Efekt zwierciadła: W poszukiwaniu widza Calderonowskiego theatrum mundi
Abstrakt
Artykuł koncentruje się na metaforze theatrum mundi u Calderóna, rozpatrywanej w kontekście debaty dotyczącej metateatralnego wymiaru jego sztuk. Omówiono badania na ten temat poprzedzające teorię metateatru Lionela Abla (Ernst R. Curtius, Walter Benjamin, Jean Jacquot), a także późniejszą debatę na temat metateatru wśród hiszpańskich badaczy Złotego Wieku i jej implikacje dla badań nad komedią (Henryk Ziomek, Catherine Larson, Thomas A. O'Connor, F.P. Casa, Urszula Aszyk, Katarzyna Mroczkowska-Brand, Jonathan Thacker, Graciela Balestrino, Kasia Lech). Koncepcja metateatru Sławomira Świontka zostaje zastosowana do analizy La vida es sueño i El gran teatro del mundo, które okazują się paradygmatycznymi i wzorcowymi spektaklami metateatralnymi. Autorka omawia metawypowiedzeniowe właściwości dialogu dramatycznego i jego samozwrotność u Calderóna i podkreśla znaczenie efektu mise en abyme implikowanego przez wyraźnie autorefleksyjne cechy sztuk. Wykorzystanie środków metateatralnych można zaobserwować w całej twórczości dramaturga, w komediach (La vida es sueño i Amor, honor y poder), autos sacramentales (El gran teatro del mundo i La protestación de la fe), a także entremés (El toreador) i mojiganga (Mundinovo, Las visiones de la muerte). Wynikająca z tego metateatralna jakość, osiągnięta dzięki skupieniu się Calderóna na relacjach widz-aktor i rzeczywistość-fikcja, pozwala widzom spojrzeć w lustro teatru, aby zobaczyć reprodukujące się własne odbicia, czyli teatr świata.
Słowa kluczowe:
theatrum mundi, Pedro Calderón de la Barca, metateatr, historia dramatu, dramat hiszpański 1600-1700Bibliografia
Aszyk, Urszula. Corrale de comedias: Publiczne i stałe teatry w Hiszpanii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005.
Google Scholar
Baczyńska, Beata. Dramaturg w wielkim teatrze historii: Pedro Calderón de la Barca. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.
Google Scholar
Baczyńska, Beata. “Świat, teatr, życie i sen w dramacie Calderona «Życie jest snem»”. W: Wielki Teatr Świata: Wykłady otwarte na scenie przy Wierzbowej, tom 1, redakcja Aneta Pawlak. Warszawa: Teatr Narodowy, 2003.
Google Scholar
Baczyńska, Beata. “«Życie jest snem» i «Książę Niezłomny», czyli dwa «polskie» dramaty Pedro Calderóna de la Barca”. W: Arcydzieła literatury hiszpańskiej: Dziesięć wykładów, redakcja Magda Potok-Nycz. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2016.
Google Scholar
Benjamin, Walter. Źródło dramatu żałobnego w Niemczech. Tłumaczenie Andrzej Kopacki. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2013.
Google Scholar
Curtius, Ernst Robert. “Metafory teatralne”. W: Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłumaczenie Andrzej Borowski et al. Kraków: Universitas, 1997.
Google Scholar
Gadamer, Hans Georg. Prawda i metoda: Zarys hermeneutyki filozoficznej. Tłumaczenie Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
Google Scholar
Jacquot, Jean. “Le ‘Théâtre du monde’ de Shakespeare à Calderón”. Revue de littérature comparée 31 (1957).
Google Scholar
Larson, Catherine. “El metateatro, la comedia y la crítica: Hacvia una nueva interpretación”. In Actas del X Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas, edited by Antonio Vilanova. Barcelona: Promociones y Publicaciones Universitarias, 1992.
Google Scholar
Mroczkowska-Brand, Katarzyna. Overt Theatricality and the “Theatrum mundi” Metaphor in Spanish and English drama, 1570–1640. Kraków: Select, 1993.
Google Scholar
Pavis, Patrice. Słownik terminów teatralnych. Tłumaczenie Sławomir Świontek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Google Scholar
Świontek, Sławomir. Dialog – dramat – metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata, 1999.
Google Scholar
Ubersfeld, Anne. Czytanie teatru I. Tłumaczenie Joanna Żurowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Google Scholar
Ziomek, Henryk. “A New View in Renaissance and Baroque Drama”. Kwartalnik Neofilologiczny 33, nr 2 (1986): 137–147.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 39PDF downloads: 19
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
