O illokucyjnych właściwościach dialogu dramatycznego
Jacek Wachowski
jackearn@amu.edu.plUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4859-3963
Abstrakt
Artykuł przypomina najważniejsze tezy polskich teatrologów na temat dialogu dramatycznego i cech odróżniających go od innych typów dialogu. Autor szczególnie podkreśla wartość badań Sławomira Świontka i twierdzi, że jego ustalenia sprzed trzydziestu lat, choć rzadko komentowane, prowokują dziś do ponowienia teoretycznych refleksji nad dialogiem i poszukiwania nowych narzędzi metodologicznych. Nawiązując do refleksji Świontka, proponuje spojrzenie na dialog dramatyczny przez pryzmat aktów mowy – lokucyjnych, illokucyjnych i perlokucyjnych. Skupia się na illokucyjnym potencjale dialogu powiązanym z projektem wykonawczym i pomagającym wydobyć z tekstu znaczenia i emocje, które nie ujawniają się w cichej lekturze. Podkreśla, że wieloaspektowa analiza illokucyjnego potencjału dialogu może prowadzić do określenia zasad fortunności projektów wykonawczych dramatu. Postuluje, by tego rodzaju badania miały charakter interdyscyplinarny, ponieważ synergia wielu perspektyw – kulturowej, antropologicznej, językoznawczej, teatrologicznej i filozoficznej – może pomóc pogłębić i usystematyzować wiedzę na temat przemian gatunkowych dramatu i ich związku ze zmieniającymi się zasadami i technikami komunikacyjnymi.
Słowa kluczowe:
dialog dramatyczny, etiolacja językowa, potencjał illokucyjny, Sławomir ŚwiontekBibliografia
Abramowska, Janina. „Odys współczesny”. W: Topika antyczna w literaturze polskiej XX wieku, redakcja Alina Brodzka i Elżbieta Sarnowska-Temeriusz, 39–52. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1992.
Google Scholar
Austin, John L. „Jak działać słowami”. W: Mówienie i poznawanie: Rozprawy i wykłady filozoficzne, wstęp i tłumaczenie Bohdan Chwedeńczuk, 545–708. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
Google Scholar
Axer, Jerzy. Filolog w teatrze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.
Google Scholar
Bartosiak, Mariusz. „Dramatyzacja modalnych zdarzeń deiktycznych w jednoaktówkach Maeterlincka i Yeatsa”. W: Krótkie formy dramatyczne, redakcja Hanna Ratuszna i Radosław Sioma, 251–264. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2007.
Google Scholar
Carapezza, Paolo Emilio. „Konstytucja nowej muzyki”. Tłumaczenie Antoni Buchner. Res Facta, nr 6 (1972): 192–210.
Google Scholar
Chrudzimski, Arkadiusz. „Teoria intencjonalności Romana Ingardena”. Edukacja Filozoficzna, nr 25 (1998): 249–262.
Google Scholar
Clark, Herbert H., and Richard J. Gerrig. „Quotations as Demonstrations”. Language, no. 4 (1990): 764–805. https://doi.org/10.2307/414729.
DOI: https://doi.org/10.2307/414729
Google Scholar
Degler, Janusz, oprac. Problemy teorii dramatu i teatru. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988.
Google Scholar
Deleuze, Gilles. Różnica i powtórzenie. Tłumaczenie Bogdan Banasiak i Krzysztof Matuszewski. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1997.
Google Scholar
Friggieri, Joe. „Etiolations”. In J.L. Austin on Language, edited by Brian Garvey, 50–69. London: Palgrave Macmillan, 2014. https://doi.org/10.1057/9781137329998_4.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137329998_4
Google Scholar
Hopensztand, Dawid. „Mowa pozornie zależna w kontekście «Czarnych skrzydeł»”. W: Stylistyka teoretyczna w Polsce, redakcja Kazimierz Budzyk. Warszawa: Książka, 1946.
Google Scholar
Ingarden, Roman. O dziele literackim: Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury. Tłumaczenie Maria Turowicz. Warszawa: PWN, 1960.
Google Scholar
Ingarden, Roman. Studia z estetyki. t. 1. Warszawa: PWN, 1957.
Google Scholar
Mękarska, Janina, i Maciej Witek. „Echo i udawanie w ironii komunikacyjnej”. Studia Semiotyczne 33, nr 2 (2019): 369–394. http://doi.org/10.26333/sts.xxxiii2.13.
Google Scholar
Ratajczakowa, Dobrochna. „Teatralność i sceniczność”. W: Degler, Problemy teorii dramatu i teatru, 261–273.
Google Scholar
Reinach, Adolf. „The Apriori Foundations of the Civil Law”. Aletheia, no. 3 (1983): 1–142.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110329803.1
Google Scholar
Sbisà, Marina. „Locution, Illocution, Perlocution”. In Pragmatics of Speech Action, edited by Marina Sbisà and Ken Turner, 25–76. Berlin: De Gruyter, 2013. https://doi.org/10.1515/9783110214383.25.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110214383.25
Google Scholar
Searle, John R. Czynności mowy: Rozważania z filozofii języka. Tłumaczenie Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: Pax, 1987.
Google Scholar
Searle, John R. Umysł – język – społeczeństwo: Filozofia i rzeczywistość. Tłumaczenie Dominika Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 1999.
Google Scholar
Sebeok, Thomas A., ed. Encyclopedic Dictionary of Semiotics. t. 1. Berlin: Mouton de Gruyter, 1986.
Google Scholar
Skwarczyńska, Stefania. „Dramat – literatura czy teatr?” W: Degler, Problemy teorii dramatu i teatru, 187–200.
Google Scholar
Skwarczyńska, Stefania. „Niektóre praktyczne konsekwencje teatralnej teorii dramatu”. W: Degler, Problemy teorii dramatu i teatru, 163–185.
Google Scholar
Stanford, William B. The Sound of Greek: Studies in the Greek Theory and Practice of Euphony. Berkeley: University of California Press, 1967.
Google Scholar
Świontek, Sławomir. Dialog – dramat – metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1990.
Google Scholar
Tomasik, Wojciech. „Od «etiolacji» do «ideologii szczerości»: Teoria aktów mowy i literatura”. Pamiętnik Literacki, nr 3 (1990): 115–144.
Google Scholar
Ubersfeld, Anne. Czytanie teatru I. Tłumaczenie Joanna Żurowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Google Scholar
Wachowski, Jacek. Dramat – mit – tradycja: O transtekstualności w polskiej dramaturgii współczesnej. Poznań: Acarus, 1993.
Google Scholar
Wachowski, Jacek. Logos i Melpomena: Teatrologiczna refleksja nad genezą tragedii. Gniezno: Tum, 2004.
Google Scholar
Witek, Maciej. „Czynności illokucyjne jako akty interakcyjne”. Przegląd Filozoficzny, nr 3 (2010): 359–389.
Google Scholar
Witek, Maciej. „Irony as a Speech Action”. Journal of Pragmatics, no. 190 (2022): 76–90. https://doi.org/10.1016/j.pragma.2022.01.010.
DOI: https://doi.org/10.1016/j.pragma.2022.01.010
Google Scholar
Ziomek, Jerzy. „Projekt wykonawcy w dziele literackim a problemy genologiczne”. W: Powinowactwa literatury: Studia i szkice, 102–132. Warszawa: PWN, 1980.
Google Scholar
Autorzy
Jacek Wachowskijackearn@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-4859-3963
Jacek Wachowski - profesor zwyczajny w Instytucie Teatru i Sztuki Mediów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalista w dziedzinie performatyki, refleksji nad widowiskami (teorii teatru i dramatu) oraz komunikacji społecznej. Prowadzi także badania dotyczące związków humanistyki z nowymi technologiami, a w szczególności dotyczące wpływu nowych technologii cyfrowych na relacje społeczne i komunikacyjne oraz sztukę. Opublikował ostatnio Transakty: Między sztuką, nauką i technologią. Nowe strategie performowania wiedzy (2020).
Statystyki
Abstract views: 65PDF downloads: 46
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Jacek Wachowski

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.