Gdy retranslacja jest normą: Polskie przekłady Shakespeare’a w XX i XXI wieku
Anna Cetera-Włodarczyk
a.cetera@uw.edu.plUniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5711-4867
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest praktyce retranslacji w odniesieniu do polskich przekładów dramatów Williama Shakespeare’a w XX i XXI wieku. Jego celem jest: 1) próba zdefiniowania retranslacji w warunkach wielowiekowej recepcji dramatów z kanonu europejskiego, charakteryzujących się intensywną recepcją teatralną i krytyczną; 2) przegląd polskich zasobów tłumaczeń Shakespeare’a w XX i XXI wieku, z uwzględnieniem strategii (re)translacji oraz specyfiki promocji/upowszechniania retranslacji w docelowej przestrzeni kulturowej; 3) refleksja nad współistnieniem przekładów Shakespeare’a w warunkach rozproszonego mecenatu, z rosnącym znaczeniem zasobów cyfrowych. W szczególny sposób rozpatrywana jest kwestia wyodrębnienia się praktyki retranslacji w warunkach pełnej asymilacji dramaturgii Shakespeare’a w polskiej kulturze literackiej i teatralnej, uzależnienie dynamiki retranslacji od uwarunkowań teatralnych i ideologicznych, a także powiązań retranslacji dramatu z twórczością własną tłumaczy. Konkluzję artykułu stanowią uwagi o wpływie zasobów cyfrowych na wyznaczniki kanoniczności przekładów, a także o potencjalnym schyłku logocentrycznych doktryn przekładowych.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
William Shakespeare, retranslacja, przekład dramatuBibliografia
Barańczak, Stanisław. Ocalone w tłumaczeniu. Kraków: Wydawnictwo a5, 1992.
Google Scholar
Berman, Antoine. „La retraduction comme espace de la traduction”. Palimpsestes 4 (1990): 1–7. https://doi.org/10.4000/palimpsestes.596.
DOI: https://doi.org/10.4000/palimpsestes.596
Google Scholar
Borowy, Wacław. „Przekłady Shakespeare’a i teatr (I)”. Teatr, nr 12 (1947): 18–25.
Google Scholar
Borowy Wacław. „Przekłady Shakespeare’a (II)”. Teatr, nr 1/2 (1948): 19–25.
Google Scholar
Cetera, Anna. Smak morwy: U źródeł przekładów Szekspira w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Google Scholar
Cetera-Włodarczyk, Anna, i Alicja Kosim. Polskie przekłady Shakespeare’a w XIX wieku: Zasoby, strategie i recepcja. Tomy 1–2. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323538660
Google Scholar
Cetera-Włodarczyk, Anna, Mateusz Godlewski, i Przemysław Pożar. Polskie przekłady Shakespeare’a w XX i XXI wieku: Zasoby, strategii i recepcja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2024.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323565871
Google Scholar
Delabastita, Dirk, and Lieven D’hulst, eds. European Shakespeare: Translating Shakespeare in the Romantic Age. Amsterdam: John Benjamins, 1993.
DOI: https://doi.org/10.1075/z.66
Google Scholar
Gibińska, Marta. Polish Poets Read Shakespeare: Refashioning of the Tradition. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 1999.
Google Scholar
Helsztyński, Stanisław. „Przekłady Szekspirowskie w Polsce wczoraj i dziś”. W: Moje Szekspiriana. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
Google Scholar
Heylen, Romy. Translation, Poetics, and the Stage: Six French Hamlets. London: Routledge, 1993.
Google Scholar
Komorowski, Jarosław. „Do kraju poety: W stronę Shakespeare’a podróżowanie polskie”. W: Nie tylko Shakespeare: Studia z dziejów teatru i dramatu XVI–XX wieku. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2011.
Google Scholar
Koskinen, Kaisa, and Outi Paloposki. „Retranslation”. In Handbook of Translation Studies, edited by Yves Gambier and Luc van Doorslaer. Volume 1. Amsterdam: John Benjamins, 2010.
DOI: https://doi.org/10.1075/hts.1.ret1
Google Scholar
Limon, Jerzy. Gdański teatr „elżbietański”. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989.
Google Scholar
Mathijssen, Jan Willem. The Breach and the Observance: Theatre Retranslation as a Strategy of Artistic Differentiation, with Special Reference to Retranslations of Shakespeare’s „Hamlet” (1777–2001). Utrecht: J.W. Mathijssen, 2007. http://www.dehamlet.nl/BreachandObservance.pdf.
Google Scholar
Pujante, Angel-Luis, and Ton Hoenselaars, eds. Four Hundred Years of Shakespeare in Europe. Newark: University of Delaware Press, 2003.
Google Scholar
Pym, Anthony. Method in Translation History. Manchester: St. Jerome Publishing, 1998.
Google Scholar
Romanowska, Agnieszka. Za głosem tłumacza: Szekspir Iwaszkiewicza, Miłosza i Gałczyńskiego. Kraków: Universitas, 2017.
Google Scholar
Sinko, Grzegorz. „Dramat angielski i niemiecki w wydawnictwach PIW”. Pamiętnik Teatralny 4, z. 1 (1955): 206–216.
Google Scholar
Skwarczyńska, Stefania. „Przekład i jego miejsce w literaturze i w kulturze narodowej (na przykładzie Hamleta w wersji Józefa Paszkowskiego)”. W: Pomiędzy historią a teorią literatury. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1975.
Google Scholar
Skwarczyńska, Stefania. „Swoisty problem przekładu dawnego tekstu dramatycznego”. W: Pomiędzy historią a teorią literatury.
Google Scholar
Staniewska, Anna. „Maciej Słomczyński vs. William Shakespeare”. Puls, nr 24 (1984/85): 126–140.
Google Scholar
Venuti, Lawrence. „Retranslation: The Creation of Value”. Bucknell Review 47, no. 1 (2004): 25–38.
DOI: https://doi.org/10.1080/08956308.2004.11671660
Google Scholar
Walaszek, Joanna. „Hamlet IV Wajdy i Budzisz-Krzyżanowskiej”. Dialog, nr 6 (1990): 113–123.
Google Scholar
Zawieyski, Jerzy. „O przekładach dramatu”. W: O sztuce tłumaczenia, red. Michał Rusinek. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1955.
Google Scholar
Zbierski, Henryk. „Wczoraj, dziś i jutro «polskiego Shakespeare’a»”. Nowe Książki 1, nr 10 (1986): 49–54.
Google Scholar
Żurowski, Andrzej. Prahistoria polskiego Szekspira. Gdańsk: Literatura.net.pl, 2007.
Google Scholar
Żurowski, Andrzej. Szekspiriady polskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1976.
Google Scholar
Autorzy
Anna Cetera-Włodarczyka.cetera@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0001-5711-4867
Anna Cetera-Włodarczyk – dr hab., prof. ucz. w Instytucie Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego, szekspirolożka. Jest redaktorką edycji krytycznej nowych przekładów Shakespeare’a autorstwa Piotra Kamińskiego (od 2009 ukazało się sześć tomów). W latach 2016–2024 kierowała dwoma projektami NCN: Polskie przekłady Shakespeare’a w XIX wieku: zasoby, strategie, recepcja oraz Polskie przekłady Shakespeare’a w XX i XXI wieku: zasoby, strategie, recepcja, w wyniku których powstało cyfrowe repozytorium Polski Szekspir UW (https://polskiszekspir.uw.edu.pl), udostępniające przekłady oraz omówienia sylwetek tłumaczy, strategii i recepcji tłumaczeń. Członkini European Shakespeare Research Association (ESRA) i International Shakespeare Association (ISA).
Statystyki
Abstract views: 33PDF downloads: 20
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Anna Cetera-Włodarczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
