https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/issue/feed Pamiętnik Teatralny 2025-06-16T11:52:53+02:00 Pamiętnik Teatralny pamietnik.teatralny@gmail.com Open Journal Systems <p>„Pamiętnik Teatralny” to recenzowane, dwujęzyczne polsko-angielskie czasopismo naukowe poświęcone historii i historiografii teatru, dramatu oraz widowisk. Kwartalnik podejmuje przede wszystkim tematy związane z szeroko rozumianą kulturą teatralną (ze szczególnym uwzględnieniem Polski), otwarty jest na różne konteksty studiów nad teatrem, dramatem i performansem oraz na interdyscyplinarne ujęcia. Wśród różnorodnych metodologicznie publikacji są także artykuły naukowe wykorzystujące materiały archiwalne i edycje źródeł. „Pamiętnik Teatralny” publikuje również bloki tematyczne oraz problemowe recenzje książek teatrologicznych. Zapraszamy do współpracy badaczki i badaczy z różnych środowisk naukowych i kulturowych, zarówno osoby doświadczone, jak i rozpoczynające karierę akademicką. W trosce o zasady różnorodności, inkluzywności i równości w akademickiej debacie nie pobieramy żadnych opłat od autorek i autorów. Wszystkie teksty naukowe zakwalifikowane wstępnie przez kolegium redakcyjne są recenzowane w trybie podwójnie ślepej recenzji. Czasopismo jest indeksowane w wielu bazach (<strong>Scopus, DOAJ, Sherpa Romeo, ProQuest</strong> etc.), a zgodnie z aktualnym wykazem ministerialnym za publikację tekstu naukowego w "Pamiętniku Teatralnym" przyznaje się <strong>100 punktów</strong>.<br />Wszystkie opublikowane artykuły udostępniamy bez żadnej zwłoki na licencji <a href="https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.pl"><strong>CC BY 4.0</strong></a>. (Od zeszytu 1/2018 do 3/2022 stosowaliśmy licencję <a href="https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.pl" target="_blank" rel="noopener">CC BY-NC-ND 4.0</a>.). Od roku 2020 podstawową (referencyjną) wersją czasopisma jest wersja elektroniczna (ISSN: 2658-2899). Wszystkie zeszyty ukazują się także w wersji drukowanej (ISSN: 0031-0522). </p> https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/4485 To, co ukryte: O książce Beaty Guczalskiej „Konrad Swinarski: Biografia ukryta” 2025-06-11T18:26:43+02:00 Stanisław Godlewski stanislaw_godlewski@onet.pl <p>Tekst dotyczy biografii Konrada Swinarskiego autorstwa Beaty Guczalskiej. Autor opisuje, jak konstruowana jest narracja biograficzna i konfrontuje ją z mitem Swinarskiego wytworzonym przez środowisko teatralne, recenzentów i historyków teatru. Pokazuje, że próba ogarnięcia całej biografii i twórczości reżysera momentami prowadzi do powierzchowności interpretacji, a cały wywód zbudowany został w taki sposób, by bohatera „obronić”, co skutkuje arbitralnością ocen niektórych wydarzeń z jego życiorysu. Podążając tropem Guczalskiej próbuje zinterpretować wybrane aspekty przedstawień Swinarskiego za pomocą narzędzi psychoanalizy i teorii queer, wskazując tym samym, że dzieło reżysera może być dalej inspirujące, wywrotowe i krytyczne.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Stanisław Godlewski https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/2585 Dialog z pierwowzorem literackim: Programy teatralne Andrzeja Mleczki 2024-05-24T12:16:39+02:00 Marta Cebera marta.cebera@gmail.com <p>Celem artykułu jest analiza wybranych ilustracji Andrzeja Mleczki publikowanych w programach teatralnych Teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu (1975–1979) oraz Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi (1979–1988). W odniesieniu do teorii intertekstualności oraz ustaleń Julii Kristevy, Michała Głowińskiego i Ryszarda Nycza autorka podejmuje próbę interpretacji rysunków satyryka jako dialogów z pierwowzorami literackimi – przy użyciu takich środków jak parodia, karykatura i groteska. Opis praktyk intertekstualnych Mleczki został poprzedzony omówieniem różnic i podobieństw między programami opolskimi i łódzkimi. Prace zostały pogrupowane między innymi według kryteriów intertekstualnych zaproponowanych przez Nycza: atrybucji, presupozycji oraz anomalii.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Marta Cebera https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/2715 Stand-up, czyli dialog osobliwy 2024-06-26T13:43:31+02:00 Piotr Zdziarstek piotr.zdziarstek@phdstud.ug.edu.pl <p>Autor analizuje stand-up jako formę dialogu między komikiem a publicznością, opartą na paradoksalnej relacji – od zdobywania sympatii po prowokowanie i dystansowanie się. Odwołując się do koncepcji Jana Mukařovskiego, Michaiła Bachtina i Eriki Fischer-Lichte, wskazuje na napięcie między spontanicznością a retorycznym przygotowaniem występu. Komik dialoguje nie tylko z publicznością, ale też ze światem i sobą, stając się polifonicznym medium, w którym spotykają się różne głosy, przekonania i konteksty.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Piotr Zdziarstek https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/3408 Między sceną społeczną a sceną teatralną: Parabazy w „Rewolucji, której nie było” Teatru 21 2024-09-06T11:23:24+02:00 Anna Piniewska a.piniewska@uw.edu.pl <p>Celem artykułu jest poetologiczna funkcjonalizacja pojęć sceny teatralnej i sceny społecznej oraz analiza relacji, które pomiędzy nimi zachodzą na przykładzie <em>Rewolucji, której nie było</em> w reżyserii Justyny Sobczyk. Wybór materiału umotywowano specyfiką twórczości Teatru 21, korzystającego z różnorodnych teatralnych konwencji i gatunków, a zarazem komentującego sytuację osób z niepełnosprawnościami w Polsce (w tym przypadku związaną z protestem z 2018). Aktorzy i aktorki przechwytują, a następnie dekonstruują dyskursy na temat niepełnosprawności oraz jej kulturowe stereotypy. Ramą do interpretacji twórczości osób z niepełnosprawnościami są krytyczne studia nad niepełnosprawnością, a narzędziem umożliwiającym tak zaprojektowaną analizę – parabaza. Autorka wyróżnia dwa typy parabazy: stematyzowaną oraz implikowaną (parabazę w parabazie), które w różnorodny sposób rozgrywają napięcia pomiędzy teatralnością a kontekstem społeczno-politycznym.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Anna Piniewska https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/4173 „Niżej viceministra takich spraw się nie rusza”: Koreańska bajka w Państwowym Teatrze Lalek w Gdańsku 2025-02-25T11:18:01+01:00 Joanna Stacewicz-Podlipska joanna.stacewicz-podlipska@ispan.pl <p>Artykuł przybliża okoliczności wystawienia na polskiej scenie lalkowej sztuki <em>Arirang</em>. Udramatyzowana baśń koreańska powstała na kanwie opowiadań osiadłego w Polsce Koreańczyka – doktora Tonchu Ru, którego losy stanowią osobny i ważny wątek historii. Premiera odbyła się 31 października 1953, z czteromiesięcznym opóźnieniem wobec zaplanowanej daty. Jego powodem były działania wojenne na Półwyspie Koreańskim, które zmusiły realizatorów do szczególnej dyplomacji i kontaktów na szczeblu ministerialnym. Inscenizacja, powstająca pod naporem odgórnie sterowanego przekazu o wojnie, była częścią rezonansu, jaki konflikt zbrojny w „bratnim” kraju wzbudził wśród polskich artystów „zaangażowanych”. W obliczu tego konfliktu diagnozowane od dekad „polsko-koreańskie paralele” zyskały nowy kontekst, a razem z nim socrealistyczny kostium.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Joanna Stacewicz-Podlipska https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/4504 Ramy poznawcze 2025-06-09T16:46:12+02:00 Tomasz Kubikowski tomasz.kubikowski@e-at.edu.pl <p>Wstęp do bloku tematycznego <em>Ramy poznawcze</em>.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Tomasz Kubikowski https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/2643 The Disorder of Love and the Love of Disorder: Cognitive Interplay in Shakespeare’s "Twelfth Night" at the Middle Temple, 1602 2024-07-02T15:44:01+02:00 Richard Kemp rkemp@iup.edu <p><em>Wieczór Trzech Króli</em> ukazuje osobiste relacje miłosne oraz hulanki biesiadników jako zjawiska wprowadzające nieład. Współczesne inscenizacje zazwyczaj prezentują tekst Shakespeare’a jako komedię romantyczną, w której tymczasowe zakłócenie harmonii osobistej i społecznej zostaje ostatecznie przezwyciężone dzięki perspektywie połączenia trzech par węzłami małżeńskimi. Bogatszą i bardziej złożoną interpretację <em>Wieczoru Trzech Króli</em> umożliwia analiza pierwszego odnotowanego wystawienia w kolegium prawniczym Middle Temple w 1602. Autor przygląda mu się sięgając po wypracowaną na gruncie neuronauki kognitywnej hipotezę poznania ucieleśnionego, według której procesy poznawcze opierają się na wzajemnym oddziaływaniu ciała ludzkiego i jego środowiska fizycznego oraz społecznego, a pojęcia powstają w wyniku impulsów z układu nerwowego narządów zmysłów i ruchu. W tym ujęciu znaczenie <em>Wieczoru Trzech Króli</em> tworzą podczas przedstawienia nie tylko wypowiadane ze sceny kwestie, lecz także biologia, doświadczenia i wartości aktorów i widzów. Wyobrażenie sobie tej inscenizacji w fizycznej przestrzeni i kontekście społecznym Middle Temple pozwala zobaczyć, w jaki sposób trupa Shakespeare’a poruszała złożone kwestie moralne przed publicznością prawników, których decyzje kształtowały porządek społeczny Anglii początku XVII wieku.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Richard Kemp https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/2587 Temperament and the Roots of Interpretation 2024-07-02T15:46:15+02:00 Vladimir Mirodan vmirodan@hotmail.com <p>Przedmiotem artykułu jest przeprowadzona z perspektywy najnowszych ustaleń psychologii analiza złożonego wpływu osobowości aktorów i reżyserek na ich interpretacje materiału dramatycznego. Ogniskuje się ona wokół następujących pytań: Jak to jest, że w laboratorium sali prób pewne decyzje interpretacyjne „pasują”, a inne nie? Jakie siły kształtują te przedrefleksyjne procesy? Gdy zapadają decyzje interpretacyjne mające wpływ na dane wykonanie, a nawet całą produkcję, w jaki sposób równoważą się świadoma refleksja, nabyte poprzez enkulturację nawyki i nieświadome procesy? Czy te ostatnie zakorzenione są w naszych osobowościach? Podejmując próbę odpowiedzi, autor przedstawia znaczący wpływ czynników genetycznych i epigenetycznych („temperamentów”), a także dziedziczonych „postaw plemiennych” na kształtowanie się osobowości. Na koniec stawia pytanie o potrzebę przemyślenia treningu aktorskiego w kontekście postępów w psychologii różnic indywidualnych i podpowiada, jakiego rodzaju odnowa naszych praktyk szkoleniowych pozwoliłaby im odzwierciedlać ustalenia nowej psychologii.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Vladimir Mirodan https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/2674 Acting Near and Far 2024-07-02T15:42:15+02:00 Darren Tunstall d.tunstall@gsa.surrey.ac.uk <p>Kwestią kluczową dla powodzenia sceny dramatycznej jest ukierunkowanie uwagi aktora, ponieważ ono wpływa na punkt skupienia uwagi widzów. Autor artykułu rozpatruje zagadnienie uwagi, sięgając po teorię poziomów interpretacji (<em>Construal Level Theory</em>) Yacova i Libermana, w myśl której zdarzenia, również mentalne, takie jak sny i wspomnienia, są przez umysł interpretowane jako bliskie lub dalekie. Omawia znaczenie interpretacji w trybie bliskim/dalekim, przytaczając przykład swojej próby pewnej sceny ze współczesnego brytyjskiego dramatu. Dowodzi przy tym, że tryb bliski/daleki odnosi się nie tylko do zachowań niewerbalnych, lecz także do samej mowy. Jedną z podstawowych funkcji mowy jest przemieszczenie desygnatu w trybie dalekim, ułatwione przez przetwarzanie predykcyjne działania. Funkcja ta powiązana jest z teorią predykcji żalu Fritha i Metzingera. Tryb daleki jest zatem kwestią zstępującego przetwarzania semantycznego, podczas gdy wstępujące przetwarzanie sensoryczne wiąże się trybem bliskim. Przesunięcie uwagi między trybami bliskim i dalekim można zaobserwować na przykład w inscenizacjach dramatów Czechowa przygotowanych przez Stanisławskiego. Autor postuluje uznanie umiejętności skutecznego przełączania się między trybami bliskim i dalekim, zarówno w ruchu, jak i mowie, za wiarygodny wskaźnik inteligencji aktorskiej.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Darren Tunstall https://czasopisma.ispan.pl/index.php/pt/article/view/2571 Enactivism and Performance Theory: Towards Interdisciplinarity Without Misunderstandings 2024-07-02T15:50:14+02:00 Yanna Popova y.popova@uw.edu.pl <p>Oglądanie widowiska o charakterze performatywnym jest szczególnym doświadczeniem partycypacyjnym, na które składają się ucieleśnienie i interaktywność. Jego <em>znaczenie</em> nie jest ani odbierane wprost, ani biernie obserwowane, lecz raczej odgrywane lub rekonstruowane w interaktywnym procesie zachodzącym między wykonawcą a widzem. Z takim obrazem widowiska performatywnego (przedstawienia teatralnego i innych form performatywnych) zgodziłoby się wielu badaczy. Co ważne, taki opis jest oparty na nowym, kompleksowym podejściu do ludzkiego poznania, określanym jako <em>enakcja</em> lub <em>enaktywizm</em>. Istnieją wyraźne podobieństwa między teorią performansu, wykorzystywaną w różnych dyscyplinach humanistyki (w tym w teatrologii), a najnowszymi osiągnięciami kognitywistyki. Te dwa obszary refleksji teoretycznej dzielą jednak równie istotne różnice, wynikające z ich genealogii. W swoich początkach performatyka opierała się na antropologii i pragmatyce filozoficznej. Enaktywizm zaś narodził się z efektywnego połączenia biologii, teorii systemów dynamicznych i fenomenologii. Celem artykułu jest przyjrzenie się temu, co wspólne i odmienne w obu domenach refleksji i wyjaśnienie pewnych nieporozumień, by w ten sposób otworzyć drogę do potencjalnych powiązań w przyszłości.</p> 2025-06-16T00:00:00+02:00 Prawa autorskie (c) 2025 Yanna Popova