Między sceną społeczną a sceną teatralną: Parabazy w „Rewolucji, której nie było” Teatru 21

artykuł recenzowany

Anna Piniewska

a.piniewska@uw.edu.pl
Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8474-8037

Abstrakt

Celem artykułu jest poetologiczna funkcjonalizacja pojęć sceny teatralnej i sceny społecznej oraz analiza relacji, które pomiędzy nimi zachodzą na przykładzie Rewolucji, której nie było w reżyserii Justyny Sobczyk. Wybór materiału umotywowano specyfiką twórczości Teatru 21, korzystającego z różnorodnych teatralnych konwencji i gatunków, a zarazem komentującego sytuację osób z niepełnosprawnościami w Polsce (w tym przypadku związaną z protestem z 2018). Aktorzy i aktorki przechwytują, a następnie dekonstruują dyskursy na temat niepełnosprawności oraz jej kulturowe stereotypy. Ramą do interpretacji twórczości osób z niepełnosprawnościami są krytyczne studia nad niepełnosprawnością, a narzędziem umożliwiającym tak zaprojektowaną analizę – parabaza. Autorka wyróżnia dwa typy parabazy: stematyzowaną oraz implikowaną (parabazę w parabazie), które w różnorodny sposób rozgrywają napięcia pomiędzy teatralnością a kontekstem społeczno-politycznym.



Słowa kluczowe:

scena, parabaza, Teatr 21, niepełnosprawność

Agamben, Giorgio. Pulcinella, czyli Rozrywka dla dzieci. Tłumaczenie Joanna Ugniewska. Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, 2019.
  Google Scholar

Buchwald, Dorota, i Dariusz Kosiński, red. Zmiana ustawienia: Polska scenografia teatralna. Tom 1–3. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2020.
  Google Scholar

Davis, Lennard J. Bending Over Backwards: Disability, Dismodernism, and Other Difficult Positions. New York: New York University Press, 2002.
  Google Scholar

Debord, Guy. Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu. Tłumaczenie Mateusz Kwaterko. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006.
  Google Scholar

Duvignaud, Jean. „Społeczna Praktyka Teatru”. Tłumaczenie Piotr Szymanowski i Leszek Kolankiewicz. W: Teatr w kulturze: Zagadnienia i wybór tekstów, redakcja Wojciech Dudzik i Leszek Kolankiewicz. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1991.
  Google Scholar

Dworacki, Sylwester. „O parabazie u jej antycznych źródeł”. Przestrzenie Teorii, nr 10 (2008): 11–18.
  Google Scholar

Gańczarczyk, Iga. „Od rekonstrukcji do mistyfikacji i z powrotem”. Didaskalia, nr 109/110 (2012): 41–52.
  Google Scholar

Godlewska-Byliniak, Ewelina, i Justyna Lipko-Konieczna, red. Niepełnosprawność i społeczeństwo: Performatywna siła protestu. Warszawa: Fundacja Teatr 21, 2018.
  Google Scholar

Godlewska-Byliniak, Ewelina, i Justyna Lipko-Konieczna, red. Odzyskiwanie obecności: Niepełnosprawność w teatrze i performansie. Warszawa: Fundacja Teatr 21, 2017.
  Google Scholar

Godlewski, Stanisław. „Kurtyna”. Teatr, nr 1 (2019). https://teatr-pismo.pl/7015--kurtyna/.
  Google Scholar

Goffman, Erving. The Presentation of Self in Everyday Life. New York: Anchor, 1959.
  Google Scholar

Hayes, Michael, and Rhonda Black. „Troubling Signs: Disability, Hollywood Movies and the Construction of a Discourse of Pity”. Disability Studies Quarterly 23, no. 2 (2023): 113–132. https://doi.org/10.18061/dsq.v23i2.419.
  Google Scholar

Hołub, Jacek. Żeby umarło przede mną: Opowieści matek niepełnosprawnych dzieci. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2020.
  Google Scholar

Hubbard, Thomas K. The Mask of Comedy: Aristophanes and the Intertextual Parabasis. Ithaca: Cornell University Press, 1991.
  Google Scholar

Ingarden, Roman. „O funkcjach mowy w widowisku teatralnym”. W: O dziele literackim: Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury. Tłumaczenie Maria Turowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1960.
  Google Scholar

Jajte-Lewkowicz, Irena, i Agnieszka Piasecka, red. Terapia i teatr. Tom 2. Wokół problematyki teatru ludzi niepełnosprawnych. Łódź: Poleski Ośrodek Sztuki, 2006.
  Google Scholar

Jajte-Lewkowicz, Irena, i Monika Wąsik, red. Spektakl jako wydarzenie i doświadczenie: Aktor. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018.
  Google Scholar

Kącka, Eliza. Wczoraj byłaś zła na zielono. Kraków: Karakter, 2024.
  Google Scholar

Kosiński, Dariusz. Teatra polskie: Historie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
  Google Scholar

Krakowska, Joanna. „Auto-teatr w czasach post-prawdy”. Dwutygodnik, nr 195 (2016). https://www.dwutygodnik.com/artykul/6756-auto-teatr-w-czasach--post-prawdy.html.
  Google Scholar

Kuppers, Petra. „Dekonstrukcja obrazów: Performatywność niepełnosprawności”. W: Godlewska-Byliniak i Lipko-Konieczna, Odzyskiwanie obecności.
  Google Scholar

Leonowicz-Bukała, Iwona, i Monika Struck-Peregończyk. „Bezbronne ofiary i dzielni bohaterowie: Wizerunek osób niepełnosprawnych w polskiej prasie”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura 10, nr 1 (2018): 148–164. http://dx.doi.org/10.24917/20837275.10.1.12.
  Google Scholar

Longmore, Paul. „«Heaven’s Special Child»: The Making of Poster Children”. In The Disability Studies Reader, edited by Lennard J. Davis. London: Routledge, 2013.
  Google Scholar

Nabiałek, Magda. Scena – między słowem a obrazem. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2018.
  Google Scholar

Okopień-Sławińska, Aleksandra. „Relacje osobowe w literackiej komunikacji”. W: Problemy socjologii literatury, redakcja Janusz Sławiński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
  Google Scholar

Pamuła, Natalia. „Kalekie świadectwa: Niepełnosprawność i protesty w Polsce w 2018 i 2020 roku”. Przegląd Kulturoznawczy, nr 4 (2021): 698–714. http://dx.doi.org/10.4467/20843860PK.21.048.14965.
  Google Scholar

Piniewska, Anna. „O wartościowaniu życia, czyli polski dyskurs eugeniczny wobec osób z niepełnosprawnościami”. Teksty Drugie, nr 4 (2023): 259–274. http://dx.doi.org/10.18318/td.2023.4.14.
  Google Scholar

Piniewska, Anna. „Protest w sejmie a protest w teatrze”. W: Poetyki protestu, redakcja Danuta Ulicka et al. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2021.
  Google Scholar

Ratajczakowa, Dobrochna. Galeria gatunków widowiskowych, teatralnych i dramatycznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2015.
  Google Scholar

Rzeźnicka-Krupa, Jolanta. „Za miłosierdzie dziękujemy: Ciało – tożsamość – (nie) normatywność i performatywne strategie oporu”. W: Godlewska-Byliniak i Lipko-Konieczna, Odzyskiwanie obecności.
  Google Scholar

Schalk, Sami. „Critical Disability Studies as Methodology”. Lateral, no. 6.1 (2017). https://csalateral.org/issue/6-1/forum-alt-humanities-critical-disability-studies-methodology-schalk/.
  Google Scholar

Schalk, Sami. „Reevaluating the Supercrip”. Journal of Literary & Cultural Disability Studies, no. 1 (2016): 71–86. http://dx.doi.org/10.3828/jlcds.2016.5.
  Google Scholar

Schlegel von, Friedrich. Fragmenty. Tłumaczenie Carmen Bartl. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
  Google Scholar

Stasiak, Marcin. Polio w Polsce 1945–1989: Studium z historii niepełnosprawności. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2021.
  Google Scholar

Stojkow, Maria, i Dorota Żuchowska. „(Re)Konstrukcja modelu społecznego – dyskursy o niepełnosprawności w Internecie”. W: Polscy niepełnosprawni: Pomiędzy deklaracjami a realiami, redakcja Barbara Gąciarz et al. Kraków: Wydawnictwa AGH, 2015.
  Google Scholar

Szpila, Agnieszka. „Gdzie są te dzieci? W dupie!”. Krytyka Polityczna, 12 września 2022. https://krytykapolityczna.pl/kraj/swiadczenie-pielegnacyjne-dla-opiekunow-osob-z-niepelnosprawnoscia/.
  Google Scholar

Świątkowska, Wanda. „Re-Enactment”. W: Performatyka: Terytoria, redakcja Ewa Bal i Dariusz Kosiński. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017.
  Google Scholar

Świontek, Sławomir. Dialog, dramat, metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata, 1999.
  Google Scholar

Woynarowska, Agnieszka. Niepełnosprawność intelektualna w publicznym i prywatnym dyskursie. Kraków: Impuls, 2010.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-06-16

Cited By / Share

Piniewska, A. (2025) „Między sceną społeczną a sceną teatralną: Parabazy w «Rewolucji, której nie było» Teatru 21”, Pamiętnik Teatralny, 74(2), s. 135–139. doi: 10.36744/pt.3408.

Autorzy

Anna Piniewska 
a.piniewska@uw.edu.pl
Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-8474-8037

Anna Piniewska - doktorantka Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego, absolwentka filologii polskiej na Wydziale Polonistyki UW oraz wiedzy o teatrze w Akademii Teatralnej w Warszawie, współredaktorka serii Parabaza w Wydawnictwach Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała w Tekstach Drugich, Przeglądzie Humanistycznym i Didaskaliach. Interesuje się poetyką, krytycznymi studiami nad niepełnosprawnością, nauką o dramacie i teatrze.



Statystyki

Abstract views: 1
PDF downloads: 0


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Anna Piniewska

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.