„Którą nasi wojacy z Hiszpanii przynieśli...” – o pojawieniu się sześciostrunowej gitary hiszpańskiej na ziemiach polskich

Recenzowany

Wojciech Gurgul


Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0113-998X

Abstrakt

W artykule podjęte zostały wątki dotyczące pojawienia się sześciostrunowej gitary hiszpańskiej na ziemiach polskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Przedstawione zostały istniejące dotąd opracowania poruszające temat początków gitary w Polsce i jej stopniowej popularyzacji w tym okresie. Przybliżono w porządku chronologicznym znane obecnie, różnorodne źródła, by na ich bazie na nowo ustalić periodyzację obecności na ziemiach polskich odmiennych typów gitary (angielskiej, hiszpańskiej pięciostrunowej, hiszpańskiej sześciostrunowej).


Słowa kluczowe:

gitara hiszpańska, gitara angielska, Józef Boruwłaski, Józef Elsner, Antoni Henryk Radziwiłł, Walenty Kratzer, Romuald Truskolaski

Bełza, Igor. Między oświeceniem i romantyzmem. Polska kultura muzyczna w początkach XIX wieku. Przekł. Stefan Prus-Więckowski. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1961.
  Google Scholar

Brandt, Heinrich von. Pamiętniki oficera polskiego (1808–1812). Część II. Przekł. M.G. Warszawa: A.T. Jezierski, 1904.
  Google Scholar

Broekere, Stanisław. Pamiętniki z wojny hiszpańskiej (1808–1814). Przekł. Paulina Cybulska. Warszawa: Drukiem Józefa Ungera, 1877.
  Google Scholar

Cesarczyk, Leszek. Gitara od A do Z. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2010. Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Bohdanowicz, Michał”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 3, 794–795. London: Oxford University Press, 2001.
  Google Scholar

Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Horecki, Feliks”. W: Encyklopedia Muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 4, 294–295. Kraków: PWM, 1993.
  Google Scholar

Coldwell, Robert. Felix Horetzky works, https://www.digitalguitararchive.com/2013/02/horetzky-works/, dostęp 26 VII 2023.
  Google Scholar

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. Zabaweczka. Józef Boruwłaski – fenomen natury, szlachcic, pamiętnikarz. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.
  Google Scholar

Gurgul, Wojciech. „Gitara angielska w polskiej kulturze muzycznej przełomu XVIII i XIX
  Google Scholar

wieku”. Muzyka 67, nr 1 (2022): 65–95. doi 10.36744/m.1147.
  Google Scholar

Guzy-Pasiak, Jolanta. „Nieznana rękopiśmienna tabulatura gitarowa z XVIII wieku”. Muzyka 39, nr 3 (1994): 15–32.
  Google Scholar

Heck, Thomas F. „Incidental Music in Commedia dell’Arte Performances”. W: The Routledge Companion to Commedia dell’Arte, red. Judith Chaffee, Olly Crick, 255–267. Abingdon: Routledge, 2017.
  Google Scholar

Heck, Thomas F. „The Vogue of the Chitarra francese in Italy: How French? How Italian? How Neapolitan?”. Soundboard Magazine 38, nr 4 (2012): 18–24, 44.
  Google Scholar

Hindrichs, Thorsten. Zwischen „leerer Klimperey” und „wirklicher Kunst”. Gitarrenmusik in Deutschland um 1800. Münster: Waxmann, 2012.
  Google Scholar

Jachimecki, Zdzisław, Włodzimierz Poźniak. Antoni Radziwiłł i jego muzyka do „Fausta”. Kraków:
  Google Scholar

Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1957.
  Google Scholar

Jones, Lindsay. Music by the Ducat: Giuliani’s Guitar and Vienna’s Musical Markets, 1806–1819.
  Google Scholar

Dysertacja doktorska, University of Toronto, 2020.
  Google Scholar

Kolberg, Oskar. Pisma muzyczne. Część 1. Wrocław–Poznań: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975 (= Dzieła Wszystkie 61).
  Google Scholar

Korespondencja Fryderyka Chopina. Red. Zofia Helman, Zbigniew Skowron, Hanna Wróblewska-Straus. T. 1, 1816–1831. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
  Google Scholar

Martín-Gil, Damián, Erik Stenstadvold. „Eighteenth-century Precedents: the Role of Paris”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 13–27. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. Doi 10.1515/9781800109070-008.
  Google Scholar

Mrygoń, Adam, Maria Burchard. „Katalog poloników muzycznych w zbiorach austriackich”. W: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, red. Zofia Chechlińska. T. 5, 161–324. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
  Google Scholar

Olcott-Bickford (Vahdah) Collection, https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/c8zp4c79/dsc/, dostęp 27 VII 2023.
  Google Scholar

Opałek, Mieczysław. „Gitara i gitarzyści polscy”. Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie 2, nr 5 (1927): 1–2.
  Google Scholar

Osika, Michał. Charakterystyka polskiej muzyki i tradycji gitarowej XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem działalności rodzimej. Praca licencjacka, Uniwersytet Jagielloński, 2019.
  Google Scholar

Page, Christopher. „The Great Vogue for the Guitar: an Overview”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 29–40. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. doi 10.1515/9781800109070-009.
  Google Scholar

Podhorodecki, Leszek. Jan Sobieski. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, 1964.
  Google Scholar

Potocki, Wacław. Ogród nie plewiony i inne utwory z lat 1677–1695. Wyd. Leszek Kukulski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
  Google Scholar

Poulopoulos, Panagiotis. The Guittar in the British Isles, 1750–1810. Dysertacja doktorska, The University of Edinburgh, 2011.
  Google Scholar

Powroźniak, Józef. Gitara od A do Z. Wyd. 1. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1966.
  Google Scholar

Powroźniak, Józef. Gitara od A do Z. Wyd. 2. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1989.
  Google Scholar

Prat, Domingo. Diccionario de Guitarristas. Buenos Aires: Romero y Fernández, 1934.
  Google Scholar

Prosnak, Jan. Kultura muzyczna Warszawy XVIII wieku. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1955.
  Google Scholar

Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „Nieznane fakty do biografii Jakuba Kremberga i jego rodziny z archiwaliów warszawskich”. Muzyka 57, nr 3 (2012): 225–230.
  Google Scholar

Rolle, Antoni Józef. Opowiadania historyczne. Lwów: Nakład Księgarni Gubrynowicza i Schmidta, 1876.
  Google Scholar

Schiller, Joanna. Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795–1862. Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Nauki. Zakład Dziejów Oświaty, 1998 (= Monografie z Dziejów Oświaty 39).
  Google Scholar

Swędrowski, Michał. Polacy w Hiszpanii 1808–1813, https://napoleon.org.pl/index.php/guerra-de-la-independencia-espanola/polacy-w-hiszpanii/527-polacy-w-hiszpanii-1808-1813, dostęp 26 VII 2023.
  Google Scholar

Szulc, Zdzisław. Katalog instrumentów muzycznych. Poznań: Muzeum Wielkopolskie, 1949.
  Google Scholar

Śliwiak, Tomasz. The Guitar Composition Works of Felix Horetzky. Wrocław: Dellartemusic, 2008.
  Google Scholar

Timofeyev, Oleg. The Seven-String Guitar in Russia: Its Origins, Repertoire, and Performance Practice, 1800–1850. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2023.
  Google Scholar

Tomaszewski, Wojciech. Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801–1850. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1992.
  Google Scholar

Tomaszewski, Wojciech. Między salonem a jarmarkiem. Życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002 (= Z Dziejów Kultury Czytelniczej w Polsce 14).
  Google Scholar

Truskolaski, Romuald. Quatre variations sur un theme original na gitarę. Red. Wojciech Gurgul. Gdynia: Eufonium, 2021.
  Google Scholar

Tyler, James, Paul Sparks. The Guitar and Its Music. From the Renaissance to the Classical Era. Oxford: Oxford University Press, 2002.
  Google Scholar

Valois, Pascal. Les guitaristes français entre 1770 et 1830. Pratiques d’exécution et catalogue des méthodes. Dysertacja doktorska, Université Laval, 2009.
  Google Scholar

Vogel, Beniamin. „Nieznani instrumentarze osiemnastowiecznego Wilna”. Ruch Muzyczny 25, nr 16 (1981): 19.
  Google Scholar

Vogel, Beniamin. Słownik lutników działających na historycznych i obecnych ziemiach polskich oraz lutników polskich działających za granicą do 1950 roku. Bydgoszcz: Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, 2019.
  Google Scholar

Westbrook, James. „The Instrument and Its Makers”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 41–56. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. doi 10.1515/9781800109070-010.
  Google Scholar

Wieczorek, Antoni. Przyczynki do twórczości operowej Karola Kurpińskiego w pierwszym dziesięcioleciu jego działalności kompozytorskiej 1811–1820. Dysertacja doktorska, Uniwersytet Jagielloński, 1926.
  Google Scholar

Wójcicki, Kazimierz Władysław. Warszawa, jej życie umysłowe i ruch literacki w ciągu lat trzydziestu (od 1800 do 1830 r.). Warszawa: Gebethner i Wolff, 1880.
  Google Scholar

Zalewski, Marcin. „Pierwsza polska szkoła na gitarę”. W: Romuald Truskolaski, Szkoła na gitarę hiszpańską, 27–46. Warszawa: Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, 2016.
  Google Scholar

Zalewski, Marcin. „Pierwsza polska szkoła na gitarę Romualda Truskolaskiego z 1820 roku”. W: Druga Ogólnopolska Sesja Naukowo-Artystyczna Gitarystyki Polskiej, red. Jerzy Zamuszko, 43–60. Łódź: Akademia Muzyczna w Łodzi, 1998 (= Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Łodzi 26).
  Google Scholar

Zamoyski, Adam. Chopin. Przekł. Halina Sołdaczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990.
  Google Scholar

Zbiory Cyfrowe. Muzeum Narodowe w Krakowie, https://zbiory.mnk.pl/pl/wyniki-wyszukiwania/katalog/424814, dostęp 2 VIII 2023.
  Google Scholar

Zieliński, Gustaw, Jan Zieliński. Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka. Część 2. Od roku 1600 do czasów obecnych. Toruń: Drukarnia J. Buszczyńskiego, 1881.
  Google Scholar

Żak, Jerzy. „Początki gitary w Polsce – wiek XVII”. Gitara. Historia i Aktualności 1, nr 2 (1997): 20–23.
  Google Scholar

Żórawska-Witkowska, Alina. „The Comici Italiani Ensemble at the Warsaw Court of Augustus III”. Musicology Today 2 (2005): 72–105.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-03-29

Cited By / Share

Gurgul, W. (2024). „Którą nasi wojacy z Hiszpanii przynieśli.” – o pojawieniu się sześciostrunowej gitary hiszpańskiej na ziemiach polskich. Muzyka, 69(1), 41–62. https://doi.org/10.36744/m.2531

Autorzy

Wojciech Gurgul 

Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie Polska
https://orcid.org/0000-0003-0113-998X

Statystyki

Abstract views: 87
PDF downloads: 49


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Wojciech Gurgul

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.