W pułapce inwersji: „Kain” George’a Gordona Byrona jako misterium

artykuł recenzowany

Alina Borkowska-Rychlewska

alina.borkowska-rychlewska@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3132-7124

Abstrakt

W artykule podjęto refleksję nad problematyką misteryjności w dramacie romantycznym na przykładzie Kaina George’a Gordona Byrona. Choć sam autor określił dramat jako „misterium”, konstrukcja dramatyczna dzieła oraz jego warstwa symboliczna nie wykazują bliższych związków z antycznymi lub średniowiecznymi sztukami o charakterze misteryjnym. Poeta zaprezentował w Kainie przede wszystkim epistemologiczny sens pojęcia misterium, rozumianego jako wtajemniczenie bohatera w nadprzyrodzony porządek istnienia. Autorka, skupiając się na antropologicznej i teleologicznej analizie znaczeń dramatu, dowodzi, że: 1) przedstawiona w Kainie opowieść o losach pierwszego bratobójcy w historii ludzkości jest przewrotnym nawiązaniem do pojęcia misterium według jego biblijnej, a zwłaszcza nowotestamentalnej wykładni; 2) misterium Kaina, na poziomie fikcji dramatycznej uwikłane w rozmaite relacje dialektyczne (sacrum i profanum, prawda i iluzja, dobro i zło, myśl i działanie, samotność i wspólnota), zostało ukazane jako „wtajemniczenie w śmierć” i stanowi odwrotność misterium ujmowanego w kontekście soteriologicznym; 3) dzieło jest intertekstualną grą (prowadzoną między innymi z Biblią, Rajem utraconym Johna Miltona i Makbetem Williama Shakespeare’a); 4) Kain jako „misterium” okazuje się doskonałym narzędziem ujawnienia sensów romantycznej dialektyki bytu oraz przekraczania granic conditio humana.



Słowa kluczowe:

George Gordon Byron, "Kain", misterium, romantyczna antropologia, romantyczna dialektyka bytu, conditio humana

Bauer, N. Stephen. „Byron’s Doubting Cain”. South Atlantic Bulletin 39, no 2 (1974): 80–88. https://doi.org/10.2307/3198597.
  Google Scholar

Blumenthal, Friedrich. Lord Byron’s Mystery „Cain” and its Relation to Milton’s „Paradise Lost” and Gessner’s „Death of Abel”. Oldenburg, 1891.
  Google Scholar

Cantor, Paul A. „Byron’s Cain: A Romantic Version of the Fall”. The Kenyon Review. New Series 2, no. 3 (1980): 51–71.
  Google Scholar

Dennis, Ian. „Cain: Lord Byron’s Sincerity”. Studies in Romanticism 41, no. 4 (2002): 655–674.
  Google Scholar

Dopart, Bogusław. „Dramat Adama: O mitycznej podstawie antropologicznej koncepcji III cz. Dziadów”. Ethos: Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II 4, nr 1/2 (1991): 171–184.
  Google Scholar

Dyk, Stanisław. „Znaczenie terminu misterium w refleksji teologiczno-liturgicznej”. Roczniki Liturgiczne 56 (2009): 69–85.
  Google Scholar

Eggenschwiler, Dawid. „Byron’s Cain and the Antimythological Myth”. Modern Language Quarterly, no. 4 (1976): 314–337.
  Google Scholar

Ehrstine, John W. The Metaphysics of Byron: A Reading of the Plays. Hague: Mounton, 1976.
  Google Scholar

Eliade, Mircea. Sny, mity, misteria. Tłumaczenie Krzysztof Kocjan. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1999.
  Google Scholar

Grant, Harding. Lord Byron’s „Cain. A Mystery” with Notes wherein the Religion of the Bible is Considered, with Reference to Acknowledged Philosophy and Reason. London, 1830.
  Google Scholar

Howe, Anthony. „A «Voice from out the Wilderness»: Cain and philosophical poetry”. In Byron and the forms of thought. Liverpool: Liverpool University Press 2013.
  Google Scholar

Jagodzińska, Joanna. Misterium romantyczne: Liturgiczno-rytualne wymiary świata przedstawionego w III części „Dziadów” Adama Mickiewicza, „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego i „Księdzu Marku” Juliusza Słowackiego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
  Google Scholar

Janion, Maria. Projekt krytyki fantazmatycznej: Szkice o egzystencji ludzi i duchów. Warszawa: Wydawnictwo Polska Encyklopedia Niezależna, 1991.
  Google Scholar

Janion, Maria. „Prometeusz, Kain, Lucyfer”. W: Gorączka romantyczna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975.
  Google Scholar

Janion, Maria. Wobec zła. Chotomów: Wydawnictwo Verba, 1989.
  Google Scholar

Kolankiewicz, Leszek. Dziady: Teatr święta zmarłych. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1999.
  Google Scholar

Lebioda, Dariusz T. Mickiewicz: Wyobraźnia i żywioł. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1996.
  Google Scholar

Leszczyński, Marcin. „Profesora Lucyfera wykłady o paleontologii i kosmologii: Kain Lorda Byrona”. Wiek XIX: Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, z. 6 (2013): 56–70.
  Google Scholar

Manning, Peter J. Byron and His Fictions. Detroit: Wayne State University Press, 1978.
  Google Scholar

Martin, Phillip W. Byron: A Poet Before His Public. Cambridge: Cambridge University Press, 1982.
  Google Scholar

Masłowski, Michał. Gest, symbol i rytuały polskiego teatru romantycznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
  Google Scholar

Niemojewska-Gruszczyńska, Zofia. Walka szatana z Bogiem w polskim dramacie romantycznym. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1935.
  Google Scholar

Pałęcki, Waldemar. „Eucharystia w świetle teologii misteriów i posynodalnej adhortacji papieża Benedykta XVI Sacramentum caritatis”. Resovia Sacra: Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej, nr 14/15 (2007/2008): 43–64.
  Google Scholar

Piwińska, Marta. „Tragedia i romantycy”. Dialog 16, nr 7 (1971): 102–125.
  Google Scholar

Przybylski, Ryszard. Słowo i milczenie bohatera Polaków: Studium o „Dziadach”. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1993.
  Google Scholar

Quinones, Ricardo J. „Byron’s Cain: Between History and Theology”. In Byron, the Bible, and Religion: Essays from the Twelfth International Byron Seminar, edited by Wolf Z. Hirst. Newark: University of Delaware Press, 1985.
  Google Scholar

Rajan, Tilottama. „«Something Not Yet Made Good»: Byron’s Cain, Godwin, and Mary Shelley’s Falkner”. In Byron and the Politics of Freedom and Terror, edited by Matthew J. A. Green and Piya Pal-Lapinski. Hampshire: Palgrave Macmillan, 2011.
  Google Scholar

Ratzinger, Joseph. Sakrament i misterium: Teologia liturgii. Tłumaczenie Aleksandra Głos. Kraków: Wydawnictwo AA, 2011.
  Google Scholar

Ricoeur Paul, Symbolika zła. Tłumaczenie Stanisław Cichowicz i Maryna Ochab. Warszawa: PAX, 1986.
  Google Scholar

Schock, Peter A. Romantic Satanism: Myth and the Historical Moment in Blake, Shelly, and Byron. Hampshire: Palgrave Macmillan, 2003.
  Google Scholar

Shears, Jonathon. „Not for Envy: Paradise Lost and the Inward Turn in Byron’s Cain”. In Byron Among the English Poets: Literary Tradition and Poetic Legacy, edited by Clare Bucknell and Matthew Ward. Cambridge: Cambridge University Press, 2021.
  Google Scholar

Sielepin, Adelajda. „Milczenie w liturgii jako przestrzeń działania Ducha Świętego”. Ruch Biblijny i Liturgiczny, nr 2 (2006): 105–113.
  Google Scholar

Skuczyński, Janusz. „III część Dziadów: Między obrzędem ludowym a liturgią chrześcijańską”. Ruch Literacki, z. 6 (1988): 737–751.
  Google Scholar

Skuczyński, Janusz. Misterium teatralne: Mickiewicz i inni; Studia i szkice z dziejów dramatu i teatru XIX i XX wieku. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2000.
  Google Scholar

Skuczyński, Janusz. Odmiany form dramatycznych w okresie romantyzmu: Słowacki – Mickiewicz – Krasiński. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1993.
  Google Scholar

Siegel, Paul. „«A Paradise Within Thee» in Milton, Byron, and Shelley”. Modern Language Notes 56, no. 8 (1941): 615–617.
  Google Scholar

Steffan, Truman Guy. Lord Byron’s „Cain”: Twelve Essays and a Text with Variants and Annotations. Austin: University of Texas Press, 1968.
  Google Scholar

Szturc, Włodzimierz. „George Gordon Byron a zagadnienia konstrukcji bohatera romantycznego”. W: Teoria dramatu romantycznego w Europie w XIX wieku. Kraków: Wydawnictwo Homini, 1999.
  Google Scholar

Ziołowicz, Agnieszka. „Misteria polskie”: Z problemów misteryjności w dramacie romantycznym i młodopolskim. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 1996.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-09-16

Cited By / Share

Borkowska-Rychlewska, A. (2025) „W pułapce inwersji: «Kain» George’a Gordona Byrona jako misterium”, Pamiętnik Teatralny, 74(3), s. 155–174. doi: 10.36744/pt.4286.

Autorzy

Alina Borkowska-Rychlewska 
alina.borkowska-rychlewska@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Polska
https://orcid.org/0000-0002-3132-7124

Alina Borkowska-Rychlewska - dr hab., prof. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pracuje w Zakładzie Literatury Romantyzmu Instytutu Filologii Polskiej UAM oraz w Centrum Badań nad Teatrem Muzycznym UAM. Jej główne zainteresowania badawcze to problematyka opery i libretta operowego, dawne i współczesne formy dramatyczno-muzyczne oraz literatura i teatr XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości polskich i europejskich romantyków



Statystyki

Abstract views: 0
PDF downloads: 0


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Alina Borkowska-Rychlewska

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.