Konteksty. Polska Sztuka Ludowa

Wokół muzeum etnograficznego

2024-11-13T15:55:20+01:00

Artykuł jest prezentacją wybranych zagadnień, które powodują napięcia wokół muzeum etnograficznego, a związanych z koniecznością odnowienia roli tej instytucji, zwłaszcza w kontekście przemian społecznych: dekolonizacji, nowo definiowanych relacji centrum–peryferie, zwiększania się roli procesów włączających różne społeczności powiązane z kolekcjami etnograficznymi i szeroką działalnością muzeum. Analiza została oparta na materiałach zebranych podczas badań metodą studium przypadku w trzynastu europejskich muzeach etnograficznych w latach 2013–2023 (materiały zastane, komunikacja, wywiady). Powołując się na powiązaną z nurtem afrofuturyzmu koncepcję filozoficzną Achille’a Mbembego, nazywaną „etyką przechodnią”, autorka proponuje zmianę sposobu wytwarzania autorytetu muzealnego.

Reprezentacja przez sztukę, czyli wakacyjne muzeum etnograficzne

2024-12-23T15:52:07+01:00

Tekst wykorzystuje niepublikowane materialy archiwalne Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie dotyczące objazdowych wystaw na barkach rzecznych, organizowanych w latach 1952–1967. Wakacyjny charakter działalności wystawienniczej na barkach oraz ograniczenia przestrzenne i techniczne jednostek pływających niewątpliwie wpływały na sposób myślenia o tych objazdowych ekspozycjach i do pewnego stopnia określały zarówno język przekazu, jak i jego treść. Tekst omawia program tych wystaw i trasy muzealnej barki, a także częściowo ich scenariusze, zestawy obiektów i sposoby ich aranżacji. Materiał został poddany refleksji z perspektywy konstruowania etnograficznych reprezentacji muzealnych, dyskursów o muzeum, sztuce i etnografii.

Awangardowe teorie czy prawdopodobne scenariusze?

2024-12-23T15:52:15+01:00

Tekst omawia teoretyczne i praktyczne propozycje redefinicji roli muzeum, jego praktyk i kolekcji oferowane przez przedstawicieli i przedstawicielki krytycznych studiów nad dziedzictwem, interdyscyplinarnego pola badawczego, które sytuuje się na przecięciu antropologii, archeologii, etnologii, historii, historii sztuki, humanistyki środowiskowej, konserwatorstwa, prawa, studiów muzealnych i turystyki. Krytyczne studia nad dziedzictwem dokonując paradygmatycznego przesunięcia dziedzictwa w stronę posthumanizmu wysuwają śmiałe i radykalne postulaty dotyczące m.in. przekroczenia tradycyjnych binarnych opozycji, które sterują dziedzictwem (naturalne vs kulturowe, materialne vs niematerialne, świeckie vs religijne). Na ile jednak te nowe teorie mają przełożenie na praktykę? Czy stanowią jedynie awangardowe i inspirujące propozycje niemające umocowania w rzeczywistości? Czy wręcz przeciwnie, materializują się już jako prawdopodobne scenariusze dla dziedzictwa? Jak, wreszcie, propozycje krytycznych studiów nad dziedzictwem mogą się ziścić w instytucji muzeum, które pozostaje jednym z głównych przedmiotów badań prowadzonych w tym duchu? Artykuł udziela odpowiedzi na wyżej postawione pytania badawcze poprzez 1) sondowanie nowych konceptualizacji roli muzeum, które wyłaniają się z tekstów badaczy krytycznych studiów nad dziedzictwem; 2) omówienie radykalnych praktyk i możliwości ich zaistnienia w placówkach muzealnych; oraz 3) podjęcie zorientowanej na przyszłość kwestii kolekcji i muzealiów wykraczających poza przeszłość i współczesność.

Kryzys reżimu muzealnej własności i jego potencjały

2024-12-23T15:52:24+01:00

Autorka podejmuje refleksje nad relacjami własności w instytucji muzealnej. Pojęcie własności omawia w odniesieniu do kwestii zasobów i ich dostępności, infrastruktury niezbędnej dla omawianego stanu posiadania, jej przemian i ich konsekwencji, a także ruchu dekolonizacji. Bazując na przykładzie nieformalnej inicjatywy Muzeum Opieki (Museum of Care), pokazuje jak dobra kultury ulegają procesom grodzenia i uwspólniania.

Muzeum Narodowe jak Met, czyli o współczesnym znaczeniu badań proweniencyjnych

2024-12-23T15:52:12+01:00

Artykuł – odwołując się do licznych i głośnych przykładów – omawia rosnące znaczenie badań proweniencyjnych w działalności światowych muzeów. Wskazuje na ich podstawy naukowe i narzędzia badawcze, przesłanki etyczne i prawne. Przedstawia zachodzącą ewolucję, w wyniku której badania proweniencyjne stały się dzisiaj wyznacznikiem społecznej misji muzeów. Tak zakreślone tło staje się punktem wyjścia do analizy przypadku polskich muzeów. Artykuł wskazuje na poważne zaniedbania w tym zakresie i stawia tezę, że są one przyczyną ogromnego i powiększającego się rozziewu nie tylko między praktyką polskich muzeów i instytucji światowych, ale też między świadomością i wrażliwością polskich i światowych badaczy oraz muzealników. Artykuł ma również charakter postulatywny: wskazuje ścieżkę wprowadzenia przemyślanej, kompleksowej i konsekwentnej polityki badań proweniencyjnych, bez której polskie instytucje będą coraz bardziej odstawać od współczesnego modelu muzealnictwa opartego na wrażliwości historycznej i społecznej, etyce, współpracy i zaufaniu.

Les Nouveaux commanditaires – nowi mocodawcy?

2024-12-23T15:52:25+01:00

Tekst analizuje model Les Nouveaux commanditaires przedstawiony w roku 1991 przez francuskiego artystę Françoisa Hers´a. Propozycja Hers´a miała na celu zdemokratyzowanie sztuki i umożliwienie każdej osobie lub grupie zainicjowanie procesu twórczego lub zamówienia dzieła sztuki. W swoim krótkim manifeście-protokole Hers nakreślił jedynie ogólne zasady tego alternatywnego sytemu. Przytaczając trzy wybrane projekty, staram się krytycznie odnoszę się do części założeń, ale także kreślę potencjał tej propozycji. Tekst zawiera zawiera także pierwsze polskie tłumaczenie protokołu.

Muzeum niemożliwe. Fred Wilson w Warszawie

2024-12-23T15:52:18+01:00

W 1992 roku amerykański artysta Fred Wilson odwiedził Warszawę i stworzył pracę Muzeum niemożliwe na wystawę Translation w Centrum Sztuki Współczesnej. Praca miała formę metamuzealnej instalacji. Artykuł stanowi analizę i interpretację tej pracy i jej odbioru w odniesieniu do kontekstu warszawskiego i w odniesieniu do innych prac artysty.

Muzeum Pozostałości Wojennych w Ho Chi Minh – w procesie nieustannych zmian narracji historycznej i modyfikowania pamięci

2024-12-23T15:53:21+01:00

Autorka poddała analizie dynamiczne zmian w obrębie polityki historycznej i pamięci kulturowej na przykładzie Muzeum Pozostałości Wojennych w Ho Chi Minh, skupiając się na jego roli w ciągłej ewolucji wietnamskiej narracji historycznej i zbiorowej pamięci o wojnie 1945-1975. Poprzez analizę dostosowania muzeum do zmieniających się krajobrazów politycznych i międzynarodowych percepcji, badanie ujawnia, jak zmiany w krajowej i zagranicznej polityce Wietnamu wpłynęły na dyskurs muzeum. Autorka, podkreśliła interakcję między państwową polityką historyczną, globalną geopolityką a oczekiwaniami odwiedzających, prowadzących do zniuansowanej rekonfiguracji ekspozycji muzealnych. Ta reewaluacja reprezentuje szerszy wysiłek zrównoważenia tożsamości narodowej z globalnymi narracjami, odzwierciedlając złożony proces pamiętania i interpretacji dziedzictwa wojny.

Nie-jestem

2023-12-31T23:16:56+01:00

Szkic problematyzuje kwestię nieptrzygotowania w jego powiązaniu z zagadnieniami podmiotowej obecności - zwłaszcza słabej, ustepującej pola innym bytom, otwartej na nieznane. Rozwiaja też kwestię poznawczej wartości bycia nieprzygotowanym.

Fenomenologia nieprzygotowania

2024-12-23T15:53:11+01:00

Nastrój jest początkiem myślenia. To idea, którą możemy wyczytać z pism Martina Heideggera. Nastrojenie poznającego wpływa na to, co do niego dociera. Zachwyt, zadziwienie, trwoga, znudzenie – rozmaitość nastrojów, które nie są uczuciem, emocją, ale poznawczym sposobem bycia człowieka. Pośród nastrojów wprowadzających człowieka w osobny sposób bycia w świecie jest także nastrój nieprzygotowania. Bycie nieprzygotowanym, niegotowym nastraja na osobliwy sposób egzystencji, gdzieś pomiędzy, bez jasnych konturów, bez zdecydowania, nie w czas. Fenomenologia nieprzygotowania wprowadza w środek osobliwego doświadczania życia.

Pochwała nieprzygotowania

2024-12-23T15:52:27+01:00

Celem szkicu jest autorska propozycja odpowiedzi na pytanie o niezrealizowany projekt oświecenia zawarty w eseju Immanuela Kanta Odpowiedź na pytanie: czym jest oświecenie?. Artykuł jest komentarzem do eseju Agaty Bielik-Robson na ten sam temat, czerpiąc inspiracje także z prac Jana Masscheleina oraz Nowego Testamentu. Źródłem niepowodzenia emancypacyjnych ideałów jest według autora system oświaty, którego istotą jest przygotowywanie młodych pokoleń do życia w przyszłości na podstawie wartości obowiązujących w przeszłości – a przy jednoczesnym lekceważeniu teraźniejszego życia uczniów i studentów. Tymczasem od tak rozumianych przygotowań ważniejsza jest gotowość na relację z aktualnością tu i teraz – czas wolny od ideałów przeszłości, wypełniony bieżącą uwagą. W zakończeniu tekstu pojawiają się też, wzięte zwłaszcza z chrześcijaństwa, inspiracje do myślenia o człowieczeństwie jako nieskończonym projekcie rozwoju, który z pewnością nie polega na tym, by dorastać w swym życiu do raz wyznaczonego standardu homo sapiens.

O rzeczach i (nie)przygotowaniu na śmierć – praktyki kulturowe społeczeństwa konsumpcyjnego

2024-12-23T15:53:15+01:00

Artykuł jest przeglądem i interpretacją praktyk kulturowych dotyczących sprzątania oraz stosunku do rzeczy w obliczu własnej śmierci. Wychodząc od szwedzkiej koncepcji „sprzątania przed śmiercią” (döstädning), pokazuję, jak wpisała się ona w amerykańską kulturę konsumpcyjną i instytucje takie jak wyprzedaż garażowa, przeprowadzka do ośrodka dla seniorów oraz decluttering. Z powodu niewidzialności śmierci we współczesnej kulturze Zachodu „sprzątanie przed śmiercią” w Stanach Zjednoczonych stało się kolejną propozycją lifestylową, skomercjalizowaną i sprofesjonalizowaną. W podsumowaniu zwracam uwagę na trudności związane z tą praktyką, a także jej znaczenie dla samoświadomości i sprawczości osób zbliżających się do śmierci.

„Umrzeć to zysk”

2024-12-23T15:53:16+01:00

Teoretyczka rachunkowości wykorzystuje swoją wiedzę i doświadczenie w dziedzinie rachunkowości, zarządzania i księgowości stając wobec problemu antropologicznego.

Przygotowane nieprzygotowanie. Powstanie etosu „Piątku” i wybrane świadectwa fenomenu

2024-12-23T15:52:04+01:00

Źródła i opis tego szczególnego etosu zostaną wskazane w Ewangelii. Ma on strukturę „kaskady” doświadczenia. Postawiona będzie teza o jego trwaniu w ważnych tekstach kultury.

Nie jestem przygotowany na... AI

2024-12-23T15:53:19+01:00

Wszyscy mówią o Chat GPT. I słusznie. Masa umiejętności zostanie zautomatyzowana. Pozostanie natomiast potrzeba rzeczywistych twórców. Powstaje pytanie, kto ma oceniać, czy coś jest naprawdę twórcze i nowatorskie. Ponadto sztuczna inteligencja (AI) wskazuje, że coraz większa część naszego człowieczeństwa jest symulowana cyfrowo. Czy zatem są szańce, które się obronią? Jeśli są, to musimy wykroczyć poza poziom tego, co subiektywne. O tym traktuje filozofia dialogu. Da się ją też wykorzystać do sformułowania najdalej idącego wzmocnienia testu Turinga. Czy analiza wyzwań stawianych przez AI jest szansą dla akademickiej filozofii?

Nigdy nie będziemy gotowi

2024-12-23T15:51:58+01:00

Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o dostępność wydarzeń z przeszłości, które nie były udziałem badaczy. Autor zastanawia się czy są one w jakikolwiek sposób dane w doświadczeniu i czy na takie doświadczenie można być przygotowanym. Pisze o miejscach pamięci i roli obiektów-świadectw będących swoistymi depozytariuszami i transmiterami cudzych cierpień. Rozważa też w tym kontekście idee filozoficzne Edyty Stein, która uważała, że „wczucie” pozwala na bezpośrednie i naoczne doświadczenia doznań drugiego podmiotu. Jest to możliwe dzięki dostępowi do świata wartości, w tym także do warunków historycznych i kulturowych, w ramach których ludzie czują, myślą, działają. Choć autor nie do końca dowierza fenomenologii to przekonuje, iż badacze przeszłości często stają zupełnie nieprzygotowani wobec ruin, śladów i pozostałości katastrofy. Konfrontacja z przestrzeniami i obiektami naznaczonymi tragedią wywołuje zdumienie, niedowierzanie, wstrząs, powoduje obezwładnienie. W tekście pojawiają się pytania o uniwersalne wartości, w tym między innymi o godność i wolność.

Fragmenty pewnej podróży

2024-12-23T15:52:01+01:00

Antropologiczna opowieść o odbytej w czasie wojny w Ukrainie podróży szlakiem wschodniogalicyjskich pogromów z lipca 1941 roku. Autorka szuka śladów po swojej babce zamordowanej w Złoczowie, poprzez świadectwa literackie i historyczne opowiada o pogromie w Schodnicy i zanurza się w świat Brunona Schulza, by w jego książkach szukać tropów zapowiadających przyszłe wydarzenia w Drohobyczu i tej części Europy.

Ostatnie słowa przed śmiercią

2024-02-04T17:31:13+01:00

Autor analizuje ostatnie słowa skazanych na śmierć zbrodniarzy (zarejestrowane w dokumentach sądowych) oraz ostatnie słowa ofiar ataków terrorystycznych na Amerykę 11 września 2001 roku i masakry, jaką sprawił 22 lipca 2011 roku Anders Breivik na wyspie Utøya (źródła to: zarejestrowane ostatnie rozmowy telefoniczne z obu wież World Trade Center, samolotów United Airlines Flight 93 i 175 oraz ostatnie esemesy z wyspy Utøya). Ostatnie słowa skazanych da się ująć w cztery toposy: pierwszy to „jestem gotowy / przygotowany”; drugi — „zwrot do Jezusa / Boga”; trzeci — „kocham was” i czwarty — „wkrótce się spotkamy”. Utrwalone głosowe i tekstowe świadectwa ofiar z 11 września 2001 roku i masakry na wyspie Utøya 22 lipca 2011 roku powtarzają jeden z toposów obecnych w ostatnich słowach skazańców przed egzekucją. Chodzi o przekazanie najbliższym wyznania miłości: kocham cię, kocham was. Ostatnie słowa, wypowiadane tuż przed śmiercią (zarówno przez skazańców, ofiary aktów terroru czy też leżących już na łożu śmierci) stanowią osobny gatunek mowy, nie opisany przez Annę Wierzbicką w jej książce: English Speech Act Verbs: A Semantic Dictionary z 1987 roku. Nie pora teraz na proponowanie semantycznych parafraz w stylu Wierzbickiej, ale chciałbym podtrzymać tę gatunkową intuicję. Ostatnie słowa rozumiane jako specyficzny akt mowy łagodzą gwałt śmierci i oswajają jej grozę (o czym mówiłem na początku, przywołując tradycje dance macabre i ars moriendi oraz cytując Georges’a Bataille’a).

Miasto odeszło

2024-04-08T21:48:27+02:00

Opowieść o ulicy Lubartowskiej w Lublinie w kontekście wiersza Tomasza Pietrasiewicza Miasto odchodzi i relacją z praktycznych ćwiczeń z nieprzygotowania do […] / z bycia nie gotowym na […].

Nieprzygotowanie do życia

2024-12-23T15:52:36+01:00

Przedmiotem rozważań w tym tekście są wybrane instytucjonalne i jednostkowe sposoby działania w sytuacjach nieprzygotowania do przyjęcia lub zakończenia życia. Materiału interpretacyjnego dostarczają wybrane praktyki pomocowe względem kobiet w nieplanowanej ciąży, badane metodami etnograficznymi (metoda uczestnicząca), oraz zapośredniczone medialnie świadectwa doświadczenia rozczarowania rolą rodzica, badane metodą analizy treści.

Nieprzygotowane na życie

2024-12-23T15:53:12+01:00

W artykule na podstawie literatury oraz do praktyki terapeutycznej opisuję wpływ wczesnego doświadczenia traumatycznego na dalsze życie. Tym doświadczeniem jest brak opieki w bardzo wczesnym okresie rozwojowym, w przypadku opisywanych przeze mnie osób ukrywanie ich jako żydowskie niemowlęta podczas Holokaustu. Wbrew stwierdzeniem psychologii popularnej trauma nie wzmacnia psychiki, nie pomaga radzić sobie z wyzwaniami życiowymi. Wczesne doświadczenie traumatyczne powoduje zaburzenia w obszarze więzi co z kolei wpływa na trudność w radzenia sobie z kolejnymi trudnymi wydarzeniami życiowymi.

Kto jest przygotowany na upłciowienie?

2024-12-23T15:52:22+01:00

Niniejszy artykuł stanowi refleksję nad kategorią przygotowania w kontekście doświadczenia dorastania i wchodzenia w płciowość. Wychodząc od współczesnej teorii trans, zawiera on analizę sposobu, w jaki konstytuowane są narracje umożliwiające osobom cis na oswojenie i przygotowanie się do doświadczenia płci. Te same narracje nie obejmują jednak doświadczeń transpłciowości, szczególnie tranzycji medycznej. Chociaż zdroworozsądkowo wydaje się to być powiązane z fundamentalną różnicą w doświadczeniach osób trans i cis, to przy bliższej analizie okazuje się, że przygotowanie do płci nie tyle co jest symptomem różnicy trans/cis, ile jednym z elementów ją konstytuujących.

Szaleństwo marszu

2024-03-14T14:23:29+01:00

Kiedy do podjęcia marszu pcha nas szaleństwo, kiedy marsz jest ucieczką, to nie sposób przygotować się do wyjścia. Wędrowiec do takiej sytuacji nigdy nie jest przygotowany. Nie jest, bo być nie może. Czasem przecież nawet nie wie, że wyruszy. Dopiero gdy dojdzie, zdziwi się ile przeszedł, że szedł. Na jawie, w malignie, we śnie.

Chodzenie nie jest banalne, chodzenie nie jest niewinne, chodzenie to czasem sprawa życia lub śmierci. Albo szaleństwa. Chodzenie może prowadzić do szaleństwa. Szaleństwo może do chodzenia skłaniać, a nawet chodzenie wymuszać. Choroba i chodzenie to niebezpieczny związek.

We śnie, w nocy

2024-02-20T23:44:37+01:00

Artykuł jest aspektową analizą i interpretacją cyklu wierszy zatytułowanego cóż z tego że we śnie, który zamyka „autorską” edycję poezji zebranych Tadeusza Różewicza. Autor bierze na warsztat dwa wątki cyklu: katastrofy (jej ukonkretnieniem jest tsunami na Oceanie Indyjskim, które 26 grudnia 2004 roku nawiedziło południowo-wschodnią Azję) i nagłej śmierci (z odesłaniem do ostatnich chwil Adama Mickiewicza, który zmarł 26 listopada 1855 roku w Stambule), sytuując je w modelującej perspektywie „nieprzygotowania” i pokazując, w jaki sposób „słowo poety” staje się „ostatnim słowem”: biegnącym przez czas przesłaniem, formą memento, ale też dramatycznym wygłosem poezji, po którym następuje „definitywny kres”.

Poczekalnia

2024-12-23T15:52:20+01:00

Marcin Giżycki zmarł 20 października 2022 roku w przychodni, czekając na wizytę u lekarza. Jak napisała jego żona Agnieszka Taborska: „Wykasłał sobie śmierć. Umarł tak, jak żył: nie chcąc przypadkiem sprawić kiedyś kłopotu opieką nad sobą”. Poczekalnia w przychodni jest dla autorki tekstu miejscem-symbolem nieprzygotowania, jego okrucieństwa, a zarazem nadziei. Giżycki w ostatniej chwili swojego życia pisał limeryki, po śmierci ukazały się jego nowe książki, w anglojęzycznej Wikipedii ciągle poprawiana jest data jego śmierci, co daje mu dodatkowy dzień na to, co autorka nazywa „aktywnością metafizyczną”. Artykuł poświęcony jest nie tyle refleksji nad bogatym dorobkiem reżysera, twórcy filmów animowanych, krytyka i historyka sztuki, filmoznawcy i medioznawcy lecz przede wszystkim próbuje naszkicować rodzaj wspólnoty, którą ujawniło doświadczenie nieprzygotowania na jego śmierć (jego uobecnieniami są świadectwa w postaci mów pogrzebowych, pożegnań publikowanych w czasopismach, dziennika żałobnego pisanego przez Agnieszkę Taborską, spotkań in memoriam). Punktem wyjścia refleksji Magdaleny Barbaruk nad nieprzygotowaniem była śmierć antropologa kultury Ludwika Stommy i reakcje, jakie wywołała ona wśród jego współpracowników i przyjaciół (vide tekst Z. Benedyktowicza Nie jestem przygotowany, opublikowany w „Kontekstach” 2021, nr 1–2).

Termitologie

2024-12-23T15:52:33+01:00

W swych projektach artystycznych, takich jak Koniec podpisu, Agnieszka Kurant, sięga do pojęcia automatonu, chcąc zwrócić uwagę na coraz bardziej aktualną kwestię autorstwa kolektywnego. Głęboko prometejski mit antropomorficznej, czy wręcz ożywionej maszyny, od swego zarania powiązany był z twórczością. Zarazem wypada przyznać, że mit indywidualnego twórcy jest zjawiskiem dynamicznym, a jego przyszłość niepewna. Dziś szybko ewoluuje – także ze względu na niewidzialne prawa rządzące rynkiem czy rozwój sztucznej inteligencji. „Uczynić widzialnym to, co niewidzialne”, także owe sprawcze siły i zjawiska, to wiodąca strategia artystyczna Agnieszki Kurant. Bowiem to, co imaginacyjne i wyimaginowane – czy może, jak podkreśla artystka, „fikcyjne” – oddziałuje na rzeczywistość nie mniej niż to, co „rzeczywiste”. Czy zatem epoka sztuki dobiega końca?

Cooking Sections: wizualizacja odpowiedzialności i praktyki kulinarne

2024-12-23T15:52:31+01:00

Artykuł dotyczy aktywności brytyjskiego kolektywu artystycznego – Cooking Sections (Daniel Fernández Pascual i Alon Schwabe), który bada nasze sposoby odżywiania się oraz wzajemne powiązania między żywnością, przemysłem i klimatem, rozwijając wizualne i performatywne narzędzia wizualizacji odpowiedzialności. Cooking Sections wierzą, że sztuka może prowadzić do zmiany społecznej. Łącząc design, performans, aktywizm i pracę społeczną, analizują oni, w jaki sposób jedzenie może być sposobem zarządzania ekosystemami i promowania ochrony przyrody. Punktem wyjścia artykułu jest teza Nicholasa Mirzoeffa mówiąca o przewadze perswazyjnej języka sztuki nad językiem nauki w kontekście kryzysu klimatycznego. Sądzi on, że problemy Nowej Epoki Ludzkiej wyrażone w języku nauk ścisłych mogą nie trafiać do sporej grupy ludzi. Przewaga języka sztuki polega na tym, że potrafi ona w całościowym estetycznym geście unaocznić, nieoczywiste konsekwencje działalności człowieka. Działania artystyczne Cooking Sections analizowane są w kontekście koncepcji smaku jako zadania Nicoli Perullo, wedle której smak nie jest statyczną indywidualną tożsamością, ale procesualną, zmienną edukacją dla dobrego życia, a wybory kulinarne są kluczowe dla dbania o własne ciało i środowisko.

(Nie)przygotowani do polityki

2024-12-23T15:52:34+01:00

W artykule jest analizowany problem tego, co to znaczy przygotowanie do polityki, szczególnie w społeczeństwie demokratycznym. Przywoływane są klasyczne prace z zakresu filozofii polityki, jak też współczesne badania nad tym tematem. W konkluzji stwierdza się, że najważniejsze są kompetencje etyczne, zarówno polityków jak też wyborców. Posiadania takich kompetencji uniemożliwia przekształcenie się demokracji w jakąkolwiek postać autorytaryzmu.

Nowsze oblicza Smãtka czy nieobliczalność Wëkrëkùsa? O (nie)gotowych strategiach tożsamościowych Kaszubek i Kaszubów

2024-12-23T15:52:29+01:00

Tekst stanowi antropologiczny komentarz do narracji wokół wyników Narodowego Spisu Powszechnego w 2021 roku i stawianego po ich opublikowaniu pytania: dlaczego Kaszubów w spisowym rozrachunku ubyło? Przywołując dwie metafory wyjęte z kaszubskich legend – Smãtka i Wëkrëkùsa – próbuję opisać, przeanalizować i ukontekstowić bazujące na autoobrazie kaszubskie strategie tożsamościowe i związane z nimi zmieniające się schematy deklaracji. Wyłaniające się z najnowszych badań terenowych wnioski prowadzą do konkluzji, że jawią się one jako niegotowe (stale ewoluujące) i „nieobliczalne” (niedające się przewidzieć), czyli też nie-do-obliczenia w statystycznych rubrykach, a przynajmniej niedające się w ten sposób ograniczyć i podporządkować. Owszem, jedną z przyczyn „ubytku w ludności” może być podyktowana niekiedy obojętnością, a niekiedy wstydem mniejszościowym asymilacja (unifikacja w ramach polskiej wspólnoty kulturowej), jednak sam eskapizm etniczny jest bardziej skomplikowanym zjawiskiem. Co umyka statystyce, a wydaje się specyfiką nowoczesnej strategii tożsamościowej Kaszubów, to „podkôrbianie (przedrzeźnianie) Smãtka”: przekora i humor, uniki i przemilczenia, swoista gra tożsamościowa, wymykająca się porządkującym pytaniom o deklaracje, w tym przekraczanie przekazywanych wyobrażeń dotyczących grupy (jak choćby wyłamywanie folklorystycznej ramki). Jako metaforę tej niegotowej strategii, ironicznie dekonstruującej esencjalistycznie i etnotypicznie pojmowaną etniczność, proponuję figurę Wëkrëkùsa – kaszubskiego trickstera, drwinkarza i trefnisia, ale też opiekuna samotników (a więc i indywidualizmu).

Formy nieprzygotowania w teatrze

2024-12-23T15:52:16+01:00

Artykuł omawia rozmaite formy nieprzygotowania, jakie można zaobserwować w teatrze. Namysł nad przykładami konkretnych tych form, stanowi punkt wyjścia dla omówienia potencjału semantycznego, jaki kryje się w nich kryje. Materiał badawczy obejmuje w dużej mierze londyński teatr Complicité, będącego jego liderem Simona McBurneya, jak również związanej z tą grupą aktorki Kathryn Hunter. Punktem wyjścia dla argumentacji jest odwołany pokaz prasowy podczas londyńskich pokazów adaptacji powieści Prowadź swój pług przez kości umarłych Olgi Tokarczuk i związanych z tym reperkusji.

Sploty i strzępki

2024-12-23T15:52:03+01:00

Artykuł stanowi studium przypadku autorskiego projektu artystycznego Re:fungia – the fungi score i wykorzystanych w nim strategii choreograficznych. Zainicjowany w 2022 roku projekt Re:fungia to choreograficzny eksperyment wykorzystujący praktyki ruchowe, improwizację i myślenie spekulatywne, w celu eksploracji w ruchu powiązań między ciałem odczuwającym a postludzkim królestwem grzybów. Analizując poszczególne etapy projektu, autorka przygląda się strategiom choreograficznym jako praktycznym ćwiczeniom nieprzygotowania – rozumianego jako otwartość na i zdolność do bycia responsywnym (odpowiedź-alność, ang. response-ability)

Symbolika nocy, która staje się początkiem

2024-06-05T23:32:13+02:00

Tekst poświęcony jest zagadnieniu nocy i jej symbolicznych konotacji w odniesieniu do albumu-eseju Pascala Quignarda Noc seksualna (przeł. K. Rutkowski). W moim szkicu stawiam pytania o inspiracje Pascala Quignarda mrokiem nocy i zajmujące go obsesje ciemności przed narodzinami człowieka. Jako ważny kontekst wyobraźni francuskiego pisarza autorka wskazuje Georges’a Bataille’a i jego album Łzy Erosa. Interesuje ją symboliczny wymiar zarówno nocy, jak i przewijających się w świecie Quignarda sytuacji egzystencjalnych.

Druga Jesień. Stawanie się rękopisu

2024-12-23T15:52:06+01:00

Autorka eseju przedstawia kluczowe figury i znaczenia symboliczne, na których podstawie budowano projekt literacko-artystyczny Druga Jesień, od ponad dwudziestu lat dedykowany Brunonowi Schulzowi w rocznicę jego tragicznej śmierci. Wydarzenia Drugiej Jesieni corocznie rozpoczynają się 19 listopada od spotkania ekumenicznego w miejscu zamordowania Schulza. Druga jesień to jego jedyny tekst, którego rękopis ocalał i wciąż staje się w działaniach Drugiej Jesieni – jednej wśród niezliczonych form życia autora po śmierci – życia w jego dziele, które silniejsze jest od śmierci. Druga Jesień to projekt-misja oparty na idei działania poświęconego Schulzowi oraz wszystkim, kto na zawsze został wpisany w horyzonty tej misji, ostatnio także poległym na wojnie z rosyjskim najeźdźcą. Idea działania to również symboliczny akt przebudzenia uśpionych potrzeb pamiętania o najważniejszym, niepoddającym się zapomnieniu. W myśl Paula Ricœura Schulz objawia się w Drugiej Jesieni jako prorok, który wciąż mówi i wciąż pozostaje postacią kryzysu. W swoich tekstach pozostawił świadectwa grozy. W cyklu Schulz. Psalmy Serhij Żadan mówi – w jego i własnym imieniu – o bezsilności i sile poety-proroka w czasie katastrofy.

„Szkoda, że poezja nie zabija”

2024-12-23T15:52:09+01:00

Od początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę (2022 rok) poezja ukraińska przeżywa zmiany na różnych poziomach – zaczynając od formy i słownictwa i kończąc na kwestiach etycznych dotyczących postawy twórcy oraz zadań, które poezja ma do wykonania w sytuacji egzystencjalnego zagrożenia dla jednostki i wspólnoty. W niniejszym szkicu próbuję zdiagnozować najważniejsze z nich, przypatrując się wierszom ukraińskich poetów, napisanym w ciągu pierwszego roku pełnoskalowej wojny, oraz biorąc pod uwagę komentarze i refleksje poetów i poetek, wyrażone w wywiadach i esejach. Najbardziej znaczące spośród tych zmian to: swoista rytualizacja wiersza na poziomie tematu i formy, wynikająca nie tylko z powrotu wiary w „magiczną moc” języka, ale też ze świadomości potrzeby solidaryzacji, scalenia wspólnoty poprzez kulturę; refleksje na temat tzw. „stanu wojennego” języka, który cechują konkretyzacja, demetaforyzacja, aktualizacja znaczeń wojennych poszczególnych słów; refleksję nad mową nienawiści przenikającą nie tylko w codzienną komunikację, ale także w język poezji i traktowaną jako coś destrukcyjnego dla języka, ale jednocześnie nieuchronnego w czasie brutalnej wojny.

Pierwsza jesień

2024-12-23T15:52:10+01:00

Esej należy do gatunku prywatnej urbanistyki. Pierwsze fragmenty to historie o mijaniu się z miastem w różnych porach roku – wiosną, latem, jesienią. Aż w końcu nadeszła pierwsza jesień – czasoprzestrzeń głębszego wejścia w miasto i bliższego poznania go, wzajemnej akceptacji miasta i autora niniejszego tekstu. Pierwsza drohobycka jesień stała się punktem wyjścia do dalszego poznawania i zanurzania się w mieście – w historycznych, kulturowych i antropologicznych perspektywach. Mimo swojej integralności Drohobycz jest bowiem kolażem, miastem nawarstwiających się okresów historii, stylów architektonicznych, narodowych i ideologicznych narracji. Zaproponowane przez autora nastroje i wizje prywatnej urbanistyki są jednym z możliwych głosów na temat miasta, które stało się ważnym toposem, wartym subiektywnej recepcji i synkretycznej narracji. Pierwsza jesień to mit o mieście, mit prywatny i topologiczny, mit skromnego podmiotu, mit, który ostatecznie się rozwiewa, ale zostaje zapamiętany. To opowieść o skondensowanym, emocjonalnym, wzmocnionym dodatkowo zapachem ciepłej jesieni spotkaniu z miastem, które przemieniło się w oneiros i w tej postaci osiadło w pamięci. To esej o własnowolnym poruszaniu się po mieście, dotykaniu go, to opowieść, która kończy się ponowną refleksją nad istotą Drohobycza.

Pamiętnik z okupacji Wołodymyra Wakułenki

2024-12-23T15:53:14+01:00

Pamiętnik z okupacji to autentyczna opowieść o tragicznych wydarzeniach w ukraińskiej wsi Kapytoliwka obwodu charkowskiego podczas rosyjskiej okupacji. Zamordowany przez rosjan, miejscowy pisarz i poeta Wołodymyr Wakułenko-K. (01.07.1972 – pomiędzy 24 marca a 12 maja 2022), prowadził pamiętnik – szczególną formę dokumentacji katastrofy, jakiej osobiście doświadczał. Starał się ratować swoje chore dziecko w obliczu rosyjskiego okrucieństwa, próbował unikać otwartej konfrontacji, podjął się walki na swój własny sposób. Jako wolontariusz dostarczał pomoc wojskowym, pełnił funkcje kuriera i ciągle prowadził notatki z okupacji. Został zatrzymany przez rosyjskich najeźdźców z powodu jego wyraźnej postawy proukraińskiej. Zdążył schować pamiętnik w ogrodzie pod wiśnią – chciał uchronić jego treść, wierzył, że w przyszłości jego zapiski trafią do organizacji broniących praw człowieka. Po deokupacji miasta Izium ciało Wołodymyra Wakułenki zostało zidentyfikowane w masowym pochówku. Jego pamiętnik, zakopany pod wiśnią, znalazła Wiktoria Amelina, poetka, która niedługo potem stała się śmiertelną ofiarą rosyjskiego ataku rakietowego na Kramatorsk. Pamiętnik z okupacji ukraińskiego pisarza zamordowanego przez terror rosyjski został opublikowany w charkowskim wydawnictwie Vivat, jest unikalnym świadectwem przerażających wydarzeń. Ostatni wpis w pamiętniku Wakułenko zrobił w Światowy Dzień Poezji – zostawił w nim przesłanie wiary w zwycięstwo Ukrainy. Proponowany esej ukazuje nie tylko osobistą tragedię Wołodymyra Wakułenki, lecz przede wszystkim siłę ludzkiego ducha i determinacji w walce o wolność i sprawiedliwość. Autorka eseju stanowczo podkreśla, że rosjanie świadomie niszczą ukraińską kulturę, język, literaturę – niszczą wszystko, co ukraińskie.

Czas Mesjasza w dziele Brunona Schulza

2024-12-23T15:53:27+01:00

Wskazane zostanie jedno zdanie Schulza ze Sklepów cynamonowych, które niespodziewanie wybija się z kontekstu narracji opowiadania, podając cztery zaskakujące okoliczniki czasu. Autor przeprowadza jego egzegezę, która okazuje się mesjańska. Zdanie to wydaje się zapowiadać, zarazem wyjaśniać unikalny obraz czasu Mesjasza znany z Sanatorium pod Klepsydrą. Zdanie to w tym kontekście nie było chyba dotąd odnotowywane. Co więcej, tak poszerzona przez Schulza wizja czasów Mesjasza okazuje się odpowiednikiem hermeneutyki zachodniego mesjanizmu (Benjamina, Bubera). Tekst stanowi rozszerzenie wystąpienia w Lublinie, 9 lipca 2022, na Х Międzynarodowym Festiwalu Brunona Schulza (SchulzFest) – w ramach pasma „Groza i wyobraźnia”.

Poezja żywa, walka

2024-07-20T00:38:03+02:00

Szkic jest w prowadzeniem w kwestie stawiane przez działania poznawcze i artystyczne, tworzące SchulzFest 2024 (Drohobycz, 7–13 lipca 2024), oraz – szerzej – przez obecność sztuki w rzeczywistości, której dominantą jest wojna i związana z nią głęboka destrukcja, dokonująca się we wszystkich dymensjach świata – od materialnej poprzez egzystencjalną, społeczną i kulturową po duchową. Autor akcentuje szczególną rolę aktu poetyckiego, którego sensotwórczy i ocalający potencjał w obliczu katastrofy wojny wydaje się szczególnie istotny. Stawia też tezę, że w poetyckim akcie sztuki najpełniej odsłania się prawda o świecie i zarazem jest to akt, za sprawą którego „wyobraźnia stwarzająca” zestraja się z „nutą człowieczą”, wnosząc w ten sposób soteryczny pierwiastek w realność poddaną wojennej destrukcji.