Psy, ludzie i Bóg: Ekoteologia w dramatach Mariusza Bielińskiego i Jarosława Jakubowskiego
Jacek Kopciński
Instytut Badań Literackich, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-5347-9006
Abstrakt
Księga psa Mariusza Bielińskiego i Pies Jarosława Jakubowskiego to dwa teksty dramatyczne, które w oryginalny sposób ukazują relacje między człowiekiem i zwierzęciem. W obu sztukach pies jest samoistnym bytem, „gatunkiem stowarzyszonym” z człowiekiem (Haraway), „członkiem wspólnoty rodzinnej” (Baratay) i „zoe-egalitarystycznej” wspólnoty w znaczeniu, jakie nadaje temu pojęciu współczesny posthumanizm (Braidotti). Autor eseju odwołuje się do tych kategorii, by je następnie przekroczyć, badając metafizyczną koncepcję ludzko-zwierzęcych relacji ukazaną w dramatach. Podejmowana przez bohaterów Bielińskiego i Jakubowskiego retrospekcja przyjmuje postać pisarsko-egzystencjalnego obrządku żałobnego po zmarłym psie i prowadzi do głębokiej przemiany ich świadomości. Poprzez zderzenie losu cierpiącego zwierzęcia z historią Męki Pańskiej obaj pisarze dekonstruują spetryfikowane prawdy wiary chrześcijańskiej, odnawiając je i włączając w przestrzeń własnego doświadczenia i własnego dyskursu. Dlatego w interpretacji dramatów perspektywa ekologiczna została połączona z teologiczną. Autor odwołuje się do koncepcji „teologii zwierząt” Linzeya (ofiara Jezusa Chrystusa jako wzór międzygatunkowych relacji), a następnie, podążając za myślą Gadamera i Lévinasa, stawia tezę, że osią obu utworów jest hermeneutyczne pytanie o to, czy „duchowy dystans”, jaki w naszej epoce powstał między Bogiem a ludźmi, człowiek nowoczesny może pokonać, zwracając się w stronę zwierzęcia, by „przyswoić sobie” jego „obcość”, która otworzy go na „obcość” Boga.
Słowa kluczowe:
dramat polski po 2000, dramat poetycki, hermeneutyka, ekokrytyka, teologia, ekologiaBibliografia
Andrzejewski, Bolesław. Przyroda i język: Filozofia wczesnego romantyzmu w Niemczech. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989.
Google Scholar
Baratay, Éric. Zwierzęcy punkt widzenia: Inna wersja historii. Tłumaczenie Paulina Tarasewicz. Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku, 2014.
Google Scholar
Barcz, Anna, i Dorota Łagodzka, red. Zwierzęta i ich ludzie: Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2015.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5516
Google Scholar
Braidotti, Rosi. Po człowieku. Tłumaczenie Joanna Bednarek i Agnieszka Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.
Google Scholar
Dobrowolski, Paweł. „Dramaty (nie)ostateczne”. Dialog, nr 7/8 (2020): 271–279.
Google Scholar
Gadamer, Hans-Georg. „Człowiek i język”. Tłumaczenie Krzysztof Michalski. W: Rozum, słowo, dzieje, 52–62.
Google Scholar
Gadamer, Hans-Georg. „Estetyka i hermeneutyka”. Tłumaczenie Małgorzata Łukasiewicz. W: Rozum, słowo, dzieje, 132–141.
Google Scholar
Gadamer, Hans-Georg. Rozum, słowo, dzieje: Szkice wybrane. Tłumaczenie Małgorzata Łukasiewicz i Krzysztof Michalski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979.
Google Scholar
Genette, Gérard. Palimpsesty: Literatura drugiego stopnia. Tłumaczenie Tomasz Stróżyński i Aleksander Milecki. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2014.
Google Scholar
Lévinas, Emmanuel. Trudna wolność: Eseje o judaizmie. Tłumaczenie Agnieszka Kuryś. Gdynia: Atext, 1991.
Google Scholar
Lévinas, Emmanuel. „Twarz i zewnętrzność”. W: Całość i nieskończoność: Esej o zewnętrzności. Tłumaczenie Małgorzata Kowalska, 218–300. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Google Scholar
Linzey, Andrew. Teologia zwierząt. Tłumaczenie Wiktor Kostrzewski. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010.
Google Scholar
Markowski, Michał Paweł. „Hermeneutyka”. W: Anna Burzyńska i Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku: Podręcznik, 171–195. Kraków: Znak, 2007.
Google Scholar
Meijer, Eva. Języki zwierząt. Tłumaczenie Alicja Oczko. Warszawa: Marginesy, 2021.
Google Scholar
Mytych-Forajter, Barbara, red. Zwierzęta na zakręcie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.16083
Google Scholar
Niedźwiedzka, Barbara. „Czy zwierzęta mają Lévinasową twarz?” Istota, nr 1 (2020). https://www.istota.info/?p=1252.
Google Scholar
Strzałko, Jan. „Ekologia człowieka”. W: Kompendium wiedzy o ekologii, redakcja Jan Strzałko i Teresa Mossor-Pietraszewska, 201–260. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.
Google Scholar
Szaj, Patryk. „Być i rozumieć we wspólnocie więcej-niż-ludzkiej, czyli Gadamer nieznany”. Czas Kultury, nr 1 (2021). https://czaskultury.pl/artykul/byc-irozumiec-we-wspolnocie-wiecej-niz-ludzkiej-czyli-gadamer-nieznany/.
Google Scholar
Autorzy
Jacek KopcińskiInstytut Badań Literackich, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-5347-9006
Jacek Kopciński - dr hab., profesor Instytutu Badań Literackich PAN i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Kieruje Ośrodkiem Badań nad Dramatem Współczesnym w IBL PAN. Jego zainteresowania badawcze obejmują: historię i teorię dramatu, historię literatury XX i XXI wieku, krytykę teatralną, teatr radiowy i telewizyjny, antropologię widowisk.
Statystyki
Abstract views: 366PDF downloads: 274
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Jacek Kopciński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jacek Kopciński, Nowe przestrzenie subiektywności: Radiowy genotyp dramaturgii współczesnej , Pamiętnik Teatralny: Tom 68 Nr 2 (2019)
