowi literacką strategię pozwalającą dramatopisarzowi krytycznie prześwietlić rzeczywistość, której metonimią uczynił rzymski lokal rozrywkowy.
Słowa kluczowe:
Jerzy Żuławski, Don Kichot, Cervantes, rewolucja 1905, modernizm, wstyd, pornografia, nowoczesnośćBibliografia
Adorno, T. W. (1999). Minima moralia: Refleksje z poharatanego życia (M. Łukasiewicz, tłum.). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Adorno, T.W. (2019). Przemysł kulturalny. Wybrane eseje o kulturze masowej (M. Bucholc, tłum.). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Google Scholar
Agamben, G. (2018). Idea prozy (E. Górniak Morgan, tłum.). Warszawa: Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego.
Google Scholar
Badiou, A. (2015). Manifesty dla filozofii (A. Wasilewski, tłum.). Warszawa: PWN.
Google Scholar
Benjamin, W. (2011). Twórca jako wytwórca (H. Orłowski, & J. Sikorski, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Benjamin, W. (2012). Konstelacje. Wybór tekstów (A. Lipszyc, & A. Wołkowicz, tłum.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Benjamin, W. (2013). Źródło dramatu żałobnego w Niemczech (A. Kopacki, tłum.). Kraków: Sic!
Google Scholar
Berent, W. (1974). Ozimina. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Charchalis, W., & Żychliński, A. (red.). (2016). Wieczna krucjata: Szkice o „Don Kichocie”. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar
Berman, M. (2016). Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu: Rzecz o doświadczeniu nowoczesności (M. Szuster, tłum.). Kraków: Universitas.
Google Scholar
De Martino, E. (1971). Ziemia zgryzoty (W. Marucha, tłum.). Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar
Eco, U. (2003). O literaturze (J. Ugniewska, & A. Wasilewska, tłum.). Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA.
Google Scholar
Horkheimer, M., & Adorno T. W. (1994). Dialektyka oświecenia (M. Łukasiewicz, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Google Scholar
Ibsen, H. (1985). Dom Lalki (Nora) (J. Frühling, tłum.). Warszawa: PIW.
Google Scholar
Latawiec, K., Stachura-Lupa, R., & Waligóra, J. (red.). (2009). Dramat w historii: Historia w dramacie. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego Kraków.
Google Scholar
Łoch, E., & Trześniowski, D. (red.). (2011). Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XIX i XX wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Matuszewski, I. (1898). Don Kichot i Robinson: Słów kilka w obronie szlachetnego rycerza z La Manchy. Tygodnik Ilustrowany, 48, 938–939.
Google Scholar
Miciński, T. (1996). Utwory dramatyczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Mitosek, Z. (2004). Opowiadanie w perspektywie badań porównawczych. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Paczoska, E., Poniatowska, I., & Chmurski, M. (red.). (2017). Problemy literatury i kultury modernizmu w Europie Środkowo-Wschodniej (1867-1918). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Podraza-Kwiatkowska, M. (1985). Somnambulicy – dekadenci – herosi. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Podraza-Kwiatkowska, M. (1992). Literatura Młodej Polski. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Prus, B. (1898). Kronika tygodniowa. Kurier Codzienny, 314, 2–3.
Google Scholar
Prus, B. (1898). Kronika tygodniowa. Kurier Codzienny, 335, 2–3.
Google Scholar
Sadlik, M. (2016). Słów kilka w obronie szlachetnego rycerza z La Manchy – Don Kichot w wyobrażeniach młodopolan. Acta Universitas Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 33(3), 243–254. https://doi.org/10.18778/1505-9057.33.13
DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.33.13
Google Scholar
Stępnik, K. (1992), Metafory rewolucji w literaturze polskiej lat 1905–1914. Pamiętnik Literacki, 83(2), 59–82.
Google Scholar
Stępnik, K., & Gabryś, M. (2005). Rewolucja lat 1905–1907: Literatura – Publicystyka – Ikonografia. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Straszewicz, L. (1898). Dwa typy – dwie idee. Kraj, 43, 5–9.
Google Scholar
Tomkowski, J. (1987), Robinson Kruzoe, Don Kichot i tłum. Pamiętnik Literacki, 78(3), 57–75.
Google Scholar
Turgieniew, I. (1884). Hamlet i Don Kichot: Studium Iwana Turgieniewa. Echo Muzyczne i Teatralne, 26, 28, 30, 32, 34, 36.
Google Scholar
Wyspiański, S. (1984). Wesele. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Żuławski, J. (1910). Bajka o człowieku szczęśliwym: Nowe opowiadania. Warszawa: E. Wende.
Google Scholar
Żuławski, J. (1910). Miasta umarłe. Warszawa: Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda.
Google Scholar
Żuławski, J. (1914). Kuszenie szatana: Opowiadania prozą. Lwów: H. Altenberg.
Google Scholar
Żuławski, J. (1921). Nowy Donkiszot I: Człowiek z jaguarem. Nowy Przegląd Literatury i Sztuki. 2(4), 80–125.
Google Scholar
Żuławski, J. (1921). Nowy Donkiszot II: Ślepa królewna. Nowy Przegląd Literatury i Sztuki. 2(5), 233–258.
Google Scholar
Żuławski, J. (1960). Eseje. Warszawa: PIW.
Google Scholar
Żuławski, J. (2016). Z domu. Warszawa: PIW.
Google Scholar
Autorzy
Michał DudekUniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4380-161X
Doktorant w Instytucie Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Przygotowuje monografię poświęconą twórczości Jerzego Żuławskiego pod kierunkiem dr hab. Urszuli Kowalczuk. Bada obszary pogranicza i interferencji literatury, filozofii i teologii. Zajmuje się przede wszystkim literaturą i kulturą przełomu XIX i XX wieku, zwłaszcza pismami Tadeusza Micińskiego i Jerzego Żuławskiego, a także współczesną filozofią kontynentalną.
Statystyki
Abstract views: 1109PDF downloads: 301
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Michał Dudek

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.