Pocztówki z piekła: Stanisław Ignacy Witkiewicz w Paryżu 1908

Wojciech Sztaba

Abstrakt

Niewiele wiemy o pobycie Witkacego w Paryżu wiosną 1908 roku; nie znamy listów do ojca, w których zapewne relacjonował to, co tam przeżył, a listy ojca zawierają nieliczne ślady takich relacji. Ślady pobytu trafiły jednak do jego dzieł literackich: wrażenia ze spotkania z nowym malarstwem opisał w 622 Upadkach Bunga, natomiast Sonata Belzebuba zawiera ślady jego wizyt w paryskich kabaretach, zwłaszcza w L'Enfer i Le Néant. Dramaturg sugeruje, że piekło z aktów 2 i 3 ma przypominać kabaret paryski w Paryżu – i trochę budapesztański – lub w Rio (Salon di Gioja), ale przede wszystkim paryski, co powtarza w sztuce wielokrotnie, w tym otwierających didaskaliach, w których podkreśla, co ważne, ogólną atmosferę demonicznej tandety takich lokali rozrywkowych. Czytając współczesne relacje oraz oglądając stare pocztówki i fotografie wnętrz kabaretów, można sobie wyobrazić atmosferę, do jakiej dążył Witkacy w scenografii Sonaty Belzebuba. Znając zamiłowanie Witkacego do makabry, można się domyślać, że odwiedził teatr Grand-Guignol i Musée Grévin. Podczas pobytu Witkacego w Paryżu Teatr Antoine dał dwa popołudniowe przedstawienia Króla Ubu Jarry'ego z Firminem Gémierem, które zostały szeroko nagłośnione. Dwadzieścia lat później wzmianka o Królu Ubu pojawiła się, być może jako reminiscencja z Paryża, w liście Witkacego do Edmunda Wiercińskiego.