Polityka i dyscyplinowanie widowisk: Opera w rewolucyjnej Francji w latach 1789–1794
Marek Mosakowski
marek.mosakowski@ug.edu.plUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-5154-7650
Abstrakt
Artykuł dotyczy dyscyplinowania widowisk w rewolucyjnej Francji w latach 1789–1794. Przedstawiono w nim społeczno-polityczne konteksty dwóch aktów prawnych regulujących produkcję i wystawianie sztuk – względnie liberalnej ustawy Le Chapeliera z 13 stycznia 1791 oraz represyjnego Dekretu Konwentu Narodowego z 2 sierpnia 1793, który zmienił francuski teatr i operę w tubę propagandową jakobińskiego reżimu, narzucając twórcom ideologię i treści. Praktykę artystyczną tamtych lat zaprezentowano na przykładzie dwóch oper: Hadrian, cesarz Rzymu Étienne’a Nicolasa Méhula oraz Tryumf Republiki François-Josepha Gosseca. Pierwsze dzie- ło zawieszono w przeddzień premiery zaplanowanej na 13 marca 1792, ponieważ Komuna Paryża uznała je za jawnie monarchiczne i politycznie niepoprawne we Francji, w której chwiały się już podstawy burbońskiej monarchii, zaś skrajnie spolaryzowane nastroje społeczne zaczęły torować drogę ku republice. Drugie dzieło zostało skomponowane tuż po upadku monarchii i wystawione na początku 1793 roku. Tryumf Republiki wyznaczył nowe standardy estetyczne francuskiej republikańskiej i patriotycznej opery. Dzieło Gosseca jest ujęte w artykule jako przykład zasad nowej polityki kulturalnej jakobińskiej dyktatury, opartej na bezprecedensowych represjach i cenzurze.
Słowa kluczowe:
rewolucja francuska, jakobińska dyktatura, francuski rewolucyjny teatr i opera, cenzura rewolucyjna, Étienne Nicolas Méhul, François-Joseph GossecBibliografia
Copin, Alfred. Talma et la Révolution. Paris, 1887. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6531436j.texteImage.
Google Scholar
Darlow, Mark. Staging the French Revolution: Cultural Politics and the Paris Opera, 1789–1794. Oxford: Oxford University Press, 2012.
Google Scholar
Estrée, Paul de. Le Théâtre sous la Terreur (Théâtre de la peur) 1793–1794. Paris: Émile-Paul Frères, 1913. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5567737g/f27.item.texteImage.
Google Scholar
Graczyk, Anette. „Le Théâtre de la Révolution française, média de masses entre 1789 et 1794”. Traduction Élisabeth Landes. Dix-Huitième siècle, no. 21 (1989): 395–409. https://doi.org/10.3406/dhs.1989.1715.
DOI: https://doi.org/10.3406/dhs.1989.1715
Google Scholar
Gueniffey, Patrice. La Politique de la Terreur: Essai sur la violence révolutionnaire, 1789–1794. Paris: Fayard, 2000.
Google Scholar
Haine, Malou. „Sonorités nouvelles aux fêtes de la Révolution française”. Études sur le XVIIIe siècle 17 (1990): 193–209.
Google Scholar
Hallays-Dabot, Victor. Histoire de la censure théâtrale en France. Paris, 1862. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k96035925.texteImage.
Google Scholar
Hemmings, Frederic W.J. Theatre and State in France 1760–1905. Cambridge: Cambridge University Press, 1994. https://doi.org/10.1017/CBO9780511582653.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511582653
Google Scholar
Johnson, James H. Listening in Paris: A Cultural History. Berkeley: University of California Press, 1995.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520918238
Google Scholar
Kennedy, Michael. „From Casti to Capriccio: Strauss’s Theatrical Fugue”. In Words on Music: Essays in Honor of Andrew Porter on the Occasion of His 75th Birthday, edited by David Rosen and Claire Brook, 174–195. Hillsdale, NY: Pendragon Press, 2002.
Google Scholar
Martin, Jean-Clément. Nouvelle histoire de la Révolution française. Paris: Perrin, 2012.
DOI: https://doi.org/10.3917/perri.marti.2012.01
Google Scholar
Massin, Brigitte, et Jean Massin. Wolfgang Amadeus Mozart. Paris: Fayard, 1970.
Google Scholar
Mathiez, Albert. Autour de Robespierre. Paris: Payot, 1925. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k940559g.
Google Scholar
Mosakowski, Marek. Sztuki w służbie terroru: O rewolucji w kulturze francuskiej w latach 1792–1794. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021.
Google Scholar
Noiray, Michel. „L’Opéra de la Révolution (1790–1794): Un «tapage de chien»?”. In La Carmagnole des Muses: L’homme des lettres et l’artiste dans la Révolution, sous la direction de Jean-Claude Bonnet, 357–383. Paris: Armand Colin, 1988.
Google Scholar
Ozouf, Mona. La Fête révolutionnaire 1789–1799. Paris: Gallimard, 1976.
DOI: https://doi.org/10.14375/NP.9782070295173
Google Scholar
Petitfrère, Claude. Le Scandale du „Mariage de Figaro”, 1784: Prélude à la Révolution française? Bruxelles: Éditions Complexe, 1989.
Google Scholar
Place, Adélaïde de. Étienne-Nicolas Méhul. Paris: Bleu nuit, 2005.
Google Scholar
Sajous d’Oria, Michèle. „Le Répertoire du Théâtre Molière, 11 juin 1791–31 octobre 1791”. Studi Francesi 169 (2013): 40–56. https://doi.org/10.4000/studifrancesi.3279.
DOI: https://doi.org/10.4000/studifrancesi.3279
Google Scholar
Trousson, Raymond. „La Saint-Barthélemy, du religieux au politique”. Romanische Forschungen 124, no. 3 (2012): 325–345. http://www.jstor.org/stable/41679462.
DOI: https://doi.org/10.3196/003581212802834878
Google Scholar
Welschinger, Henri. Le Théâtre de la Révolution: 1789–1799. Paris, 1881. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k205988b.image.
Google Scholar
Žižek, Slavoj, i Mladen Dolar. Druga śmierć opery. Tłumaczenie Sławomir Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2008.
Google Scholar
Autorzy
Marek Mosakowskimarek.mosakowski@ug.edu.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-5154-7650
Marek Mosakowski - dr hab., prof. UG, pracuje w Instytucie Filologii Romańskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Historyk literatury francuskiej XVIII wieku. Bada jej związki z historią Francji, prawem francuskim, francuską myślą i sztuką okresu oświecenia. Opublikował ostatnio Sztuki w służbie terroru: O rewolucji w kulturze francuskiej w latach 1792–1794 (Gdańsk, 2021).
Statystyki
Abstract views: 248PDF downloads: 107
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Marek Mosakowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
