Pamiętnik Teatralny

Solo ośmiornicy, duet aktorki z koniem: Obecność zwierząt we współczesnym teatrze

Dorota Semenowicz — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Una Chaudhuri, autorka pionierskiego dla teatru ekologicznego artykułu „«There Must Be a Lot of Fish in That Lake»: Toward an Ecological Theater” z 1994, nawołuje dziś wyraźnie do tworzenia teatru międzygatunkowego. Jego podstawowymzałożeniem jest uznanie materialności gatunków nie-ludzkich i odejście od wykorzystywania natury jako metafory. Co owa materialność oznacza jednak w praktyce i jak myśleć o niej w kontekście obecności zwierząt na scenie? Niniejszy artykuł jest próbą zawieszenia etycznego esencjonalizmu, z góry wkluczającego udział żywych zwierząt w teatrze, a często kryjącego tylko pragnienie moralnego oczyszczenia, oraz zaproponowania racjonalnych ram dyskusji na temat obecności gatunków nie-ludzkich na scenie. Autorka skupia się na spektaklu Hate: Un duo avec un cheval w reżyserii Laetitii Dosch (2018), w którym z aktorką wystąpił koń. Przygląda się mu z perspektywy zooësis, czyli zaproponowanego przez Chaudhuri terminu obejmującego sposoby, w jakie „zwierzę jest w dyskursie konstruowane, reprezentowane, pojmowane i źle pojmowane”. Interesują ją trzy kwestie: 1) proces budowania podmiotowości konia i koncepcja natury w spektaklu; 2) relacja aktorka–zwierzę w kontekście ekologii feministycznej; 3) proces produkcji spektaklu. Zderza ponadto przedstawienie z innymi przykładami twórczości, w której zwierzęta pojawiają się na scenie nie jako symbol, lecz realna obecność.

Ekologiczne (post)apokalipsy Magdy Szpecht

Zuzanna Berendt — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Artykuł ma dwa zasadnicze cele: 1) przedstawienie i analizę reprezentacji czasu oraz doświadczenia czasu w wyreżyserowanych przez Magdę Szpecht spektaklach Wracać wciąż do domu oraz Solastalgia: Terrapia; 2) pokazanie propozycji myślenia o dramaturgii z wykorzystaniem myśli ekologicznej jako narzędzia badania relacji (szczególnie relacji czasowych) w pracach performatywnych. Spektakle Szpecht zostały umieszczone w kontekście refleksji na temat czasu w antropocenie oraz jego wpływu na teksty kultury. Analizy spektakli przeprowadzono pod kątem ich dramaturgii czasowej, dźwiękowej, wizualnej oraz performatywnej.

Teatr 4.0: W antropotechnicznym środowisku tajwańskich sztuk performatywnych

Anna Gryszkiewicz — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Quanta Arts Foundation, powołana do życia w 2009 przez producenta sprzętu komputerowego Quanta Computer, ma bezprecedensowy wpływ na politykę kulturalną Tajwanu. Wśród beneficjentów merytorycznego i finansowego wsparcia fundacji znaleźli się między innymi omawiani w artykule Chou Shu-yi, Hsieh Chieh-Hua, Su Wen-chi, Luo Wen-jinn i Huang Yi. Tworcy, ktorzy stale wspołpracują z sektorem nauki, stali się osią interdyscyplinarnych „laboratoriow” — temporalnych platform antropotechnicznych zrzeszających specjalistow, inżynierow i artystow rożnych dziedzin. Artykuł prezentuje krytyczne spojrzenie na owe performatywne sploty, rozważa szanse i zagrożenia związane z probami przełamywania hegemonii ludzkiego podmiotu, zainicjowanymi przez romantyczny „taniec” z nowymi technologiami. Tekst ujawnia rownież potencjał teatru jako laboratorium „mogącego poruszyć ziemię” (za Archimedesem i parafrazującym go Latourem), w którym zdobyta wiedza o mechanizmach łączących naukę, technologię i społeczeństwo może ewoluować w sprawczość skalowaną na rożne środowiska.

Contamination as Collaboration: Creating a Collaborative Archive in "Frames of the Anthropocene"

Aleksandra Kamińska — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Kadry Antropocenu to wieloautorska wystawa cyfrowa zapoczątkowana w 2021 roku przez Wirtualne Muzeum Antropocenu. Zaplanowana jako projekt cykliczny o otwartej formule wystawa jednocześnie dokumentuje zmiany zachodzące w szeroko pojętym środowisku oraz performatywnie konstruuje pamięć o nich. Choć większość fotografii pozornie koncentruje się na różnych rodzajach produkowanych przez ludzkość odpadków, można zauważyć, że w rzeczywistości wystawa ukazuje rozmaite konstelacje i kolaboracje, w których wyniku odpadki stają się integralną częścią naturalnych przestrzeni. Autorka skupia się na żywotności (Bennett, 2010) i procesualnym charakterze tych zestawień, postrzegając je jako część ciągłego procesu negocjacji rozgrywających się w czasie i przestrzeni, angażujących wiele podmiotów. Wysuwając na pierwszy plan „istoty nieludzkie i nieznane skale czasu” (Morton, 2017), postrzega Kadry Antropocenu jako próbę zainspirowania widzów i potencjalnych przyszłych twórców do refleksji nad różnymi odsłonami współpracy odkrywanymi w ramach powstającego na bieżąco archiwum. Artykuł przygląda się sposobom, w jakie wystawa Kadry Antropocenu eksploruje dynamikę „kontaminacji jako współpracy” (Tsing, 2015) – zarówno poprzez swoją treść, jak i procesualną, opartą na współpracy formułę, dzięki którym wykracza ona poza perspektywę antropocentryczną w rozumieniu trwającej epoki.

Katastrofa na moment: „Śmierć palmy” Joanny Rajkowskiej

Joanna B. Bednarek — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Autorka proponuje interpretację performansu Śmierć palmy (2019) Joanny Rajkowskiej na tle widoczności antropocenu oraz studiów nad genocydem i ekocydem. Podstawowym kontekstem jest tu fundamentalny dla krytyki środowiskowej postulat Dipesha Chakrabarty’ego, by pod wpływem kryzysu klimatycznego przemyśleć raz jeszcze zbiorową świadomość historyczną i wytwarzane przez nią tożsamości zbiorowe. Artykuł przywołuje pierwotny zamysł instalacji Joanny Rajkowskiej Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich (unaocznienie „pustki po Żydach”), historię jej recepcji (przez pryzmat afektów klasy średniej) oraz późniejsze liczne „wcielenia” sojusznicze i protestacyjne. Pozornie instalacja z miejsca pamięci (kontekst Zagłady) zmieniła się w pomnik antropocenu (kontekst katastrofy klimatycznej), faktycznie jednak uschnięcie palmy nie unieważnia poprzednich znaczeń, lecz uwidacznia ich sploty. Performans uschnięcia palmy związany był z obchodami Światowego Dnia Środowiska i trwał zaledwie kilkanaście dni, ale instalacja przez cały czas problematyzowała uwikłania antropocenu.

„Hiob” Karola Wojtyły w kontekście „ewangelii cierpienia” Jana Pawła II: Polska recepcja teatralna

Grażyna Golik-Szarawarska — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Dramat młodzieńczy Hiob Karola Wojtyły, którego wątki, jak się uważa, znalazły rozwinięcie w liście apostolskim Salvifici doloris i encyklikach trynitarnych Jana Pawła II, uważany jest w proponowanym ujęciu za artystyczną wykładnię idei zbawczego cierpienia jako archetypicznej sytuacji człowieka. Stąd też wśród badaczy pojawiło się odniesienie do „ewangelii cierpienia” rozumianej przez autora zarówno jako obecność cierpienia w Ewangelii, jak i objawienie zbawczego sensu cierpienia w mesjańskim posłannictwie Chrystusa, a w konsekwencji w misji i powołaniu Kościoła. W Hiobie dostrzeżono echa mesjanizmu w ujęciu polskich twórców doby romantyzmu i neoromantyzmu oraz mesjanizmu integralnego, wyrastającego z unionizmu Jerzego Brauna. Hiob, potraktowany w toku analizy jako tekst dramatyczny i jednocześnie zapis autorskiego projektu realizacji scenicznej, zaklasyfikowany został jako dramat religijny w ujęciu Ireny Sławińskiej i dramat katolicki w rozumieniu Stefanii Skwarczyńskiej. Zastosowano przy tym kategorię dramatu poetyckiego realizującego typ poetyckiego rapsodu. Teatrologiczna rekonstrukcja autorskiego metatekstu zawierającego inscenizacyjny program wykonawczy Hioba pozwoliła przeanalizować kierunki polskiej recepcji teatralnej dzieła.

Przyjemność stawania-się-mniejszościowym

Agata Adamiecka-Sitek — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Artykuł poświęcony jest Żabom Tomasza Śpiewaka w reżyserii Michała Borczucha w warszawskim Teatrze Studio (2018). Autorka poddaje analizie nieoczywistą polityczność przedstawienia. Odsłania wyjątkowy w polskim teatrze pasaż, jaki się tu dokonuje między mniejszościową polityką tożsamościową, manifestującą się w mocnych gestach kampowej i gejowskiej estetyki, a rozumianą w duchu Gilles’a Deleuze’a i Félixa Guattariego polityką stawania-się-innym, realizowaną poprzez uwolnioną pracę produkcji-pragnienia jako najważniejszej siły społecznej. Prawdziwą stawką tego przedstawienia jest zaproponowanie projektu nowej wspólnoty, radykalnie przeformułowującego postromantyczne wzorce naszej zbiorowej (nie)świadomości. Rekonstruując ów projekt, autorka odsłania zarazem strategie wykorzystania i przemieszczenia motywów antycznych – nie tylko Żab, ale też Chmur i Ptaków Arystofanesa, Alkestis Eurypidesa oraz motywów z malarstwa wazowego. Odpowiednio przemieszczony antyk posłużył tu bowiem do zbudowania wymiaru duchowego wspólnoty rozwiniętego wokół najgłębiej pojętych dionizyjskich motywów zniesienia dualizmu życia i śmierci.

Między zbuntowaną ulicą a teatrem, między wczoraj a dziś

Marcin Kula — Fri, 14 Mar 2025 00:00:00 +0100

Artykuł jest omówieniem wybranych wątków książki Anny Kuligowskiej-Korzeniewskiej Czwarty akt „Wesela”: Teatr polski wobec rewolucji 1905 roku. Autor kładzie szczególny nacisk na historyczne analogie i powtórzenia, odwołując się do wydarzeń polskiej historii XX wieku. Podkreśla rolę teatru w kultywowaniu pamięci społecznej, towarzyszeniu antyrządowym buntom i kreowaniu rewolucyjnego języka.