Metateatralne finały Ibsena
Ewa Partyga
ewa.partyga@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7929-2875
Abstrakt
W artykule podjęta została próba interpretacji porównawczej finałów trzech sztuk Ibsena Rosmersholmu (1886), Heddy Gabler (1890) i Budowniczego Solnessa (1892). Metateatralne techniki wykorzystane przez autora w tych trzech scenach finałowych służą problematyzacji sytuacji nascenicznych widzów i widowni teatralnej oraz różnych strategii odbiorczych. Śmierć bohaterów dramatycznych zostaje ukazana w metateatralnej ramie skonstruowanej w każdym tekście trochę inaczej. Metateatralne zabiegi dopełniają się, by uwypuklić siłę percepcyjnych schematów, zademonstrować sposób ich działania, podsunąć możliwości ich podważenia. Ibsen nie stara się jednak uprzywilejować żadnej strategii odbioru, zachęcając w ten sposób widza, by wziął osobistą odpowiedzialność za sens tego, co widzi. We wszystkich omawianych sztukach scena teatru w teatrze staje się także miejscem egzystencjalnego powtórzenia. Dlatego do analizy i interpretacji wprowadzona została Kierkegaardowska koncepcja powtórzenia, która pozwala spojrzeć na teatr jako na miejsce potęgowania świadomości. Ibsenowskie motywy metateatralne wzmacniają tę funkcję teatru, a jednocześnie pomagają zrozumieć, że zarówno sens teatralnego dzieła czy wydarzenia, jak i proces jego odbioru są uwikłane w Kierkegaardowską dialektykę paradoksu.
Słowa kluczowe:
Henrik Ibsen, metateatr, historia dramatu 1800-1900, dialektyka paradoksu, Soren KierkegaardBibliografia
Alnæs, Nina S. Wilkołak w salonie. Tłumaczenie Ewa Partyga. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010.
Google Scholar
Andersen, Anette Storli. Deus ex machina? Henrik Ibsen og teatret i norsk offentlighet 1780–1864. Oslo: Universitetet i Oslo, 2010.
Google Scholar
Dingstad, Ståle. Den smilende Ibsen: Henrik Ibsens forfatterskap – stykkevis og delt. Oslo: Senter for Ibsen-studier, 2013.
Google Scholar
Fischer‐Lichte, Erika. "Ibsen's Ghosts – A Play for All Theatre Concepts?". Ibsen Studies 7, no. 1 (2007): 61-83. https://doi.org/10.1080/15021860701464505.
DOI: https://doi.org/10.1080/15021860701464505
Google Scholar
Fryszman, Alek. "Komizm i tragizm ofiary". Principia. Pisma koncepcyjne w filozofii i socjologii teoretycznej 23 (1999): 95-116.
Google Scholar
Gjervan, Ellen Karoline. Creating Theatrical Space: A Study of Henrik Ibsen's Production Books. Bergen 1852–1857. Bergen: University of Bergen, 2010.
Google Scholar
Gołębiewska, Maria. Wiedza egzystencjalna: O trzech koncepcjach poznania w filozofii egzystencji. Warszawa: Fundacja Aletheia, 2008.
Google Scholar
Kasperski, Edward. "Ironiczna antropologia: Rozdwojenie i podwojenie człowieka u Kierkegaarda". Studia Filozoficzne, nr 4 (1990): 177-192.
Google Scholar
Mróz, Piotr. Søren Kierkegaard i sztuka niemożliwa: Poglądy estetyczne Kierkegaardowskich autorów pseudonimowych. Kraków: Wydawnictwo Libron, 2013.
Google Scholar
Sæther, Astrid, et al., eds. Den biografiske Ibsen. Oslo: Universitetet i Oslo, 2010.
Google Scholar
Autorzy
Ewa Partygaewa.partyga@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-7929-2875
adiunnkt w Instytucie Sztuki PAN. Wykłada również w Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie. Jest redaktorką naukową serii Studia Komparatystyczne Instytutu Sztuki PAN. Teatr. Sztuka. Kultura. Jej zainteresowania badawcze obejmują kulturową historię dramatu i teatru w perspektywie współczesnej komparatystyki (zwłaszcza XIX-XXI w.) oraz dramat i teatr skandynawski, ze szczególnym uwzględnieniem dramatu i teatru norweskiego.
Statystyki
Abstract views: 46PDF downloads: 26
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Ewa Partyga
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
