Biuletyn Historii Sztuki

„Rzymskie lata” Giovanniego Battisty Gisleniego i jego nagrobek z kościoła Santa Maria del Popolo w świetle nowych badań

2024-12-30T11:39:07+01:00

W artykule przedstawiono nowe ustalenia dotyczące ostatniego okresu życia Giovanniego Battisty Gisleniego (1600–1672), architekta oraz projektanta efemerycznych dekoracji, który w 1655 r. powrócił z Rzeczypospolitej do rodzinnego Rzymu, gdzie nie osiągnął zawodowych sukcesów. Dzięki protekcji kardynała protektora Rzeczypospolitej Virginia Orsiniego wykonywał głównie zlecenia niezwiązane ze swoimi umiejętnościami. Sławę przyniósł mu zaprojektowany własny nagrobek wystawiony w 1671 r. w kościele S. Maria del Popolo, uwzględniony w większości ówczesnych „przewodników” po Rzymie. W wykonanym z barwnych marmurów monumencie zwraca uwagę portret Gisleniego namalowany przez Jakoba Ferdinanda Voeta w oryginalnej technice – farbą olejną na płytce z łupku, wycięty według konturów sylwetki, dzięki czemu wizerunek ten zyskał walor rzeźby. W zbiorach Accademia di S. Luca oraz we florenckim Palazzo Pitti zachowały się dwie namalowane na płótnie anonimowe kopie tego portretu, niedorównujące jednak ekspresji oryginału. Twórcą umieszczonej na nagrobku naturalistycznej figury uwięzionego kościotrupa był najprawdopodobniej współpracownik Gisleniego – Giovanni Francesco de Rossi. Skomplikowany przekaz ideowy monumentu wyjaśnia obszernie omówiony w artykule druk opublikowany w 1671 r., którego autorem był zapewne erudyta Orazio Quaranta, twórca inskrypcji na nagrobku Gisleniego.

Kształtowanie się polskiej rezydencji szlacheckiej w świetle projektów Giovanniego Battisty Gisleniego

2024-12-30T11:39:10+01:00

Opracowanie grupy projektów drewnianych dworów, wykonanych przez Giovanniego Battistę Gisleniego (1600–1672), zachowanych w zbiorach Sir John Soane’s Museum w Londynie oraz Staatliche Kunstsammlungen w Dreźnie, na tle procesu kształtowania się programów mieszkalnych i schematów planistycznych wiejskiego i podmiejskiego typu rezydencji szlacheckiej w Polsce.

Panorama Warszawy w pałacu Walickich w Małej Wsi – niedostrzeżone dzieło Antoniego Smuglewicza

2024-12-30T11:39:02+01:00

Artykuł jest poświęcony polichromii przedstawiającej panoramę Warszawy oglądanej z praskiego brzegu Wisły. Malowidło zachowało się w pałacu w Małej Wsi na Mazowszu. Temat miał dla właściciela rezydencji wymiar osobisty, gdyż Bazyli Walicki, wojewoda rawski, przewodniczył stołecznej Komisji Boni Ordinis, której dążeniem było scalenie miasta w jeden organizm. Prospekt zainspirowany został obrazem olejnym Widok Warszawy od strony Pragi (1770) Bernarda Bellotta, jednak wzór wykorzystano w sposób twórczy, dokonując aktualizacji stołecznych realiów. To pozwala określić czas powstania dzieła: na jesieni 1785 lub wiosną 1786 r. Odznacza się ono wysokim poziomem sztuki malarskiej i stanowi jedną z najciekawszych iluzjonistycznych polichromii świeckich, jakie powstały w Rzeczypospolitej za panowania Stanisława Augusta. Jej autorem był najpewniej Antoni Smuglewicz. Świadczą o tym zarówno przesłanki formalne, zwłaszcza analogie z dekoracjami wykonanymi przezeń w pałacu w Dobrzycy, jak też stała współpraca malarza z projektantem pałacu w Małej Wsi – architektem Stanisławem Zawadzkim.

“A German Oak Built of Stone”. Neo-Gothic Guildhalls in Riga

2024-12-30T11:39:00+01:00

„Niemiecki dąb wzniesiony z kamienia”. Neogotyckie siedziby gildii w Rydze. Artykuł poświęcony jest dwóm neogotyckim budowlom użyteczności publicznej w Rydze: przebudowie Wielkiej Gildii Mariackiej (Stube zu Münster, później Grosse St. Marien Gilde, Lielā ģilde, Amatu ielā 6, Karl Beyne, 1854–1860), pochodzącej z połowy XIV w., która była siedzibą kupców, oraz Małej Gildii św. Jana (Stube zu Soest, później Kleine St. Johannisgilde, Mazā ģilde, Amatu ielā 3/5, Johann Daniel Felsko, 1864–1866) należącej do cechów rzemieślników. Stały one obok siebie, tuż przy murach miejskich. Skomplikowane dzieje ich budowy ukazane zostały na tle przemian znaczenia niemieckich elit kupieckich i rzemieślniczych w Rydze około połowy XIX w. oraz postępującej unifikacji Imperium Rosyjskiego i rusyfikacji nadbałtyckich prowincji rozpoczętej za rządów cara Aleksandra II.

Twórczość Józefa Czapskiego w świetle polskiej krytyki artystycznej z lat 1930–1939

2024-12-30T11:38:58+01:00

Niemal cały przedwojenny dorobek malarski Józefa Czapskiego przepadł w czasie II wojny światowej. O jego twórczości z tego czasu możemy sądzić na podstawie zaledwie kilkunastu zachowanych płócien. Brak oryginalnych dzieł może w pewnym stopniu zrekompensować ich odbicie utrwalone w słowach tych, którzy je widzieli, niezwykle ważnym źródłem wiedzy o przedwojennych dokonaniach artysty są więc wypowiedzi recenzentów komentujących wystawy w Polsce, na których malarz prezentował swoje prace od 1930 r. Dzięki nim możemy przeprowadzić częściową rekonstrukcję twórczości Czapskiego z lat 1930–1939, prześledzić zachodzące w niej przemiany, a także przyjrzeć się jej ówczesnej recepcji w krytyce. W artykule przeanalizowano niemal wszystkie komentarze prasowe odnoszące się do ekspozycji z udziałem Czapskiego (dotychczas w minimalnym stopniu wykorzystane przez badaczy jego twórczości), konfrontując je w miarę możliwości z innymi tekstami źródłowymi (m.in. wypowiedziami samego artysty i ludzi z jego kręgu).

Wystawa, której nie było? Allan Kaprow w Warszawie

2024-12-30T11:39:04+01:00

Artykuł dotyczy nieopisanej dotychczas wizyty w Polsce pioniera sztuki happeningu, amerykańskiego artysty Allana Kaprowa w kwietniu 1976 r. Kaprow miał zrealizować w Galerii Foksal wystawę/działanie Activity-Model. Nie jest przy tym jasne, w jakim stopniu planowany projekt doszedł do skutku poza tym, że amerykański artysta wygłosił wykład w galerii Dziekanka. Jednak odnalezione materiały i korespondencja między Wiesławem Borowskim, Kaprowem i Inge Baecker, właścicielką reprezentującej amerykańskiego artystę niemieckiej galerii, rzucają nowe światło na potencjalny bieg zdarzeń, inny niż to wynika choćby z wcześniejszych relacji Borowskiego. W cieniu wizyty Kaprowa pojawia się niemal sensacyjny wątek, związany z jego spotkaniem z Tadeuszem Kantorem w Krakowie, a przede wszystkim z planami Baecker pozyskania prac polskiego artysty do prowadzonej przez nią galerii w Bochum. Celem niniejszego tekstu jest zatem próba uporządkowania faktów oraz częściowej przynajmmniej rekonstrukcji przebiegu wizyty Kaprowa, a także ustalenia motywacji wszystkich zaangażowanych w nią osób. Omawiane tu studium przypadku stanowić ma również przyczynek do aktualnych, ciągle poszerzanych badań nad kontaktami artystycznymi pomiędzy blokiem wschodnim i tzw. Zachodem, zwłaszcza Stanami Zjednoczonymi, w okresie zimnej wojny.

Jan Skuratowicz (1946–2024)

2024-08-27T10:59:48+02:00