Biografia performowana, czyli sceniczna gra (z) archiwum życia aktorki: Studium przypadku
Beata Popczyk-Szczęsna
beatapopczyk@interia.plUniwersytet Śląski w Katowicach (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8924-8093
Abstrakt
Artykuł dotyczy kwestii reprezentacji biografii w sztukach teatralnych, w których „bieg życia” jednostki stanowi podstawę zabiegów re-kreacyjnych. Wśród najnowszych przedstawień inspirowanych materiałem biograficznym, często autotematycznych, które oscylują między fikcją i faktografią, wyróżniono typ określony jako biografia performowana. Jako reprezentatywny przykład takiego przedstawienia wybrano spektakl Wielce Szanowna Pani (reż. Martyna Peszko, Teatr Polski im. Hieronima Konieczki w Bydgoszczy, 2020) inspirowany biografią aktorki Haliny Mikołajskiej i utrzymany w poetyce gry (z) archiwum. Sceniczne performowanie biografii Mikołajskiej odbywa się dzięki wykorzystaniu dokumentacji pisanej i filmowej, utworów literackich, autotematycznych wypowiedzi i zachowań wykonawczyń oraz interakcji z publicznością. Dzięki temu fragmentaryczna re-kreacja jednostkowej biografii splata się z osobistymi i ogólnymi refleksjami o etycznych i emocjonalnych wyzwaniach wpisanych w zawód artystki scenicznej. Podstawą analizy przedstawienia jest pojęcie reenactment wprowadzone przez Rebekkę Schneider na określenie tych praktyk przywołania przeszłości, w których afektywny akt rekonstrukcji historii jest jednocześnie kreacją osobistej wypowiedzi wykonawców.
Słowa kluczowe:
biografia, archiwum, performatywność, autotematyzm, reenactmentBibliografia
Benton, Michael. „Biografia teraz i kiedyś”. Tłumaczenie Anna Pekaniec. Dekada Literacka, nr 4/5 (2010): 10–25.
Google Scholar
Boyer-Weinmann, Martine. La Relation biographique: Enjeux contemporains. Seyssel: Éditions Champ Vallon, 2005.
Google Scholar
Całek, Anita. „Biografia jako reprezentacja”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Folia 207, Studia Poetica (2016): 25–41. http://hdl.handle.net/11716/8307.
Google Scholar
Całek, Anita. Biografia naukowa – od koncepcji do narracji: Interdyscyplinarność,v teorie i metody badawcze. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
Google Scholar
Dauksza, Agnieszka. „Zmącone wody żywiołu biograficznego: Wstęp redakcyjny”, Zagadnienia Rodzajów Literackich, nr 2 (2021): 17–23. https://doi.org/10.26485/ZRL/2021/64.2/1.
DOI: https://doi.org/10.26485/ZRL/2021/64.2/1
Google Scholar
De Marinis, Marco. „Performans i teatr: Od aktora do performera i z powrotem?” Tłumaczenie Ewa Bal. W: Performans, performatywność, performer: Próby definicji i analizy krytyczne, redakcja Ewa Bal i Wanda Świątkowska, 19–40. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
Google Scholar
Dosse, François. Le pari biographique: Écrire une vie. Paris: „La Découverte/Poche”, 2011.
Google Scholar
Foster, Hal. „An Archival Impulse”. October, no. 110 (2004): 3–22. https://doi.org/10.1162/0162287042379847.
DOI: https://doi.org/10.1162/0162287042379847
Google Scholar
Krakowska, Joanna. Mikołajska: Teatr i PRL. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2011.
Google Scholar
Lejeune, Philippe. Wariacje na temat pewnego paktu: O autobiografii. Tłumaczenie Wincenty Grajewski, Stanisław Jaworski, Aleksander Labuda i Regina Lubas-Bartoszyńska. Redakcja Regina Lubas-Bartoszyńska. Kraków: Universitas, 2001.
Google Scholar
Lemańska, Katarzyna. „Aktorka: Osoba prywatna i publiczna”. Didaskalia, nr 156 (2020), https://didaskalia.pl/pl/artykul/aktorka-osoba-prywatna-i-publiczna.
Google Scholar
Markowski, Michał Paweł. „O reprezentacji”. W: Kulturowa teoria literatury: Główne pojęcia i problemy, redakcja Michał Paweł Markowski i Ryszard Nycz, 287–333. Kraków: Universitas, 2006.
Google Scholar
Mikołajska, Halina. „Aktor jako osoba prywatna i aktor jako osoba publiczna”. W: Świadomość teatru: Polska myśl teatralna drugiej połowy XX wieku, redakcja Wojciech Dudzik, 407–416. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
Google Scholar
Mikołajska, Halina. „Wiosna 1966” (maszynopis, archiwum prywatne). W: (Nie)świadomość teatru: Wypowiedzi i rozmowy, wybór i redakcja Joanna Krakowska, 243–255. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2018.
Google Scholar
Partyga, Ewa. „O wyższości troski nad prawdą: Dramat w świetle filozofii biografii Adriany Cavarero”. W: Nowe historie 03: Nowe biografie, redakcja Agata Adamiecka-Sitek i Dorota Buchwald, 40–46. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2012.
Google Scholar
Ratajczakowa, Dobrochna. „Splot czasów: Teatr, performans i odtworzenia”. Pamiętnik Teatralny 70, z. 3 (2021): 189–202. https://doi.org/10.36744/pt.836.
DOI: https://doi.org/10.36744/pt.836
Google Scholar
Rewerenda, Magdalena. Performatywne archiwum teatru: Konsekwencje „Nie-Boskiej Komedii. Szczątków” Olivera Frljicia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2020.
Google Scholar
Schneider, Rebecca. Pozostaje performans. Tłumaczenie Mateusz Borowski i Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2020.
Google Scholar
Sugiera, Małgorzata. „Zgoda co do faktów – pakt biograficzny”. W: Nowe historie 02: Wymowa faktów, redakcja Agata Adamiecka-Sitek i Dorota Buchwald, 185–192. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2011.
Google Scholar
Tabaszewska, Justyna. „Na granicy faktu: Kategoria faction w badaniach nad współczesnymi biografiami”. Teksty Drugie, nr 1 (2019): 61–79. https://doi.org/10.18318/td.2019.1.5.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2019.1.5
Google Scholar
Autorzy
Beata Popczyk-Szczęsnabeatapopczyk@interia.pl
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-8924-8093
Beata Popczyk-Szczęsna - dr hab., prof. UŚ w Instytucie Nauk o Kulturze na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego. Badaczka dramatu i teatru współczesnego. Zajmuje się teorią i praktykami lektury tekstu dramatycznego, najnowszą polską dramaturgią sceniczną, biografią w teatrze XXI wieku oraz problematyką doświadczenia w literaturze i sztukach widowiskowych. Opublikowała m.in.: Powtórzenia i powroty. O dramaturgii Janusza Głowackiego (Katowice 2016).
Statystyki
Abstract views: 347PDF downloads: 222 PDF downloads: 55
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Beata Popczyk-Szczęsna
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
