Biuletyn Historii Sztuki

Walerii Tarnowskiej fascynacja włoską rzeźbą w podróży po Italii 1803–1804

Katarzyna Mikocka-Rachubowa — 2025-04-03

Artykuł dotyczy podróży po Włoszech, którą hrabina Waleria Tarnowska odbyła w latach 1803–1804 i jej stosunku do oglądanych tam dzieł rzeźby. W prowadzonym wówczas dzienniczku, będącym podstawą przedstawionych tu rozważań, notowała opisy zabytków i zbiorów sztuki, zamieszczała wzmianki o poznanych artystach i o zakupach robionych w ich pracowniach, a także swoje wrażenia i oceny. Pierwszoplanową pozycję w tych zapisach zajmowała twórczość Antonia Canovy, z którym Tarnowska nawiązała bliskie stosunki. Podczas pobytu w Rzymie nabyła za ogromną sumę jedno z jego najsłynniejszych dzieł – posąg Perseusza (obecnie w zbiorach The Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku), będący najpewniej nie repliką, jak się powszechnie sądzi, ale pierwszym egzemplarzem statui stojącej w Watykanie. Tarnowska rzeźbą interesowała się mniej niż malarstwem, ale obejrzała i uwzględniła w swoich zapiskach imponującą liczbę rzeźb, dążyła do podania możliwie pełnej o nich wiedzy i notowała odczucia, jakie w niej wzbudzały. Jej dzienniczek, interesujący przykład dokumentowania doświadczeń z włoskich wojaży przez przedstawicieli ówczesnych europejskich elit, jest cennym i oryginalnym świadectwem podróżopisarstwa końca XVIII i początków XIX w.

Bajkowy świat Józefa Hechta w dwóch odsłonach

Anna Wierzbicka — 2025-04-03

The Gdańsk Builder Bartel Ranisch (1648–1710?): New Research on His Biography and Architectural Activity

Franciszek Skibiński — 2025-04-03

Tekst omawia działalność budowniczego Bartela Ranischa, autora jednej z najbardziej wyjątkowych książek o architekturze, jakie ukazały się w Europie w XVII w. Zatytułowana Beschreibung Aller Kirchen-Gebäude der Stadt Dantzig i wydana w 1695 r., stanowiła ona ilustrowany opis gdańskich kościołów. Według autora miała służyć przywróceniu umiejętności potrzebnych do budowy złożonych struktur architektonicznych, w szczególności sklepień krzyżowo-żebrowych, i w ten sposób przyczynić się do odnowy architektury w mieście. Celem niniejszego eseju jest analiza działalności Ranischa i kontekstualizacja biografii budowniczego poprzez opisanie jego pochodzenia, wykształcenia i pozycji w lokalnym środowisku architektonicznym, co pozwoli lepiej zrozumieć okoliczności powstania książki i poznać gdańskie środowisko architektoniczne 2. połowy XVII i początku XVIII w., niecieszące się jak dotąd zainteresowaniem badaczy.

Siedemnastowieczna Villa Regia (Pałac Kazimierzowski) w Warszawie w świetle najnowszych badań interdyscyplinarnych

Wojciech Wółkowski — 2025-04-03

Villa Regia (Pałac Kazimierzowski) była – jak dotąd – jednym z najsłabiej rozpoznanych elementów wazowskiego zespołu rezydencjonalnego w Warszawie. Prowadzone w ostatniej dekadzie badania dna Wisły, w wyniku których odnaleziono ponad 20 ton kamiennych detali architektonicznych i elementów rzeźbiarskich, a także badania architektoniczne i archeologiczne zachowanych fragmentów budowli pozwoliły znacząco skorygować dotychczasowe ustalenia dotyczące jej pierwotnej formy. Znajomość pierwotnego kształtu budynku pozwoliła z kolei umieścić go w szerszym kontekście architektury rezydencjonalnej 1. połowy XVII w. w Rzeczypospolitej i Europie. Możliwe stały się również wstępna atrybucja projektu i wskazanie źródeł inspiracji dla poszczególnych rozwiązań funkcjonalnych czy motywów dekoracyjnych występujących w królewskiej willi.

Scena zarazy czy obraz miłosierdzia Tobiasza? Z badań ikonograficznych nad twórczością Alexandre’a Ubeleskiego

Barbara Hryszko — 2025-04-03

Badania formalno-genetyczne i ikonograficzne pozwoliły wskazać dotychczas niejasny temat rysunku Alexandre’a Ubeleskiego prezentującego dramatyczną scenę z leżącymi na ziemi postaciami. Wykluczono funkcjonujący wcześniej temat zarazy, potwierdzając biblijny temat aktu grzebania zabitych przez Tobiasza. Dzięki odkryciu wzoru do rysunku – ryciny Sébastiena Bourdona – zaproponowano datowanie szkicu Ubeleskiego na ok. 1683 r. oraz rozpoznano motywy treściowe przedstawienia, osadzając rysunek w historycznym kontekście sztuki XVII w. Ubeleski, szkicując kompozycję, zaakcentował emocje postaci, których gesty i mimikę odczytano na podstawie wzorców Charlesa Le Bruna i Johna Bulwera. Podkreślanie przez rysownika bliskiego związku łączącego starca i młodzieńca pozwoliło zinterpretować scenę jako wspólne działanie dwóch Tobiaszów – ojca i syna. To wyjątkowe na tle ikonografii tego tematu ukazanie młodego Tobiasza otwiera pole do namysłu nad próbą interpretacji treści tego fascynującego rysunku.

Jak naprawdę nazywał się architekt znany w Polsce jako François Arveuf i czego dokonał przed przyjazdem do Warszawy?

Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk — 2025-04-03

Znany w polskim piśmiennictwie, działający przez sześć lat w Polsce francuski architekt François Arveuf nosił w istocie inne imię i nazwisko, dlatego nie udawało się ustalić jego dokonań sprzed przyjazdu do Warszawy. Urodził się jako Alexandre Jean Alexis Fransquin i był nieślubnym dzieckiem architekta Jeana Jacquesa Nicolasa Arveufa. Ustalenie danych biograficznych architekta pozwoliło na zrekonstruowanie jego – niezbyt imponujących, jednak wartych zauważenia – osiągnięć z francuskiego i amerykańskiego okresu twórczości.

„Współczesne przedmioty do dekoracji wnętrza projektowane i wykonane w Polsce”. Działalność warszawskiej firmy „W. Golińska” w latach 30. XX wieku

Agata Lipczik — 2025-04-03

W tekście zaprezentowano nieznane informacje na temat działalności warszawskiej firmy „W. Golińska”, specjalizującej się w handlu artykułami wyposażenia wnętrz i galanterią. Przedsiębiorstwo o XIX-wiecznym rodowodzie na początku lat 30. XX w. przeszło transformację, która zdefiniowała jego późniejszą pozycję na rynku dóbr luksusowych. Sklep przeniesiono wówczas z budynku Teatru Wielkiego do nowoczesnego lokalu przy ul. Mazowieckiej, wymienianego dziś wśród sztandarowych przykładów warszawskiego modernizmu we wnętrzach handlowych, a jego otwarcie reklamowano eksperymentalnym filmem Drobiazg melodyjny, zrealizowanym przez Franciszkę i Stefana Themersonów. Analiza tekstów źródłowych i dostępnych materiałów ikonograficznych umożliwiła próbę umiejscowienia działalności firmy w obszarze polskiej sztuki stosowanej i przemysłu artystycznego lat 30. XX w. W odpowiedzi na intensyfikację tendencji regionalistycznych, wraz z przeprowadzką firmy „W. Golińska” w jej ofercie dokonał się wyraźny zwrot w kierunku promocji wytwórczości krajowej. Ustalono, że ówcześni właściciele przedsiębiorstwa, mający własne doświadczenia w zakresie produkcji przedmiotów użytkowych, współpracowali z lokalnymi manufakturami i fabrykami, a także bezpośrednio z artystami. Komercyjny charakter przedsiębiorstwa, nowoczesne podejście do promowania biznesu, a przede wszystkim estetyka oferowanych przedmiotów – w dużej mierze nawiązujących do stylu międzynarodowego – wyróżniały działalność firmy na tle ówczesnych inicjatyw o podobnym charakterze.

Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki 2024 r.

Daria Rutkowska-Siuda — 2025-04-03