TY - JOUR AU - Lubieniecki, Ryszard PY - 2021/04/19 Y2 - 2024/03/29 TI - Sztuka gry na instrumentach klawiszowych początku XV wieku a średniowieczna mnemotechnika JF - Muzyka JA - m VL - 66 IS - 1 SE - Artykuły DO - 10.36744/m.795 UR - https://czasopisma.ispan.pl/index.php/m/article/view/795 SP - 26-47 AB - <p>Sztuka gry na instrumentach klawiszowych stanowi dziedzinę muzyczną, w której szczególnie wyraźne wydaje się „zawieszenie” pomiędzy tradycją ustną a piśmienną. Autor umieszcza <em>ars organica</em> początku XV w. w kontekście kultury opartej na pamięci oraz nakreśla wynikające z tej perspektywy konsekwencje dla badania i postrzegania zachowanego repertuaru muzycznego. Podstawowy materiał źródłowy stanowią dwa anonimowe traktaty organowe: <em>Octo principalia de arte organisandi </em>i <em>Opusculum de arte organica</em>, pochodzące z rękopisu M.CIII, przechowywanego w Bibliotece Kapituły Metropolitalnej w&nbsp;Pradze.</p><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; W pierwszej części artykułu autor analizuje konstrukcję praskich traktatów organowych z perspektywy funkcjonowania średniowiecznej <em>memorii</em>. Wskazuje na zabiegi mnemotechniczne, takie jak stosowanie porządków numerycznych, informacji wydzielonych słowem <em>nota </em>(łac. „zanotuj”, „zapamiętaj”) oraz zabiegów perswazyjnych.</p><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Druga część poświęcona została kwestiom dotyczących bezpośrednio praktyki gry na instrumentach klawiszowych. Najpierw przedstawione zostają podstawowe modele melodyczno-rytmiczne (<em>tactus</em>) z odniesieniem do zachowanego repertuaru muzycznego (Kodeksu z Faenzy oraz źródeł fragmentarycznych, m.in. praskich fragmentów organowych). Analizy (dokonane już wcześniej przez wielu innych autorów) wykazują zbieżność figur <em>tactus</em> zawartych w traktatach z zachowanymi tabulaturami organowymi. Następnie konstrukcja traktatu <em>Opusculum de arte organica</em> skojarzona zostaje z teorią improwizacji Jeffa Pressinga oraz z perspektywy kształtowania muzycznego procesu w improwizacji porównane zostają ze sobą dwie kompozycje:<em> Kyrie Magne Deus</em> z praskich fragmentów organowych (CZ-Pnm 1D a 3/52, recto) oraz <em>Kyrie Cunctipotens genitor Deus </em>z Kodeksu z Faenzy (I-Fz MS 117, fol. 79r–79v). Na podstawie tego zestawienia autor podkreśla znaczenie niezbędnego w improwizacji „przyswojenia” podstawowych modeli melodycznych, a tym samym zwraca uwagę na fizjologiczny aspekt gry na instrumencie, obecny w znaczeniu słowa <em>tactus</em> (łac. „dotyk”, „zmysł dotyku). Artykuł zamykają uwagi dotyczące mnemotechniki oraz związanym z nią problemem indywidualizmu średniowiecznego twórcy.</p> ER -