Formy, farsze i prawa syntezy, czyli „Chemia związków jakości teatralnych” według Witkacego
Joanna Stacewicz-Podlipska
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4504-1546
Abstrakt
Problem recepcji Witkacego sprowadza się do wykrawania z wieloskładnikowego obszaru ściśle skorelowanych z sobą treści pasujących do danego zadania fragmentów. Najwięcej zamieszania wynikało z błędnego rozumienia pojęcia Forma, które, zrośnięte ze swoimi historycznymi definicjami i zastosowaniami, generowało piętrzące się nieporozumienia. Gdyby pojęcie to było analizowane w całej złożoności, jaką przewidział dla niego Witkacy, a zwłaszcza w szerszych ramach konceptualnych jego myśli, o nieporozumieniach nie mogłoby być mowy. Najbliższe terminologicznie odpowiedniki Witkacowskiej Formy należą do rodziny słów opisujących jednię: stop, amalgamat czy synteza. W Formie mieścić się miało wszystko to, co po odpowiedniej „obróbce”, a więc po przejściu procedury amalgamacji właśnie, stanowiło pierwotną materię Sztuki. To, czego chciał Witkacy dla teatru, kryło się zatem nie tyle w profuzji plastyki – w samym, jak pisał, „«umalarzeniu» teatru”, czy eliminacji treści na rzecz formy, lecz w tajemnicy konstrukcji, w procesie chemicznego, czy alchemicznego Form-owania, w magicznym akcie przyoblekania w kształt. Właśnie to misterium Formy wraz z całą kłopotliwą metafizyką Witkiewicza było z uporem pomijane przez jego samozwańczych i mianowanych spadkobierców. Tych błędów nie ustrzegli się także reprezentanci rozmaitych odmian „teatrów narracji plastycznej” (określenie Zbigniewa Taranienki), od przedwojennego Teatru Cricot po grupę, którą Konstanty Puzyna nazwał „Witkacoplastyką”. Dopóki jednak teatr narracji wizualnej zajęty był rozwiązywaniem problemów wynikających z aporii modernizmu, dopóty odwołania do Witkacego pozostawały mniej lub bardziej zasadne. W rozkochanej we fragmencie, relatywizującej wartości i anihilującej wszelkie stałe punkty odniesienia ponowoczesności ten trop gubi się, a Teoria Czystej Formy mutuje w praktykę „formy otwartej”, oddalając się coraz bardziej od dezyderatów Witkiewicza.
Słowa kluczowe:
Witkacy, recepcja twórczości Witkacego, Teoria Czystej Formy, scenografiaBibliografia
Gerould, Daniel C. Stanisław Ignacy Witkiewicz jako pisarz. Tłumaczenie Ignacy Sieradzki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981.
Google Scholar
Groth, Martyna. „Od eksperymentów Bauhausu do Teatru Galeria”. Pamiętnik Teatralny 64, z. 2 (2015): 150–163.
Google Scholar
Janion, Maria. „Czas formy otwartej”. Życie Literackie, nr 48 (1979): 5.
Google Scholar
Lau, Jerzy. Teatr artystów „Cricot”. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.
Google Scholar
Marczak-Oborski, Stanisław. „Awangardowa wielość rzeczywistości”. W: Myśl teatralna polskiej awangardy 1919–1939: Antologia, wybór i wstęp Stanisław Marczak-Oborski, noty Lidia Kuchtówna, 5–37. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973.
Google Scholar
Mitchell, W.J.T. Iconology: Image, Text, Ideology. Chicago: University of Chicago Press,1986.
Google Scholar
Owczarski, Wojciech. „Czy Witkacy chodziłby do Cricot?”. Teatr, nr 10 (2006): 6–12.
Google Scholar
Piotrowski, Piotr. Metafizyka obrazu: O teorii sztuki i postawie artystycznej Stanisława Ignacego Witkiewicza. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1985.
Google Scholar
Pollakówna, Joanna. „Filozofowanie i namiętności”. W: Studia o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu, redakcja Michał Głowiński i Janusz Sławiński, 227–244. Wrocław: Ossolineum, 1972.
Google Scholar
Popiel, Magdalena. Wyspiański: Mitologia nowoczesnego artysty. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2008.
Google Scholar
Porębski, Mieczysław. „Miejsce Witkacego”. W: Interregnum: Studia z historii sztuki polskiej XIX i XX w., 193–236. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
Google Scholar
Puzyna, Konstanty. „Na przełęczach bezsensu”. W: Burzliwa pogoda: Felietony teatralne, 67–76. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Google Scholar
Ratajczakowa, Dobrochna. „Eksperyment w teatrze i «teatr eksperymentalny»”. W: Z teorii teatru: Materiały z sesji teatralnej, Poznań 1970. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Upowszechniania Kultury, 1972.
Google Scholar
Sokół, Lech. „Fenomen Witkacego: Wiele pytań, niewiele odpowiedzi”. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 35 (2000): 11–22.
Google Scholar
Sztaba, Wojciech. „Teatr, sztuka i życie”. Pamiętnik Teatralny 34, z. 1/4 (1985): 162–168.
Google Scholar
Taranienko, Zbigniew. „Granice teatru narracji plastycznej”. Sztuka 3, nr 6 (1976): 24–29.
Google Scholar
Wyka, Kazimierz. „Trzy legendy tzw. Witkacego”. Twórczość, nr 2 (1957): 122–135.
Google Scholar
Żakiewicz, Anna. „Witkacy—perfect trickster”. W: Trickster Strategies in the Artists’ and Curatorial Practice, edited by Anna Markowska. Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, 2012.
Google Scholar
Autorzy
Joanna Stacewicz-PodlipskaInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-4504-1546
Statystyki
Abstract views: 53PDF downloads: 18
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Joanna Stacewicz-Podlipska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Joanna Stacewicz-Podlipska, Carissimo Kurek, czyli o braterstwach awangardy , Pamiętnik Teatralny: Tom 67 Nr 3 (2018): W stulecie odzyskania niepodległości (1919-2018)
