Michał Chomiński i Jan Królikowski w obiektywie Konrada Brandla: Spojrzenie na polską fotografię teatralną 2. połowy XIX wieku
Marta Ziętkiewicz
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
Abstrakt
Na początku roku 1866 warszawskie studio fotograficzne Konrada Brandla wykonało serię fotografii dwóch znanych aktorów dramatycznych, Michała Chomińskiego i Jana Królikowskiego. Aktorzy zostali uwiecznieni w kostiumach scenicznych, w odtwarzanych przed obiektywem fragmentach wybranych ról ze swojego bogatego repertuaru. Fotografie te, rozpowszechniane zarówno jako odbitki, jak i reprodukcje publikowane w ilustrowanym tygodniku "Kłosy", należą do najbardziej rozpoznawalnych portretów polskich aktorów XIX wieku. Omawiane fotografie są dobrze znane historykom teatru i wielokrotnie były wykorzystywane jako materiał ilustracyjny. Autorka jednak proponuje, aby nie traktować ich wyłącznie jako obrazów dokumentujących sytuację sceniczną, lecz podjąć próbę zrozumienia okoliczności ich powstania i odtworzenia tego, co aktorzy i fotograf zamierzali przekazać publiczności. Dla Chomińskiego, Królikowskiego i Brandla zdjęcia były środkiem służącym podnoszeniu statusu zawodowego i społecznego oraz kreowaniu wizerunku. Portrety zyskały dodatkowe znaczenia, często różne od tych, które pierwotnie mieli na myśli ich twórcy, gdy zaczęły ukazywać się w prasie i trafiać do prywatnych albumów fotograficznych, by później stać się częścią zbiorów muzealnych lub archiwalnych. Interdyscyplinarne badania nad historią fotografii i teatru pozwalają lepiej zrozumieć kulturowe mechanizmy owocujące masową produkcją portretów aktorów w rolach. W rezultacie fotografie stają się dokumentem, który może nam wiele powiedzieć nie tylko o historii fotografii i teatru, ale także o historii społecznego porządku, w jakim funkcjonowały.
Słowa kluczowe:
Michał Chomiński, Jan Królikowski, Konrad Brandel, dziewiętnastowieczna fotografia teatralna, historia teatru polskiego 1765–1880, emploiBibliografia
Batchen, Geoffrey. „Dreams of Ordinary Life: Cartes-de-visite and the Bourgeois Imagination”. W: Photography: Theoretical Snapshots, edited by J.J. Long, et al. London: Routledge, 2009.
Google Scholar
Flusser, Vilem. Ku filozofii fotografii. Tłumaczenie Jacek Maniecki. Katowice: Akademia Sztuk Pięknych, 2004.
Google Scholar
Got, Jerzy. „Fotograficzna dokumentacja teatru w Polsce”. Pamiętnik Teatralny 9, z. 1 (1960): 71-94. https://doi.org/10.36744/pt.1511.
DOI: https://doi.org/10.36744/pt.1511
Google Scholar
Got, Jerzy. „Zmyślenie i prawda Jana Królikowskiego”. W: Teatr i teatrologia. Kraków: Universitas, 1994.
Google Scholar
Kowzan, Tadeusz. „Theatrical Iconography/ Iconology: the Iconic Sign and Its Referent”. Diogenes 33, nr 130 (1985).
DOI: https://doi.org/10.1177/039219218503313004
Google Scholar
Lejko, Krystyna. Kalendarze fotograficzne z zakładu Konrada Brandla: Obraz życia Warszawy w latach 60. XIX wieku. Warszawa: Muzeum Historyczne Warszawy, 2009.
Google Scholar
Lejko, Krystyna. Warszawa w obiektywie Konrada Brandla. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
Google Scholar
Litak, Anna. „Fotografie Modrzejewskiej”. Pamiętnik Teatralny, z. 3/4 (2009).
Google Scholar
Makomaska, Ewa. „Wystawa fotografii teatralnej w Warszawie”. Fotografia, nr 1 (1960).
Google Scholar
Markiewicz, Michał. „Czym jest fotografia teatralna?”. Teatr, nr 5 (2012).
Google Scholar
Mossakowska, Wanda. „Nieznany wizerunek Leontyny Halpertowej”. Pamiętnik Teatralny, z. 3/4 (2003).
Google Scholar
Mossakowska, Wanda. Walery Rzewuski (1837–1888), fotograf” Studium warsztatu i twórczości. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981.
Google Scholar
Pieńkos, Andrzej. Tracona moc obrazu czyli epizody nowoczesnego realizmu. Warszawa: Neriton, 2012.
Google Scholar
Rouillé, André. Fotografia: Między dokumentem a sztuką współczesną. Tłumaczenie Oskar Hademann. Kraków: Universitas, 2007.
Google Scholar
Szczerbiński, Jacek. „Kapłani i rzemieślnicy (aktorzy lwowscy 1831–1864)”. W: Inteligencja polska XIX i XX wieku, t. 1, redakcja Ryszarda Czepulis-Rastenis. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.
Google Scholar
Walicki, Andrzej. „«Filozofia narodowa» i początek sporu o samookreślenie i powołanie inteligencji polskiej”. W: Polska, Rosja, marksizm. Kraków: Universitas, 2011.
Google Scholar
Wanicka, Agnieszka. „Inne spojrzenie na «epokę gwiazd»”. W: Nowe historie 1: Ustanawianie historii, redakcja Agata Adamiecka-Sitek et al. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2010.
Google Scholar
Autorzy
Marta ZiętkiewiczInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
Statystyki
Abstract views: 66PDF downloads: 49
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Marta Ziętkiewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
