Wojna i zagłada: Odbicie doświadczeń z lat 1939–1945 w przedstawieniach i pisarstwie Erwina Axera
Rafał Węgrzyniak
Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5895-6433
Abstrakt
Szkic jest próbą odtworzenia doświadczeń reżysera Erwina Axera (1917–2012), realizującego spektakle nie tylko na scenach polskich, ale też niemieckojęzycznych, w czasie wojny z lat 1939–1945. Od września 1939 do czerwca 1941 był on zatrudniony, także jako aktor, w polskim teatrze we Lwowie włączonym do Związku Sowieckiego. W lipcu 1941 uznany przez Niemców za Żyda został zamknięty we lwowskim getcie, gdzie pracował jako robotnik. Po ucieczce z getta w grudniu 1942 do Warszawy był ukrywany w prywatnych mieszkaniach. Od sierpnia do października 1944 uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Po jego klęsce wraz z żołnierzami Armii Krajowej wywieziony został do obozu jenieckiego na terenie Niemiec w maju 1945 wyzwolonego przez armię USA. Axer wielokrotnie powracał do owych doświadczeń w tekstach wspomnieniowych oraz pośrednio w przedstawieniach takich jak "Niemcy" i "Pierwszy dzień wolności" Kruczkowskiego, "Kariera Artura Ui" Brechta czy "Dochodzenie" Weissa. Chociaż był powściągliwy w przywoływaniu swych doświadczeń jako niedoszłej ofiary Holocaustu. Mając skomplikowaną tożsamość polsko-żydowsko-niemiecką, w swoich spektaklach nie pozbawiał człowieczeństwa katów – włącznie z Adolfem Hitlerem. Dokonywał rozrachunku ze zbrodniami dokonanymi w trakcie panowania ideologii narodowego socjalizmu właściwie z wewnętrznej perspektywy kultury niemieckiej
Słowa kluczowe:
Erwin Axer, Zagłada, teatr polski, II wojna światowaBibliografia
Axer, E. (1984). Ćwiczenia pamięci. Warszawa
Google Scholar
Axer, E. (1991). Ćwiczenia pamięci: seria druga. Warszawa
Google Scholar
Axer, E. (1998). Ćwiczenia pamięci: seria trzecia. Kraków
Google Scholar
Axer, E. (2003). Czwarte ćwiczenia pamięci. Kraków
Google Scholar
Baniewicz, E. (2010). Erwin Axer: teatr słowa i myśli. Kraków
Google Scholar
Honigsman, J. S. (2007). Zagłada Żydów lwowskich (1941-1944) (A. Redzik, przekł.). Warszawa
Google Scholar
Jasiński, G. (2009). Żoliborz 1944: Dzieje militarne II obwodu okręgu Warszawa AK w Powstaniu Warszawskim. Pruszków
Google Scholar
Niziołek G. (2013). Polski teatr Zagłady. Warszawa
Google Scholar
Raszewski, Z. ( 2007). Spacerek w labiryncie: O teatrze polskim po roku 1958. Warszawa
Google Scholar
Snyder, T. (2011). Skrwawione ziemie: Europa między Hitlerem a Stalinem (B. Pietrzyk, przekł.). Warszawa
Google Scholar
Steinlauf, M. C. (2001). Pamięć nieprzyswojona: Polska pamięć Zagłady (A. Tomaszewska, przekł.). Warszawa
Google Scholar
Autorzy
Rafał WęgrzyniakInstytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0001-5895-6433
Statystyki
Abstract views: 316PDF downloads: 196
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Rafał Węgrzyniak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.